Hoe zet je je als kunstenaar in voor maatschappelijke vraagstukken? En doe je dat dan in opdracht? Of op eigen initiatief? Hoe bewaak je je artistieke vrijheid én krijg je inkomsten binnen? Welke kansen en dilemma’s brengen deze werkwijzen met zich mee? De tips en vaardigheden uit het CAB-Café Met kunst het verschil maken: in opdracht of op eigen initiatief? op een rij.
Nieuwe invalshoeken
Bij grote vraagstukken in de samenleving zijn vaak diverse personen en organisaties betrokken. Meningen en belangen lopen uiteen en een dialoog is soms moeilijk te voeren. Kunstenaars en makers en hun creativiteit kunnen daarin een rol spelen. Nieuwe invalshoeken bedenken, je laten invoelen in een ander; met cultuur kun je maatschappelijke kwesties op diverse manier aanvliegen.
Tijdens het CAB-Café deelden verschillende makers hun ervaringen met het aangaan van opdrachten en je artistieke vrijheid als maker bewaren.
Artistieke vrijheid bewaren in opdracht én eigen project
Bij het werken in opdracht én binnen eigen projecten, is de artistieke vrijheid van de makers essentieel. Hoe makers en opdrachtgevers deze artistieke vrijheid bewaken, verschilt per organisatie en persoon. Communiceren (in dezelfde taal), samenwerken en sparren, blijken kernwaarden hiervoor.
Communiceren
“Van begin van af aan maken we duidelijke afspraken waarin makers aangeven in hoeverre ze onze inbreng nodig hebben. En wat wij willen en kunnen. Bijvoorbeeld bij het regelen van vergunningen. Dat kunnen wij doen, maar als de maker dat juist zelf wil doen, kan dat ook”, vertelt Lisette Aarnink, zakelijk leider bij Tante Netty. Deze organisatie koppelt jonge kunstenaars en designers aan sociale uitdagingen om tot nieuwe inzichten, oplossingen en verbindingen te komen. “Daarbij is blijven communiceren, ook als het scheef loopt belangrijk. Elkaar op de hoogte houden van de ontwikkelingen.”
Samenwerken
Voor videokunstenaar Mirte van Duppen is het van belang om mensen bij elkaar te brengen in opdrachten én in haar eigen projecten. Wanneer ze in opdracht werkt, betrekt ze de opdrachtgever er vanaf het begin af aan bij. Ze neemt de opdrachtgever mee in het proces. “Daardoor krijg je meer betrokkenheid en houd je de regie zelf. Ik wil het werk graag weer teruggeven aan de mensen over wie het gaat en wil hun reactie erop horen”, zegt Mirte.
Sparren
Fotograaf Marcel de Buck werkte aan een langdurig project over kunst in de zorg bij Vitalis WoonZorg Groep. “Ik vind het belangrijk om met mijn opdrachtgever te sparren. We trekken samen op en communiceren vanaf het begin af aan duidelijk. Ik word vrijgelaten en weet wat ik aan hen heb. Dat is waardevol.”
Dezelfde taal spreken
Bij het werken in opdracht én in je eigen projecten, is het spreken van dezelfde taal een groot thema. Hoe zorg je ervoor dat alle betrokken partijen op één lijn zitten als je met een opdrachtgever aan de slag gaat? Ga van tevoren samen zitten en kijk naar de beginvraag. Is dat echt de vraag? Vaak zit er een vraag achter. Doorvragen is essentieel. En: stel een begrippenlijst op met begrippen die van belang zijn in het project, zodat iedereen weet waarover het gaat.
links: Marcel de Buck, rechts: Mirte van Duppen en Lisette Aarnink, fotograaf: Ben Nienhuis
Werken vanuit eigen initiatief: hoe doe je dat?
Als je werkt vanuit eigen initiatief, waar begin je? Hoe betrek je de juiste partners, financiering en behoud je focus? Daar heeft Marleen Hendrickx, theatermaker, performer en initiatiefnemer van X Y WE, een aantal mooie tips voor. “Ik word vaak gedreven door mijn verwondering en nieuwsgierigheid. Wanneer ik de drive heb om een werk te maken, dan komt dat ergens vandaan”, zegt Marleen. “Mijn project X Y WE over intersekse en hoe de maatschappij daarmee omgaat, komt voort uit mijn eigen beleving en leven.”
Waarom?
Ze haalt de Golden Circle van Simon Sinek uit de marketingwereld aan. In deze cirkel staan het ‘wat’, ‘hoe’ en ‘waarom’ centraal. “Vaak begint een idee bij het ‘hoe’, want makers denken in beelden en zien dat meteen voor zich. Maar het is veel belangrijk om naar het ‘waarom’ te gaan. Waarom wil je het verhaal vertellen? Vanuit je eigen motivatie. Waarom maak je iets? Daar moeten makers zich bewust van zijn.”
Hoe?
Voor de ‘hoe’ is vanuit je kracht werken voor Marleen van groot belang. Maar ook: hoe ga je jouw ‘waarom’, kunstzinnig vormgeven, wat is je artistieke plan? Aan welke voorwaarden moet je werk voldoen? Marleen geeft haar eigen theaterstuk als voorbeeld. Ze wilde graag dat het op verschillende soorten plekken gespeeld kan worden: in collegezalen, maar ook in ziekenhuizen. Daar pas je dan je vorm op aan, volgens haar.
Wat heb je nodig?
Wanneer je je idee en vorm helder hebt, kijk je naar welke partners je kunt betrekken bij je project. Je hoeft niet alles alleen te doen. Je kunt organisaties betrekken die passen bij jouw thema en zij kunnen ook inhoudelijk meedenken. Zo krijg je mensen, geld, de juiste kennis en bekendheid van je project.
“Veel Googlen naar het onderwerp waarmee je aan de slag wilt, veel boeken lezen en je netwerk gebruiken”, noemt Marleen. “Kunstloc heeft diverse trajecten die je verder helpen bij een plan opzetten. Betrek je veel organisaties aan het begin van je project, dan krijg je meer commitment en daardoor meer partners.”
Financiering en partners
Bij het zoeken van geschikte partners bij je project, is het belangrijk om te kijken in wie je tijd en energie steekt, volgens Marleen. Steek niet te veel tijd in een partij die niet met je wil samenwerken, maar ga op zoek naar een andere ingang. Bijvoorbeeld bij een gemeente; lukt het niet via een ambtenaar, probeer het via een wijkcoach. Vraag jezelf af: ‘Op welk probleem heb ik een antwoord?’ en leg dat voor aan potentiële partners.
Voor de financiering van haar projecten zorgt Marleen dat ze één vrij project heeft waarvoor ze subsidies aanvraagt en daarnaast neemt ze opdrachten aan die haar geld opleveren. “Een eigen project neemt veel tijd en energie in beslag. Doe er daarom ook maar één tegelijk en neem daarnaast wat opdrachten aan die minder energie kosten. Dan is het vol te houden.”
Mensen bellen werkt ook altijd goed. Daarnaast moet je een lange adem hebben om je project uit te voeren en zorgen dat je energie uit je eigen project blijft halen, aldus Marleen.
Werken in opdracht: hoe doe je dat?
Hoe borg je artistieke vrijheid als je werkt voor een opdrachtgever? Hoe blijf je kritisch en bewaak je het brede perspectief op een vraagstuk en vertaal je niet alleen de visie van de opdrachtgever?
Vertrouwen
Het vertrouwen tussen de opdrachtgever en kunstenaar is belangrijk, volgens Peter Dictus, artistiek en zakelijk leider van Bureau Pees. Hij merkt dat het kunstenaarschap vaak wat vaag is voor opdrachtgevers, dus dat ze hem de volledige artistieke vrijheid geven. Daardoor wil de opdrachtgever de randvoorwaarden graag bepalen. Dat moet in goed vertrouwen overlegd worden, want ook randvoorwaarden zijn essentieel voor de kunstenaar. “Een opdrachtgever is een belangrijke partner, maar hij is ook medeverantwoordelijk voor het resultaat. Zorg er dus voor dat die verhoudingen helder zijn”, stelt Peter.
Eigenheid behouden
Wanneer een opdrachtgever jou voor een project vraagt, wil je graag je artistieke vrijheid bewaren en kritisch blijven. Hoe vertaal je niet alleen de visie van de opdrachtgever? Waar blijft je kunstenaarschap?
“Zoek allereerst uit wat de vraag betekent die een opdrachtgever jou stelt. Wat wil men van jou?”, zegt Peter. “Zorg dat de vraag de jouwe wordt. Zorg dat hun thematiek de jouwe wordt. Maak hun noodzaak tot de jouwe en ga op zoek naar je eigen motivatie, fascinatie en inspiratie.” Hij tipt verder:
- Zoek uit hoe meetbaar het resultaat moet zijn.
- Beschrijf de impact en leg die vast.
- Maak onderscheid tussen artistieke en productionele taken en verantwoordelijkheden.
- Stel grenzen en leg die vast.
- Leg uit wat je doet. Neem de ander mee in je werkwijze, in je vak.
- Bewaak het uitgangspunt dat zij jou vragen (en niet andersom) en dat die keuze is gebaseerd op gebleken reputatie en/of verwacht succes. Maak de ander medeverantwoordelijk voor het eindresultaat.
- Zie de opdracht als een overeenkomst tussen gelijkwaardige partijen.
foto: Peter Dictus, fotograaf: Ben Nienhuis
In aanloop naar het CAB-Café schreef Peter een column op MEST over makers en werken in opdracht.
Iets met boeren
Met de voorstelling Iets met Boeren geeft Bureau Pees op theatrale wijze inzicht in de actuele landbouw. Deze korte video laat zien je hoe de voorstelling en het proces er naar toe een dialoog op gang brengen over dit thema. In dit project werkte Bureau Pees voor verschillende opdrachtgevers.
Over het CAB-Café
Het CAB-Café vond op 14 oktober plaats bij Electron in Breda. Kunstloc Brabant en Bureau Pees organiseerden de netwerkbijeenkomst.
De inhoud van dit artikel is gebaseerd op input en gesprekken tijdens het CAB-Café met Peter Dictus, Marleen Hendrickx, Lisette Aarnink, Marcel de Buck en Mirte van Duppen.
Meer weten over kunst en maatschappelijke vraagstukken?
Neem contact met ons op.
