Je kunt pas succesvol samenwerken met het voortgezet onderwijs als je weet hoe het werkveld er precies uitziet. Welke onderwijsniveaus zijn er? Met wie kun je het beste aan tafel zitten? En welke rol heeft cultuureducatie in het voortgezet onderwijs? In dit kennisdossier openen wij deuren. Zodat je de eerste stappen kunt zetten naar een succesvolle samenwerking met het voortgezet onderwijs.
Onderwijsniveaus
Na groep 8 van de basisschool gaan kinderen naar een middelbare school. Dat onderwijs wordt het voortgezet onderwijs (VO) genoemd. Leerlingen op het voortgezet onderwijs zijn gemiddeld tussen de twaalf en achttien jaar oud. Het voortgezet onderwijs bestaat uit verschillende niveaus:
Praktijkonderwijs (pro)
In het praktijkonderwijs hebben de leerlingen intensieve begeleiding nodig en meer uitleg. Leerlingen krijgen in kleine groepen les in de vakken van de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Daarnaast zijn er praktijkvakken, zoals zorg en welzijn of verkoop. Het praktijkonderwijs leidt rechtstreeks op voor een plek op de arbeidsmarkt, en duurt zes jaar. Een kleine groep stroomt na het praktijkonderwijs door naar het middelbaar beroepsonderwijs (mbo).
Voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo)
Het voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (vmbo) is een vierjarige opleiding die leerlingen voorbereidt op het middelbaar beroepsonderwijs (mbo). Doorstroom naar de havo is ook mogelijk. Het vmbo duurt 4 jaar. In het vmbo zijn er vier leerwegen: basisberoepsgerichte leerweg, kaderberoepsgerichte leerweg, gemengde leerweg en theoretische leerweg.
Hoger algemeen voortgezet onderwijs (havo)
Het hoger algemeen voortgezet onderwijs (havo) duurt vijf jaar en bereidt leerlingen in principe voor op het hoger beroepsonderwijs (hbo).
Na het examen kun je ook doorstromen naar het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo). Er is meer ruimte voor verdieping van de lesstof dan op het vmbo. De leerlingen op de havo moeten meer zelfstandig werken.
Voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo)
Het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (vwo) duurt zes jaar en bereidt scholieren voor op een studie aan de universiteit. Er is veel ruimte voor verdieping.
Voortgezet speciaal onderwijs (vso)
Op het voortgezet speciaal onderwijs zitten kinderen die meestal vanuit het speciaal onderwijs zijn doorgestroomd. Net zoals op het speciaal onderwijs, verschillen de kerndoelen van deze scholen van reguliere middelbare scholen. Het ligt aan de ernst van de problematiek op welk niveau de scholieren uiteindelijk hun diploma halen. Er is een groep van scholieren die een vmbo-diploma haalt en daarna eventueel nog een opleiding kan volgen, maar bij zeer ernstige problematiek stromen de scholieren uit naar dagbesteding.
De organisatie
De organisatie van een VO-school bestaat uit meer lagen en functies dan de organisatie van het primair onderwijs. Deze lagen en hoe ze genoemd worden kunnen per VO-school verschillend zijn. Wanneer je samenwerkt met het voortgezet onderwijs, krijg je te maken met deze functies:
Management
De directie van de school is verantwoordelijk voor de dagelijkse leiding. Bestaande uit een rector en/of directeur en teamleiders of afdelingsleiders.
Cultuurcoördinator
De Cultuurcoördinator is een bevlogen docent die affiniteit heeft met kunst en cultuur. De cultuurcoördinator is onmisbaar om kunst en cultuur een vaste plek te geven in het schoolcurriculum en is de verbindende schakel tussen school en culturele omgeving.
Kunstvakdocent
Een kunstvakdocent geeft onderwijs in een kunstvak. Te denken valt aan muziek, drama, beeldende vorming of dans. Welke kunstvakdocenten op een VO werken, hangt af van het aanbod van kunstonderwijs per VO.
Mentor
Alle leerlingen hebben een vaste mentor, die het eerste aanspreekpunt vormt voor ouders en leerlingen. Daarnaast zijn er verschillende docententeams binnen een school. Je hebt bijvoorbeeld een team voor de onder-, midden- of bovenbouw. Of een team voor basis/kader/gemengde leerweg/theoretische leerweg, havo of vwo, afhankelijk welke keuze de school daarin maakt. Daarnaast heb je vaak teams binnen een bepaalde kunstdiscipline, zoals een sectie beeldend of een sectie muziek.
Raad van Beheer of Raad van Bestuur
Zij zijn verantwoordelijk voor het bestuur en toezicht van de school. De raad ziet toe op het strategisch beleid van de school, de onderwijsresultaten, de ontwikkelingen op de diverse beleidsterreinen, identiteit, huisvesting en financiën.
Het instrument ‘vormen van een kernteam’ helpt je om het gesprek te voeren en te duiden wie in de school welke taak op zich neemt.
Evi 2.0 is een instrument waarmee scholen cultuureducatie kunnen evalueren en is sinds 2023 ook beschikbaar voor voortgezet onderwijs scholen. Door te werken met dit instrument, versterken de scholen hun ontwikkeling en borging van cultuureducatie op school. Het invullen van Evi geeft een mooi startpunt om in gesprek te gaan met de school over waar zij staan met hun cultuuronderwijs.
Deze instrumenten zijn onderdeel van het traject De Cultuur Loper. Scholen die deelnemen aan de landelijke regeling Cultuureducatie met Kwaliteit kunnen dit traject volgen.
Locaties
Tegenwoordig zijn VO-scholen vaak grote (gefuseerde) scholengemeenschappen verspreid over verschillende locaties. De locaties zijn vaak onderverdeeld in de verschillende niveaus die de scholengemeenschap aanbiedt. Of de locaties zijn verdeeld over onder-midden-bovenbouw van een scholengemeenschap. Vaak zitten de verschillende locaties in dezelfde stad of regio.
Het curriculum
Het landelijke curriculum bestaat uit de doelen en inhoud van het onderwijs. Die zijn er op verschillende niveaus. Docenten gebruiken deze landelijke kerndoelen en eindtermen als basis voor hun lesprogramma. De kerndoelen en eindtermen leggen wettelijk vast wat de doelen en inhoud van het onderwijs zijn, beschreven voor een vak, vakkencluster of leergebied. Kerndoelen geven daarbij aan wat leerlingen moeten kennen en kunnen in het primair onderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Eindtermen gelden voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs.
Onderwijsvernieuwing
Onder de naam Curriculum.nu vond een landelijke herziening van het vaste onderwijsprogramma van alle leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs plaats. Begin 2018 startten de ontwikkelteams, bestaande uit leraren en schoolleiders uit het primair en voortgezet onderwijs, om voor negen leergebieden de vraag ‘Wat moeten leerlingen kennen en kunnen?’ in verschillende stappen te beantwoorden.
In zijn brief van 23 februari 2023 laat minister Wiersma aan de Tweede Kamer weten dat hij opdracht geeft om te starten met het ontwikkelen van de nieuwe kerndoelen voor alle leergebieden, waaronder kunst en cultuur. Begin 2022 was al gestart met de kerndoelen voor taal en rekenen, en in het najaar van 2022 met de kerndoelen voor burgerschap en digitale geletterdheid. Omdat deze ontwikkeling goed op schema ligt ziet Wiersma nu ruimte om eerder dan in de oorspronkelijke planning voorzien te starten met de ontwikkelingen voor alle overige leerdoelen. (Bron: LKCA).
Leergebied Kunst & Cultuur
Het leergebied Kunst & Cultuur heeft vijf kerndoelen. Daarin is aandacht voor alle kunstdisciplines. Erfgoededucatie is verweven in de kerndoelen voor het leergebied Kunst & Cultuur, en valt verder onder het leergebied Mens & Maatschappij. Kerndoelen voor het leergebied kunst en cultuur:
De leerling leert door het gebruik van elementaire vaardigheden de zeggingskracht van verschillende kunstzinnige disciplines te onderzoeken en toe te passen om eigen gevoelens uit te drukken, ervaringen vast te leggen, verbeelding vorm te geven en communicatie te bewerkstelligen.
De leerling leert eigen kunstzinnig werk, alleen of als deelnemer in een groep, aan derden te presenteren.
De leerling leert op basis van enige achtergrondkennis te kijken naar beeldende kunst, te luisteren naar muziek en te kijken en luisteren naar theater-, dans- of filmvoorstellingen.
De leerling leert met behulp van visuele of auditieve middelen verslag te doen van deelname aan kunstzinnige activiteiten, als toeschouwer en als deelnemer.
De leerling leert mondeling of schriftelijk te reflecteren op eigen werk en werk van anderen, waaronder dat van kunstenaars.
Invulling leergebied Kunst & Cultuur
VO-scholen mogen zelf bepalen hoe ze het onderwijs inrichten en aanbieden. Dit kan in een samenhangend leergebied, in afzonderlijke vakken, als onderdeel van projecten of een combinatie van de genoemde opties. Het aantal uren dat scholen aan de kunstvakken moeten besteden, is niet vastgelegd. Wel moet voldoende tijd ingepland worden om de algemene doelstelling en de kerndoelen te realiseren.
Bron: Curriculum.nu
Q&A
Cultuureducatie in het VO
In het voortgezet onderwijs kun je onderscheid maken tussen een aantal verschillende kunstvakken.
Onderbouw
Leerlingen in de onderbouw kunnen minstens twee vakken volgen die bij cultuureducatie horen. Op de meeste scholen kiezen ze uit:
-
Beeldende vorming (tekenen, handvaardigheid, fotografie, film, audiovisuele vorming);
-
Muziek;
-
Drama;
-
Dans;
-
Of losse projecten.
Op sommige scholen worden meer en modernere kunstvakken aangeboden dan op andere scholen. Denk bijvoorbeeld aan vakken als webdesign of mode en design.
Bovenbouw
Culturele Kunstzinnige Vorming (CKV, of Klassieke Culturele Vorming op het gymnasium) is een verplicht vak voor elke bovenbouw leerling. De andere kunstvakken in de bovenbouw zijn zowel op het vmbo als op de havo en vwo-keuzevakken. Er bestaat echter geen wettelijk verplicht aantal lesuren voor vakken in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs, dus ook niet voor CKV.
Vmbo
Op het vmbo kunnen leerlingen van de theoretische en gemengde leerweg examen doen in dans, drama, muziek of beeldende vakken. In de kader- en beroepsgerichte leerweg kunnen leerlingen wel een kunstvak volgen, zij kunnen hierin geen examen doen.
Kunstvakken oude stijl
Een aantal scholen biedt kunstvakken ‘oude stijl’ aan als examenvak: handvaardigheid, tekenen, textiele vormgeving (tehatex) en muziek. Deze vakken sluiten leerlingen af met een schoolexamen en een centraal examen.
Intermediair, consulent of cultuurcoach
De intermediair/consulent/cultuurcoach werkt voor de gemeente en is de schakel tussen het onderwijs en de cultuuraanbieders. De intermediair speelt een adviserende, coördinerende en stimulerende rol in de structurele inbedding van cultuureducatie op de scholen. En kan de cultuurcoördinator ondersteunen.
Intermediairs helpen bijvoorbeeld bij het ontwikkelen en opstellen van een schoolvisie op cultuuronderwijs en adviseren over activiteiten die daarbij aansluiten. Gezamenlijk maken school en intermediair een plan voor hoe het traject van advies en ondersteuning eruitziet. Daarnaast adviseren coaches de culturele aanbieders en kunstvakdocenten, zodat hun aanbod goed aansluit bij de vraag van scholen.
Financiering
De financieringsbronnen voor cultuureducatie die door het VO verreweg het meest worden gebruikt zijn eigen middelen, de CJP-Cultuurkaart en ouderbijdragen. Daarnaast maken steeds meer VO-scholen gebruik van de landelijke regeling Cultuureducatie met Kwaliteit of subsidies vanuit de gemeenten, provincie of rijk. Denk daarbij aan de vmbo-regeling van het Fonds voor Cultuurparticipatie. Andere financieringsbronnen die worden ingezet zijn bijdrages van het bestuur of sponsoring van bedrijven.
Andere toegangen tot financiële middelen zijn:
-
Jeugdfonds Cultuur, voor individuele leerlingen
Lees hier meer over financiering voor cultuureducatie in het onderwijs
Tips
Niet ieder VO-school werkt hetzelfde. Het is daarom belangrijk om je voorafgaand aan een gesprek goed in te lezen. Dat kan bijvoorbeeld door de website van de school te bekijken of de brochure/flyer. Andere tips zijn:
-
Weet wat de visie van de school is.
-
Verdiep je in de organisatiestructuur: hoe ziet het management eruit? Onder welk schoolbestuur valt de school (kan soms ook verrassend zijn in geldstromen).
-
Wie is het aanspreekpunt om het 1e gesprek aan te gaan?
-
Wie is de cultuurcoördinator
-
Wie is de cultuurcoach en welke culturele achtergrond heeft hij of zij?
-
Wat voor soort onderwijs wordt geboden (vakoverstijgend werken, brainportschool etc.)
-
Welke studierichtingen worden aangeboden?
-
Wie is wie (team) en welke vakken worden aangeboden, wie hoort bij welk vakgebied?
-
Wie verzorgt kunst- en cultuurvakken?
-
Welke cultuuractiviteiten staan er op de website?
-
Bekijk de lessentabel om inzicht te krijgen in wat aangeboden wordt vanuit kunst en cultuur binnen het curriculum. Wat zijn examenvakken in kunst en cultuur op die school?
-
Is er een Leerlingvolgsysteem (LVS)? Middels het LVS krijgt de docent, de schoolleiding én ouder(s)/verzorger(s) zicht op de studievoortgang van een leerling maar ook op het niveau van een klas en de school.
-
Wie uit het culturele veld zijn samenwerkingspartners?
Uitkomsten behoefteonderzoek cultuuronderwijs in het VO
In 2021 startte de derde periode van de landelijke regeling Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK3). In vergelijking met de eerdere twee periodes, waarin de nadruk lag op het primaire onderwijs, is er nu meer ruimte voor het voortgezet onderwijs. Om te achterhalen welke wensen er zijn en waar de vo-scholen ondersteuning nodig hebben bij hun cultuuronderwijs, gaven de instellingen Kunstloc Brabant en Erfgoed Brabant opdracht tot een behoefteonderzoek. In dit artikel bespreken onderzoekers Karin van Dijk en Imke Donkers de belangrijkste uitkomsten: ‘Door dit onderzoeksproces kregen we meer bewustwording van hoe dingen in de praktijk werken. We voelen veel betrokkenheid bij de vraagstukken van de scholen, maar zien ook de kansen die er liggen’.
Meer weten over samenwerken met het voortgezet onderwijs?
Neem contact met mij op.
CJP Cultuurkaart
CJP is verantwoordelijk voor de uitvoering van de Cultuurkaart. De Cultuurkaart is dé financiële impuls waarmee culturele activiteiten betaald worden. In 2022 werd met het Cultuurkaart-budget bijna 14 miljoen euro uitgegeven bij de aangesloten culturele organisaties. Daarnaast krijgen alle leerlingen in Nederland met hun persoonlijke CJP korting op cultuur en meer. Leerlingen binnen het voortgezet onderwijs hebben in 2022 het hoogste aantal culturele activiteiten ondernomen in tien jaar tijd. In totaal werden er in 2022 1.164.140 culturele activiteiten ondernomen. Wel is er een verschil in regio te zien. Zo ligt het deelnamepercentage in Zeeland op bijna 94%, en ondernemen dus vrijwel alle leerlingen activiteiten. Terwijl in Friesland de scholen achterblijven met een deelnamepercentage van 63%.
Nieuw: nu ook cultuurbudget in middelbaar beroepsonderwijs
Sinds november 2022 is er ook cultuurbudget voor culturele activiteiten in het mbo beschikbaar via de CJP MBO Card pilot. De doelstelling is om de mbo-studenten meer in aanraking te brengen met kunst en cultuur. Daarom stelt het ministerie van OCW 5 miljoen euro beschikbaar. De pilot loopt tot einde schooljaar 2023/2024. Op dit moment sluiten mbo-scholen zich aan.
Op maat en afstand: hoe theaters en voortgezet onderwijs in coronatijd samenwerken
In een tijd waarin theaters en middelbare scholen vol goede moed plannen voor theaterbezoek maken, ze bijschaven en bijstellen, rijst de vraag: hoe komt dat theater tóch bij de leerlingen? Aangescherpte maatregelen zorgen voor nieuwe initiatieven, creatieve oplossingen en soms voor een dipdagje. Dramadocent Yvonne Janssen en CKV-docent Cecile Vissers, Jantine Hoekstra, verantwoordelijk voor programmering & educatieprojecten bij Parktheater in Eindhoven, educator/programmeur Gwen Sengers van Theaters Tilburg en accountmanager Marije Kuijs van CJP aan het woord over deze zoektocht in het belang van de theaters, de scholen en vooral: voor de leerlingen.
Hoe de noodgedwongen digitalisering van het cultuuronderwijs ruimte schept voor bezinning
Zeg je ‘cultuureducatie’ dan heb je het over alles wat plaatsvindt op het snijvlak van onderwijs en cultuur. Over kunst in de klas en ver daarbuiten. Over prikkelen, verrijken en verbinden. Breed en belangrijk dus. En ook actueel. Want 2020 gaat de geschiedenisboeken in als een pittig jaar voor beide sectoren. Zowel financieel als organisatorisch. Thuisonderwijs of juist onderwijs op anderhalve meter. Het nagenoeg wegvallen van de culturele agenda. Er zijn drempels genoeg in onze nieuwe werkelijkheid. Tijd dus voor wat broodnodige duiding én een constructieve blik op de toekomst. In dit tweede artikel van een drieluik ontmoeten we Robin Brugman, adviseur kunsteducatie & vervolgonderwijs bij Kunstloc Brabant, en Mirjam van Tilburg, onderzoeker en docent bij de masteropleiding Kunsteducatie van Fontys. Een passievol gesprek over digitale ontmoetingen, écht gezien worden en de kracht van het niet weten.
Blog | Hedendaagse kunst resoneert nog onvoldoende in het onderwijs
Veel kunstenaars hebben hun gereedschapskist uitgebreid met digitale technieken, combineren kunst en wetenschap of doen aan ‘toekomst denken’. Ik zie dat deze grote ontwikkelingen soms nog moeilijk zijn te bevatten voor het onderwijs. Daarom ontwikkelde ik samen met andere culturele partners een leerlijn kunst & technologie voor het primair en voortgezet onderwijs. Want het is mijn missie om de meerwaarde van de professionele kunstwereld door te vertalen naar het onderwijs.
De kracht van de kunstenaar als kunstvakdocent
Kunst maken en lesgeven in kunstvakken worden vaak als twee aparte werelden gezien. En dat is zonde. Want veel kunstdocenten zijn opgeleid als kunstenaar. Die creatieve inborst en het docentschap kunnen elkaar positief beïnvloeden. Toen we nog niet verplicht thuis hoefden te werken vanwege de coronacrisis, spraken we erover met drie kunstvakdocenten. Zij werkten mee aan een expositie over dit onderwerp. De dialoog over cultuureducatie willen we – juist nú – levend houden. Dus daarom een oproep aan jou, onze lezer. Laat je inspireren door het onderstaande artikel, en deel je reactie of reflectie op wat er nu gebeurt in (cultuur)onderwijs.
