Blog | Tien jaar landkunst

Voorgeschiedenis

Eind jaren ’90 van de vorige eeuw raakte de term ‘Culturele Planologie’ in zwang. Er werd onderzocht hoe onze omgeving beter kon worden door integratie van planologie, cultuurhistorie, architectuur, natuur en beeldende kunst. De toenmalige staatssecretaris voor Cultuur, Rick van der Ploeg, zag een belangrijke rol voor kunstenaars bij het verbeteren van de kwaliteit van onze openbare ruimte.

In die tijd dacht ik mee over de opstart van een project voor het gebied De Venen in het Groene Hart. Een gebied tussen Utrecht en Noord- en Zuid-Holland. Het project kreeg de mooie titel ‘Zangsporen in De Venen’ en beoogde door bijdragen van kunstenaars de betrokkenheid van bewoners bij de herinrichting van het Venengebied te vergroten. De titel was één van de inspirerende bijdragen van kunstenaar Hans van Lunteren en ontleend aan het boek Songlines van Bruce Chatwin uit 1987. Chatwin beschrijft in dit boek zijn reis door Australië en de kennismaking met de cultuur van de Aboriginals waarin de Songlines de onzichtbare paden over de aarde en door de lucht zijn, die door hun voorouders in de Dreamtime werden gevolgd.

songlines

De Songlines zijn diep in het geheugen van de mensen verankerd. Ze zijn terug te vinden in verhalen, liederen, dans en schilderingen en zijn het navigatiesysteem waarmee je enorme afstanden kan afleggen door het lied in de juiste volgorde te zingen. Australië kent een uitgebreid systeem van Songlines over grondgebied waar verschillende talen worden gesproken. Maar talen zijn in dit geval geen barrières, omdat de melodie de identiteit van het land aangeeft. Als je luistert naar de melodie observeer je ook het land. De identiteit van de mensen en van het land wordt niet bepaald door aangelegde wegen, nieuwe gebouwen of grenzen, maar door eeuwenoude verhalen en herkenningspunten in de natuur zoals de flora en de fauna, waterstromen en rotspartijen.

Chatwin vertelt in dit boek niet alleen over Australië, maar deelt ook zijn aantekeningen over het nomadische in de mens. Over waaraan mensen hun identiteit ontlenen en hoe ze omgaan met sporen in het land. En dan blijkt dat in veel tijden en culturen mensen op een vergelijkbare manier hun identiteit ontlenen aan de natuur of het landschap. Een mooi bruggetje naar Landkunst. Wat wilden wij tien jaar geleden met de start van Landkunst?

genius loci

Margriet Kemper is betrokkene van het eerste uur, oud-docent van de academie in Den Bosch, kunstenaar en schrijver. Ze schreef in de eerste publicatie van Landkunst het volgende:
 
“Iedereen kent de ervaring dat een plek iets ‘eigens’ heeft. Veel mensen houden van het landschap van hun jeugd, omdat dit landschap vol betekenis is, vol herinneringen. De Romeinen spraken over de genius loci, de beschermgeest van een plek, zoals een dier of een wezen. Tegenwoordig betekent het begrip vooral “het eigene” van een de plek. De landschapsarchitect en de kunstenaar zouden moeten kijken en luisteren naar de kwaliteiten en eigenschappen van een plek voor hij of zij ermee aan de slag gaat.”

Dat is wat wij toen wilden en nu nog steeds willen: Kunstenaars, ontwerpers en gebiedsinrichters die zich concentreren op de genius loci, de geest van de plek, op de geschiedenis en op de verhalen die daar leven.

samenwerking

Landkunst gaat over twee dingen, over land en kunst. Maar misschien gaat Landkunst eigenlijk maar over één ding, namelijk samenwerking. De samenwerking tussen kunstenaars, bewoners, gebruikers en beheerders van het landschap. Om iets te kunnen realiseren in ons landschap heb je veel partners nodig. Ik ben er trots op dat het al 10 jaar lukt om veel partijen bij Landkunst te betrekken. Misschien is dit omdat we het besef delen hoe belangrijk het is om onze ruimte niet alleen technisch goed in te richten, maar ook om aandacht te besteden aan onzichtbare waarden die onze identiteit bepalen.

Waarom wij het woord Landkunst introduceerden en niet Land Art? Dat vertel ik je graag in mijn volgende blog.