Het nieuwe jaar is alweer vol op stoom en we hebben 2022 achter ons laten. Of toch niet? Het algemene gevoel lijkt te zijn dat 2022 een moeilijk jaar was en dat we nog lang niet klaar zijn met alle crisissen die zich aandienden. Ik hoorde het terug in overzichtsprogramma’s en nieuwsflitsen, las het in de krant en (in een overdosis) op social media; er is verandering nodig want de wereld dreigt ten onder te gaan. Is het niet aan de klimaatcrisis, dan is het wel aan virussen, polarisatie, oorlog en geweld.
Als ik eerlijk ben bekroop ook mij regelmatig een gevoel van onheil. Gelukkig was het niet allemaal negatief wat er gebeurde in 2022. Ik heb nieuwe, interessante en leuke mensen ontmoet die mij het gevoel gaven dat er nog veel ten goede gekeerd kan worden. Ik heb nieuwe woorden geleerd, inspiratie gekregen, heb mijn verbeeldingskracht aan het werk gezet en heb daarbij ook heel veel plezier gehad. En, last but not least, ik heb het gevoel gekregen dat er echt verandering mogelijk is en dat kunst daar een wezenlijke rol bij kan spelen. Dat is wat de verkenningen die we in 2021 en 2022 hebben uitgevoerd naar thema’s als diversiteit, inclusie en klimaatcrisis voor mij hebben opgeleverd.
Gesprek over de Toekomst
Begin 2021 ben ik met een paar Kunstloc-collega’s gestart met het traject Op Verkenning. Het was even zoeken naar een passende titel en naar een goede manier van werken. Het onderzoek had eerst als titel Gesprek over de Toekomst. Het gesprek moest gaan over de verbinding tussen urgente maatschappelijke vraagstukken en cultuur. We hadden (en hebben) de overtuiging dat verbeeldingskracht en creativiteit nodig zijn om tot vernieuwing te komen. We wilden partijen binnen en buiten de cultuursector samenbrengen om een gedeelde visie en actieagenda te ontwikkelen. Het doel was een meer vanzelfsprekende positie van cultuur in maatschappelijke ontwikkelingen, het doorbreken van bestaande systemen en een vernieuwing van het cultuurbestel vanaf 2024. Pfff, best veel wat we ons daarmee op de hals haalden.
Op Verkenning
Al snel merkten we dat we onszelf met een weliswaar relevante maar te grote vraag hadden opgescheept. We wilden erg veel en liefst zo snel mogelijk. We ontdekten dat als je echt iets wilt veranderen dat je dan op zoek moet gaan naar wat je nog niet weet. In plaats van dat je blijft hangen in je eigen aannames en gebruikelijke manier van werken. Het idee van Op Verkenning was geboren. We gingen Verkenners op pad sturen die voor ons onbekend terrein zouden onderzoeken om daarna hun bevindingen met ons te delen. We wilden weten wat wij over het hoofd zien, welke drempels we (vaak onbewust) opwerpen en hoe we onze manier van werken kunnen verbeteren. Hoe bereiken we nieuwe mensen en organisaties om mee samen te werken? De Verkenners kregen een open opdracht, we wilden niet te veel sturen op de uitkomst van hun onderzoek en ons laten verrassen. Mandela Wee Wee en Jeannau Jean Louis werden Verkenners voor diversiteit en inclusie. Je leest en ziet hier de resultaten van hun verkenning over hoe divers en inclusief de Brabantse cultuursector is. Charlotte Hopmans en Elsa van Dam onderzochten welke bijdrage kunst kan leveren om de klimaatverandering te keren. Hier lees je hun onderzoeksresultaten.
Wat hebben we geleerd?
Het was geen makkelijk traject. We moesten elkaar leren kennen en corona gooide regelmatig roet in het eten, waardoor bijeenkomsten werden verschoven en anders georganiseerd dan gepland. Niet iedereen in de organisatie begreep waar we mee bezig waren en voor de Verkenners was de open vraag en het ontbreken van duidelijke kaders lastig. Wij dachten in ons enthousiasme te weinig na over hoe we met de onderzoeksresultaten aan de slag wilden, hoe belangrijk communicatie is, en hoe ingewikkeld cultuurverschillen kunnen zijn. Zo is er een waslijst aan aandachtspunten op te noemen. Maar wat hebben we veel geleerd! En wat was het waardevol om samen te werken met nieuwe mensen die echt een aanvullende kijk gaven op belangrijke thema’s. We hebben geleerd dat je voor vernieuwing een lange adem nodig hebt, maar tegelijkertijd ook heel veel met elkaar in gesprek moet blijven én gewoon moet doen. Stap voor stap iets nieuws ontwikkelen is zo bevredigend. En soms komt er een kink in de kabel, maar dat wil niet zeggen dat je dan moet stoppen.
En nu verder
Er is gelukkig steeds meer aandacht voor het belang van verbeeldingskracht en creativiteit in de samenleving. Veel organisaties en overheden zien dat het echt anders moet en dat dat alleen kan als je uit je eigen hokje breekt. Kim Putters, voorzitter van de Sociaal Economische Raad, zei het recent mooi in de Volkskrant “Ik wil de wereld van kunst, cultuur en design thinking betrekken bij de grote transities. We moeten, kortom, onze werkwijze veranderen.” Het veranderen van een werkwijze kost tijd, aandacht en energie, maar is vooral ook een kwestie van doen. Het werken met Verkenners uit een ander netwerk is daar een mooi voorbeeld voor. Hoe gaat Kunstloc nu verder met de opbrengsten van de verkenningen? Wat we hebben bereikt is dat de aandacht voor diversiteit, inclusie en de klimaatverandering in onze organisatie blijft. Bij onze vier P’s (programma, partners, publiek en personeel) wordt de Code Diversiteit & Inclusie richtinggevend. We blijven ons ook inzetten voor een duurzame sector. In 2023 werken we verder aan het thema Kunst en Klimaat. Circulair werken staat daarbij centraal. We zijn er nog lang niet, maar verandering begint met bewustwording. En ook met kleine stapjes kun je ver komen.
Liesbeth Jans
Liesbeth schreef dit blog als adviseur van Kunstloc Brabant. Inmiddels geniet ze van haar pensioen.