Vakmanschap, unieke werken en handgemaakte creaties; ambacht is niet weg te denken uit de kunstwereld. Toch gaat ambacht tegenwoordig vaak hand in hand met nieuwe (digitale) technieken. In deze reeks zetten we kunstenaars die ambachtelijk werken én die nieuwe technieken inzetten, naast elkaar. Deze keer: Frank de Wind, productontwikkelaar borduren/ laseren bij het TextielLab en Anna Bolk, modeontwerpster en haute couture borduurexpert. Ze vertellen over hun werk én de samenwerking in het project van TextielMuseum in Tilburg waarin ze het borduurwerk voor de nieuwe gordijnen voor Paleis ten Bosch maken.
Geschreven door: Simone Vos
Machinaal borduren
“Het grote voordeel van machinaal borduren is dat je snel resultaat hebt. Wanneer ontwerpers hier ’s ochtends in het TextielLab binnenkomen met hun ontwerp op een a4’tje, hebben ze binnen een uur een geprint werk. Ik zet de ontwerpen om in de software van de machine en geef als het ware door welke naald wanneer een steek moet zetten. Alles is in te stellen: de lengte van de steek, de richting waarin de machine moet borduren, de kleuren. Dat is zo mooi aan dit werk”, vertelt Frank.
Waar Frank (53) inmiddels heel wat jaren ervaring heeft in het programmeren van borduurmachines bij het TextielMuseum, begon hij ooit als demonstrateur voor het traject ‘spinnen’ in het museum. In zijn vrije tijd keek hij mee met zijn toenmalige collega die bij de borduurmachine stond. Toen die collega emigreerde en iemand de machine over moest nemen, was Frank de aangewezen persoon. “Ik leerde de software van de machine en deed diverse opleidingen om de naaimachinetechniek onder de knie te krijgen. Ik heb altijd al in de textiel gezeten, dat loopt als een rode draad door mijn leven heen”, zegt hij.
Persoonlijkheid in borduren leggen
Ook Anna Bolk (61) is verknocht aan textiel en helemaal aan werken met haar handen. Ze studeerde af als modeontwerper, is leermeester bij de Meesteropleiding Coupeur, werkte bij Jan Taminiau als ontwerper en volgde diverse couture borduuropleidingen in Parijs. “Al toen ik heel klein was, leerde ik breien van mijn Beppe en ik hield erg van frutselen en knutselen. Ook theater en kostuums maken heeft mij altijd getrokken. Ik vind het heerlijk om te handborduren. In de jaren tachtig en negentig had ik mijn eigen bruidscouturezaak. Ik maakte de hele jurk: van het ontwerp tot aan de geborduurde details op de taille of de hoofdband van de sluier. Het is toch een soort theaterstuk, zo’n bruiloft.”
“Borduren met de hand is kalmerend voor mij. Iemand anders mediteert misschien, maar ik borduur. Letterlijk met je handen dicht bij de stof, je kunt je persoonlijkheid erin leggen en een bepaalde structuur of reliëf erin aanbrengen. Dat maakt borduren zo mooi”, zegt Anna.
“Maar machinaal borduren is óók mensenwerk. Ik werk in het project van het TextielMuseum met Frank en zag hoe hij die machines bedient. Hij moet beslissingen nemen: hoe lang worden de steken? Wanneer moet de machine wat doen? Daar komen mensenhanden bij kijken. Een modern ambacht eigenlijk.”
Liefde en aandacht
“Maar: het grote verschil is dat theoretisch gezien, nadat al die instellingen goed zijn gezet, iemand anders de machine kan aansturen. Bij handborduren is elke steek een handmatige variatie. Je hebt nooit hetzelfde resultaat, ook al gebruikt iedereen hetzelfde garen en dezelfde motieven. Dat is de charme: je stopt er liefde en aandacht in en krijgt een uniek borduurwerk.”
Voor het project van het TextielMuseum maakt Anna samen met Frank, diverse handwerkgroepen uit heel Nederland en ontwerper Liesbeth Stinissen de nieuwe gordijnen voor Paleis Huis ten Bosch. Anna is degene die het handborduren voor haar rekening neemt en de handwerkgroepen aanstuurt. Frank zorgt ervoor dat alle ontwerpen die Liesbeth heeft gemaakt voor het borduurwerk naar de software gaat en omgezet wordt in een digitaal bestand.
Gigantische gordijnen
“Het zijn gordijnen van 160 cm breed x 400 cm hoog en in totaal borduren we op zes gordijnen een meanderend tafereel over de Nederlandse cultuur en natuur. Borduren heeft wel allure, dus dat past heel goed. Op de machine in het TextielLab kan ik maximaal 50 x 34 cm borduren per keer. Dat betekent dus dat ik telkens een stuk stof van het gordijn onder de machine plaats”, vertelt Frank.
“Het is echt precisiewerk dit. In mijn hele carrière heb ik nog nooit zo’n groots project meegemaakt, maar dat maakt het heel mooi. Er moet continue iemand bij die machine zitten als het borduren begint, het commitment is groot. Ik kan me geen fouten permitteren.”
Combinatie van handen en machines
“Ik vind die combinatie tussen machinaal borduren en handwerk in dit project heel mooi. De machine is essentieel voor het project, want het zijn hele grote oppervlakken. Het handborduren dat ik ga doen, met de handwerkgroepen, zorgt voor afwisseling en levendigheid in het werk. Wij gaan aan de gang zodra de machine klaar is, dan borduren we details op het al machinaal geborduurde werk”, vertelt Anna. “Mijn passie ligt echt bij het handwerk. Het geeft me iets warms en persoonlijks. Ik leg mijn hele ziel en zaligheid erin. En: er is al zoveel digitaal tegenwoordig, ik voel tot in mijn kleine teen dat ik met mijn handen wil werken.”
Over de gordijnen van Paleis Huis ten Bosch
Het TextielMuseum kreeg de opdracht om een eigentijdse versie te maken van de 18e -eeuwse zijden gordijnen uit de Chinese Zaal van Paleis Huis ten Bosch in Den Haag. Dit is één van de ontvangstruimtes van het woonpaleis van Koning Willem-Alexander en Koningin Máxima. Het ontwerp voor de nieuwe gordijnen is van de hand van de Haagse ontwerper Liesbeth Stinissen.
Het eerste deel van de productontwikkeling vindt plaats op een hi-tech borduurmachine, in co-creatie met de experts van het TextielLab. Onder leiding van borduurexpert Anna Bolk voegen vervolgens ruim honderd handwerkliefhebbers uit verschillende handwerkclubs, verenigingen, sociale werkplaatsen en leerwerkplekken uit het hele land borduursels toe. Ook Hare Majesteit Koningin Máxima zal gaan mee borduren aan de nieuwe gordijnen.
Voor dat de gordijnen naar Den Haag gaan, zijn ze in Tilburg te bewonderen. De nieuwe gordijnen zijn samen met de originelen te zien in de tentoonstelling ‘Koninklijk borduren | Verhalen en vakmanschap’, dit najaar in het TextielMuseum.
Ambacht & nieuwe tecnieken
Dit is artikel 3 in de serie 'Ambacht & nieuwe technieken', eerder verschenen artikelen over Fotografie & Illustratie.