5 dingen die je moet weten over cultureel Brabant, volgens Marleen Hartjes

In april 2014 startte het Van Abbemuseum met de voorbereidingen voor verschillende Special Guests programma's. In oktober 2015 werden drie programma's voor het publiek gelanceerd: voor blinden en slechtzienden, voor doven en slechthorenden en voor mensen met mobiliteitsproblemen. Voor de eerste groep werden onder andere voelreplica's gemaakt en een multi zintuigelijke rondleiding ontwikkeld, er werd een rondleider aangenomen die zelf doof is en kunstenaar, en er is een robot ontwikkeld die met de computer vanuit huis te besturen is door mensen die niet fysiek naar het museum kunnen komen.

1. Begin met het lastigste om een goede basis te vormen voor de toekomst.

'We wilden starten met de doelgroepen die volgens ons het minst makkelijk in het museum komen. Om een goede basis te kunnen leggen voor andere doelgroepen, zoals mensen met een afasie, hebben we eerst de doelgroepen waarvoor het museum het minst toegankelijk was bekeken. Wat bleek, blinden en slechtzienden kwamen bijna nooit naar ons museum, omdat er niets voor ze was geregeld. Terwijl radicaliteit en gastvrijheid hoog in ons vaandel staan! We hebben onderzoek gedaan naar wat andere musea doen voor blinden en slechtzienden en hebben een testgroep bij elkaar gezocht van mensen met een visuele beperking om samen een programma en methode te ontwikkelen.' De belangrijkste vraag voor Marleen was: wat blijft er over van de collectie als je deze niet kunt zien? Na gesprekken met de testgroep bleek dat de basis voor deze doelgroep op tast ligt. Zij 'zien' met hun handen. Maar niet alle kunstwerken zijn geschikt om aan te raken. Vanwege de kwetsbaarheid, maar ook vanwege het medium. Een foto is plat, dus hoe kun je dan voelen wat erop staat? Hiervoor zijn voelreplica's ontwikkeld. Met de voelreplica's richten we ons op de voorstelling, hoe is de compositie. Met dikke en dunne lijnen kunnen we voor- en achtergrond onderscheiden en over de details van het kunstwerk kunnen we vertellen.

Naast de twee dimensionale voelreplica's worden er nu ook 3D scans en prints van objecten gemaakt. Het belangrijkste is de vorm, over de structuur kun je vertellen. Uiteraard zijn de replica's handzaam, dus er wordt ook bij verteld hoe groot het werkelijke kunstwerk is.

We horen dat mensen na deze rondleiding nog tot twee weken later positiever en helderder zijn.

2. Kunst is meer dan een mooi plaatje in een museum

'Tijdens de rondleidingen voor dementerende ouderen en hun mantelzorgers, Onvergetelijk Van Abbe, merken we heel duidelijk dat kunst en een museumbezoek veel meer doen dan enkel mensen laten kijken naar een mooi beeld. Mensen met Alzheimer raken steeds meer dingen kwijt, zij vergeten dingen, herkennen steeds minder mensen. In het museum ligt de focus op wat ze nog wel kunnen. Door een open gespreksmethode komen de mooiste reacties, associaties en soms ook herinneringen naar boven. We horen dat mensen na deze rondleiding nog tot twee weken later positiever en helderder zijn.'

3. Een inclusief toegankelijk programma heeft een meerwaarde voor iedereen

Alle Special Guests programma's zijn ook geschikt voor mensen zonder beperking. De rondleidingen voor blinden en slechtzienden zijn ook bedoeld voor hun familie, vrienden en andere geïnteresseerden. Dit zorgt voor een uitwisseling van perspectieven. Marleen: 'Ik leerde beter kijken door een blinde bezoeker. Zij mochten voelen aan mijn favoriete kunstwerk, een beeld. De reacties waren fantastisch, zij vertelden over de tralies voor de ogen van het beeld, en associeerden hier het gevangen zitten in het lichaam. Er kwamen reacties die heel relevant zijn voor het beeld, zonder dat zij het geheel zagen of wij iets verteld hadden Zienden zien eerst het geheel en zoomen daarna in op details, terwijl blinden eerst de details waarnemen en uit alle details een samenhangend beeld opbouwen. Dit vormen van een beeld kost een blinde of slechtziende ongeveer tien minuten, terwijl een ziende binnen 5 seconden een beeld vormt en een mening heeft. Daarom zijn deze rondleidingen bijvoorbeeld twee uur in plaats van een uur lang.'

Ontwikkel dus niet een exclusief programma voor een speciale doelgroep, maar maak dit programma geschikt voor iedereen. Het begrip 'beperking' is een label dat 'normale mensen' hebben geplakt op mensen met een handicap. Terwijl zij zich vaak helemaal niet beperkt voelen. Multi-zintuigelijke ervaring verdiept, niet alleen voor mensen met een beperking, maar voor iedereen!

Ontwikkel dus niet een exclusief programma voor een speciale doelgroep, maar maak dit programma geschikt voor iedereen.

4. De meeste dingen kosten geen (extra) geld

Als je voor je museum hebt bedacht dat je over twee jaar volledig rolstoeltoegankelijk wil zijn, kun je daar nu al rekening mee houden. Als je bijvoorbeeld nieuwe tafels voor je restaurant moet kopen, zorg dan dat er een rolstoel onder past. Je kunt het geld dat je hebt, inclusief inzetten. In 2016 gaat een nieuwe wet van kracht die stelt dat musea niet mogen discrimineren, dus voor iedereen toegankelijk moet zijn. En naast de toegankelijkheid van het pand, is de toegankelijkheid van de collectie, de inhoud zeker zo belangrijk.

Er zijn 3,5 miljoen mensen in Nederland met een beperking. Dat zijn veel meer mensen dan er kinderen op school zitten. Voor scholen wordt vaak een uitgebreid educatief programma bedacht, terwijl er voor speciale doelgroepen niets gedaan wordt. Maak een programma dat geschikt is voor een speciale doelgroep EN het onderwijs. Het geld dat beschikbaar is voor educatie kan op verschillende manieren ingezet worden.

5. Het hele team moet erachter staan

Het hele team moet een mentaliteitsshift doormaken om plannen te laten slagen. Marleen: "Ik heb eerst zes maanden moeten 'strijden' en met een charme offensief moeten komen om mijn collega's te overtuigen van de noodzaak van de Special Guest programma's. Je hebt iedereen nodig om een programma te laten slagen. Rondleiders moeten worden getraind en bekwamen in nieuwe methodes, curatoren houden inhoudelijk rekening met de verschillende perspectieven, de technische dienst moet bijvoorbeeld bij de tentoonstellingsopbouw rekening houden met rolstoelgebruikers en de beveiliging moet ook geleidehonden welkom heten in het museum. Het is niet alleen een klus voor de afdeling educatie, maar iedereen moet erachter staan."

Marleen wil heel graag andere musea adviseren in hoe zij inclusief kunnen programmeren. Nog anderhalf jaar lang kunnen andere musea haar gratis inhuren voor advies en trainingen. Stuur bij interesse een mail naar m.hartjes@vanabbemuseum.nl.