Op een stralend zonnige herfstdag in november kwam een klein, maar divers groepje mensen bij elkaar in de bossen van Oisterwijk. Daar luisterden wij naar de presentatie van de onderzoeksresultaten van Charlotte Hopmans en Elsa van Dam. Zij waren het afgelopen half jaar onze Verkenners voor het thema Kunst en Klimaat. Zij onderzochten welke rol de cultuursector kan pakken in de klimaatcrisis. Ze bogen zich over de vraag wat kunst kan bijdragen om de klimaatverandering ten goede te keren.
Protestsong
De bijeenkomst in Oisterwijk werd geopend met een optreden van theatermaker en klimaatactivist Cor Burger. Hij zong een lied over de opwarming van de aarde dat de aanwezigen op scherp zette. Met elk couplet werd duidelijker wat er gebeurt als de aarde weer een paar graden opwarmt. Er is volop wetenschappelijk bewijs dat aantoont hoe de wereld er dan uit gaat zien. In het refrein lijkt er echter niets aan de hand en gaan we gewoon door op de oude voet. Het was een protestsong die tegenstrijdige gevoelens opriep. Lachen om het gezamenlijk gezongen luchtige refrein, terwijl de boodschap om te huilen is. Deze aftrap toonde aan wat kunst doet. Met verbeelding, beeld, tekst en muziek werd ons inlevingsvermogen versterkt, werden we wakker geschut en ontstond saamhorigheid.
Toekomstbeelden
Het onderzoek van Charlotte en Elsa kent twee invalshoeken; wat is het belang van verbeelding en waar kunnen we als sector snel concreet mee aan de slag? Verbeeldingskracht is essentieel om een nieuwe toekomst te kunnen vormgeven. We hebben hoopvolle toekomstbeelden nodig die we kunnen delen en waar we bezield door raken. Het was een middag met veel interactie. In drietallen maakten we collages waarin we lieten zien hoe onze ideale wereld eruitziet. Het werden mooie, hoopvolle toekomstvisioenen. Als het zou lukken om dit soort activiteiten op grote schaal te organiseren kunnen we saamhorigheid en een gezamenlijk verhaal creëren. Een mooi begin is Youtopialab, waar de vraag wordt gesteld in welk Nederland je wilt leven. Hoe ziet jouw ideale wereld, jouw utopia eruit? Tekenaars verwerken gesprekken met heel diverse groepen in kleurrijke platen die in 2023 worden geëxposeerd. Intussen onderzoekt Youtopialab samen met de Rijksuniversiteit Groningen of verbeelding helpt om beter te begrijpen wat mensen belangrijk vinden.
Hoe kunnen we zelf aan de slag?
Er is veel te doen over klimaatactivisten die actievoeren in musea en concertzalen. Het lijkt alsof zij zich tegen kunst keren. In eerste instantie schrok ik van deze acties. Kunst is een kwetsbaar en onvervangbaar doelwit. Gaandeweg begrijp ik de acties steeds beter. Ze zijn niet gericht tegen kunst, maar ze vragen aandacht voor wat belangrijk is en wijzen op de kwetsbaarheid van ons menselijk bestaan. En moet de kunstsector zelf niet duurzamer en activistischer worden? Het onderzoek leverde daarvoor ook concrete tips; schaf de papieren koffiebekers af, gebruik geen wegwerpmateriaal, zorg voor vegan catering en onderzoek waar je budget vandaan komt. Zijn er bijvoorbeeld bedrijven betrokken die kunst gebruiken voor ‘greenwashing’. Nog een tip: benoem een klimaatactivist in je bestuur. Daarnaast hebben we beelden, verhalen, muziek en woorden nodig om een gezamenlijk verhaal te creëren voor de toekomst. Nieuwe verhalen, nieuwe beelden, nieuwe woorden en misschien ook wel nieuwe kunst. Want, zo leerden wij van onze Verkenners, onze definitie van wat kunst is, is beperkt. In niet-westerse culturen is kunst vaak iets van de gemeenschap, niet gericht op een individuele beleving, of op commercie of innovatie, maar van iedereen en begrepen door iedereen.
Een nieuw tijdperk
De onderzoeksresultaten van Charlotte en Elsa hebben mij erg alert gemaakt voor wat ik zie gebeuren met het klimaat. Zo alert dat ik ervoor moet waken niet in somberheid te vervallen. In de VPRO documentaire Welkom in het Symbioceen constateerde de Australische milieu-filosoof Glenn Albrecht dat we geen woorden hebben voor onze gevoelens bij de aantasting van de natuur en onze leefomgeving. We zitten in de overgang naar een heel nieuw tijdperk, het Symbioceen, waarin mens en natuur in evenwicht zijn en elkaar versterken. Voor dat nieuwe tijdperk hebben we nieuwe woorden nodig. Albrecht ontwikkelde daarvoor een woordenboek. En, zoals gezegd, we hebben naast nieuwe woorden, ook verbeeldingskracht en kunst nodig om samen de toekomst vorm te geven. Onze Verkenners hebben ons met de neus op de sombere feiten geduwd, maar ons ook overtuigd van het belang van hoop en optimisme.
De onderzoeksresultaten van Charlotte en Elsa worden verwerkt op de Kennispagina Kunst en Klimaat die wij eind van dit jaar op onze website publiceren. Astrid Mikkers schreef voor ons een reflectie over de middag in Oisterwijk en binnenkort delen wij ook een LocTalk met Charlotte en Elsa en een filmisch verslag van de middag. Houd daarom onze website in de gaten!
Liesbeth Jans
Liesbeth schreef dit blog als adviseur van Kunstloc Brabant. Inmiddels geniet ze van haar pensioen.
