Het webinar Wie vertegenwoordigt de zzp’er?, waar ik de laatste weken intensief aan werk, heeft als effect dat ik het ook spiegel aan mezelf. En dat herinneringen en ervaringen uit mijn verleden zich opdringen. Hoe ik ondernemer, freelancer werd. Ik schrok ergens hoe weinig er in sommige opzichten veranderd is. Als kunstenaar neem ik graag een positie in aan de zijlijn, die van observator en beschouwer. Maar dat het qua randvoorwaarden na al die jaren nog steeds zo is?
Tekenaar wordt ondernemer
In de jaren na mijn studie aan de Academie voor Beeldende Vorming Tilburg, in het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw, was er erg weinig werk voor kunstvakdocenten in het onderwijs en laat ik nu nét dat diploma hebben. Er was eind jaren tachtig een forse sanering geweest met als gevolg veel mensen in een wachtgeldregeling. Ik bleef ondertussen gewoon door gaan met waar ik als kind mee was begonnen: tekenen. Ook richtte ik mij op commerciëler werk, illustraties met name. Inkomsten verrekende ik met de sociale dienst. Van die kant kwam via het arbeidsbureau de opleiding ‘Zakelijke kennis en vaardigheden Beeldende Kunst’ op mijn pad: inschrijven bij de Kamer van Koophandel, het aanvragen van een btw-nummer en niet te vergeten het opstellen van een ondernemingsplan.
Ik maakte en verkocht eigen werk, werkte in opdracht, gaf diverse cursussen en workshops en scharrelde zo mijn kostje bij elkaar. Freelancer heette dat toen. Zo kwam ik uit op de optie die het beste paste binnen het fiscale stramien van onze overheid en werd ik kleine ondernemer. Mèt de daarbij horende voordelen van de regeling namelijk de btw- en vooral de zelfstandigenaftrek. En die maakte het verschil. Grofweg werd bruto hierdoor zo’n beetje netto en lukte het om rond te komen. Extra verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid? Inleggen om pensioen op te bouwen? Wel onderzocht maar snel laten varen… veel te duur!
Later kwam daar een kleine vaste aanstelling bij, die uiteindelijk groeide tot ongeveer twintig uur per week. Zodoende bleef er nog genoeg ruimte over om mijn kunstenaarschap uit te oefenen want ik ging gewoon door met wat ik als kind al deed: tekenen. Daardoor bleef ik ook ondernemer.
Race to the bottom
De term freelancer is in de tussentijd ingeruild voor zzp’er. In feite doet dat er ook niet toe. Het gaat erom dat ‘het systeem’ flexibel genoeg is om een kunstenaar of zzp’er goed te kunnen laten functioneren. Functioneren op een vanzelfsprekende manier zonder u-bochten, disclaimers of andere demotiverende hindernissen.
Het laatste decennium is er echter veel veranderd en is er ook meer gedoe. Dreiging van politieke besluiten met verstrekkende gevolgen voor mensen zoals ik, en meer nog voor collega’s die voor honderd procent zzp’er zijn. De bezuinigen en saneringen, de ‘race to the bottom’ in de vele sectoren, samen hebben ze geleid tot een stuwmeer van zzp’ers. Mensen van heel verschillend pluimage en met ver uiteenlopende drijfveren: muziekdocenten, pakketbezorgers, stukadoors, tekstschrijvers, maaltijdbezorgers, enzovoorts. Bijna overal zijn ze in de minderheid en daarom vaak de dupe. Schandelijke en schrijnende situaties met zzp’ers in de ene sector kunnen bijvoorbeeld zomaar leiden tot maatregelen die fatale gevolgen hebben voor zzp’ers in de cultuursector.
Ik zeg het eerlijk en ik denk dat dat voor veel makers geldt, veel processen op politiek niveau volg ik niet bepaald op de voet. Ik zit liever in mijn atelier te tekenen. Maar ik ben wel lid van meerdere bonden omdat er zo opgekomen wordt voor mijn belangen. En zoals zo’n lidmaatschap versterkend werkt voor mij als individu zo geldt dat ook voor bonden en belangenorganisaties. Door krachten te bundelen met partijen en organisaties die op dit gebied hetzelfde beogen word je een serieuze partij, die vanwege kennis én omvang van de achterban aanzit tot in de hoogste echelons als er gebrainstormd wordt. En vanzelfsprekend daarna ook als er besluiten genomen moeten worden.
We hebben elkaar nodig
De coronacrisis liet zien dat er gebrek was aan één partij die namens alle zzp’ers spreekt. En dat in deze crisis beseffende zijn een heleboel partijen over hun eigen schaduw heen gestapt in het belang van de zzp’ers die ze (ook) vertegenwoordigen, en hebben de VZN (Vereniging Zelfstandigen Nederland) opgericht. Een van de leden is de BOK (Belangen Organisatie Kunstenaars). Voorzitter Henk Hofstra verhaalt op het webinar van 12 juli vanuit en over zijn eigen schaduw, en werpt zijn licht hierop. Van contrast naar harmonie.
Ik ben kunstenaar en door mij ruimte te geven zorg ik voor eigen inkomsten, want ik ga gewoon door met wat ik als kind al deed. En ja, daar wil ik naar verhouding belasting over betalen. Die ruimte wordt bepaald door onze overheid en Cristel van de Ven (voorzitter van de VZN) is gesprekspartner daar, en praat mee over die ruimte. Ze stond namens de VZN mee aan de wieg van het Sociaal Akkoord 2021. Het eerste waar zzp’ers aan tafel zaten. Ik ben erg benieuwd naar haar drijfveren en ervaringen. Des te beter de randvoorwaarden ofwel het platform, des te groter de kans op een succesvolle (free-)lancering.
Een deel van mijn leven opgetekend maar hoe zit het met jou? We hebben elkaar nodig, die overtuiging delen Cristel en Henk ook. Laat je informeren en inspireren en teken in!
Meer weten over cultureel ondernemerschap als zelfstandige?
Neem contact met mij op.
