Langs de N65, de weg tussen Den Bosch en Tilburg, zijn veel boom- en plantenkwekerijen gevestigd die op dit moment hulp krijgen van de creatieve ontwerp- en denkkracht van kunstenaars en ontwerpers.
Geschreven door Netty van de Kamp en Wout Hoogendijk
Een rondrit in een heuse touringcar, met aan boord boomkwekers en kunstenaars, vormde in september 2015 de aftrap van het Werkatelier N65. Er volgden nog meer inspirerende bijeenkomsten. In het historische pand van kweker Joost van den Oever bijvoorbeeld, en in de enorme plantenkas van kweker Aad Vermeer en op kantoor van organisator bkkc, brabants kenniscentrum kunst en cultuur. Doel van het Werkatelier N65 is om de expertise van kwekers te koppelen aan de creatieve ontwerp- en denkkracht van kunstenaars en ontwerpers. Zij gaan in co-creatie omgevingsvraagstukken van de N65 anders benaderen, om gezamenlijk nieuwe ideen en concepten te ontwikkelen. Onderwerp van studie is de N65 en hoe kunst en vormgeving de identiteit en de herkenbaarheid van de kwekerijsector kunnen versterken.
Wat vooraf ging
Langs de N65 - de weg tussen Den Bosch en Tilburg - is een groot aantal boom- en plantenkwekerijen gevestigd. Het gebied wordt door de kwekers beschreven als 'de tuin van Brabant', waarin hun producten als op een tuinbeurs kunnen worden getaleerd. De provinciale weg heeft een etalagefunctie voor de kwekerijsector omdat veel kwekerijen en hun producten zichtbaar zijn vanaf de weg. Maar ook de meer landinwaarts gelegen kwekerijen dragen bij aan de identiteit van de regio.
De Provincie Noord-Brabant wil de bereikbaarheid en veiligheid op de N65 verbeteren en de ruimtelijke kwaliteit rondom de weg versterken. De boom- en plantenkwekers hebben aangegeven actief te willen deelnemen aan deze gebiedsopgave. Het biedt kansen om de kwekerijsector nog beter te kunnen profileren. De kwekers pleiten voor het behouden van het authentieke karakter van de weg, maar met oog voor innovatieve en duurzame aspecten. Groene innovatie speelt hierbij een belangrijke rol.De kwekers zien door de samenwerking met kunstenaars kansen voor verschillende toepassingsmogelijkheden.
De rol van kunst
De Provincie en de boomkwekers hebben bkkc gevraagd een advies uit te brengen over de rol van de boomteeltsector in deze gebiedsopgave en welke rol kunst hierin kan spelen. In de verkennende notitie Een Laan om te ontdekken beschreef bkkc vier denkrichtingen voor het inzetten van kunst en vormgeving, waaronder het ontwikkelen van inspirerende (groene) verblijfsplekken - LandArtSpots - en voorstellen voor 'groene' innovatie, zoals levende systemen die fijnstof afvangen of bijdragen aan het verbeteren van de luchtkwaliteit. Deze denkrichtingen werden als ontwerpopgaven opgenomen in een bidbook dat door BTL advies en de boomkwekers werd opgesteld en begin 2015 werd gepresenteerd, met als titel De N65 als Etalage, en nog veel meer. De (boom)kwekers aan zet!
Bkkc ziet een duidelijke inhoudelijke relatie tussen kunst en andere sectoren zoals natuur, ruimte, economie en toerisme & recreatie, waarbij de kwekerijgebieden de groene schakels vormen tussen nationale landschappen, natuurgebieden en landgoederen. De reconstructie van de N65 biedt kansen voor een innovatieve aanpak om de ruimtelijke kwaliteit en de identiteit van het gebied en het snelweglandschap te versterken. Maar ook om in te spelen op maatschappelijke vraagstukken rond duurzaamheid en leefbaarheid, zoals fijnstoffiltering, CO2- en geluidsreductie. Het out-of-the-box denken van kunstenaars kan helpen in de aanpak van problematiek als deze.
Werkatelier N65
Aan de kunstenaars en ontwerpers werd gevraagd denkrichtingen te ontwikkelen voor het inzetten van kunst en vormgeving in de regio van de N65. De ontwerpopgaven uit het bidbook 'De N65 als Etalage, en nog veel meer' werden als inspiratie meegegeven. De kunstenaars deden onderzoek naar specifieke kenmerken van de streek en van de kweeksector in het bijzonder. De werksessies met de kwekers brachten veel enthousiasme, zowel bij de kunstenaars als bij de kwekers, en bleken een mooie voedingsbodem voor de denkrichtingen. De kwekers gaven na afloop aan verrast te zijn door het creatieve denkvermogen van de kunstenaars. 'Ze zoeken de grens van het onmogelijke op om zoveel mogelijk vernieuwend en onderscheidend te zijn', zei Aad Vermeer. De kwekers zien door de samenwerking met kunstenaars kansen voor verschillende toepassingsmogelijkheden. Ook zorgt kunst voor een versnelde marktintroductie.
Aan het werkatelier nam een bredere klankbordgroep deel, waaronder vertegenwoordigers van de Provincie, Streekhuis Groene Woud, Rijkswaterstaat, BTL Advies, ZLTO, Knooppunt Groene Innovatie en Greenport Midden-Brabant. Want betrokken partners zijn onmisbaar in zo'n proces.
November 2015 presenteerden de kunstenaars hun ideeën, denkrichtingen en aanbevelingen aan de betrokken kwekers en aan de klankbordgroep. De resultaten zijn beschreven in een digitale publicatie van bkkc. Ze zullen de basis gaan vormen voor haalbaarheidsstudies en fondsenwerving in een vervolg- en uitvoeringstraject.
De kwekers: Aad Vermeer, Joost van den Oever, Kees van Iersel en Pieter Vugs.
De kunstenaars en ontwerpers: Driessens&Verstappen (Erwin Driessens en Maria Verstappen), KCCM (Krijn Christiaansen en Cathelijne Montens), Hans van Lunteren, Eric Klarenbeek en Maartje Dros, Zeger Reyers.
De kwekers gaven na afloop aan verrast te zijn door het creatieve denkvermogen van de kunstenaars.
Twee denkrichtingen uitgelicht:
Driessens&Verstappen - Verticaal Bos
Met hun voorstel voor een Verticaal Bos spelen Driessens&Verstappen in op de wens van de kwekers om de entree van het kwekerijgebied te markeren. Het is een voorstel voor een landschapskunstwerk aan de N65: een monumentale zuil van zo'n 20 meter hoog waaruit assortimenten van bomen, struiken en planten groeien, als een verticaal bos. De bomen en planten komen van de diverse kwekers uit de omgeving, waardoor de zuil een gezamenlijke etalage wordt. De opvallende verticale verschijningsvorm springt in het oog en contrasteert met de bestaande omgeving. Tevens is het een boeiend experiment met groeiprocessen: een variëteit aan soorten moet met elkaar een evenwicht zoeken binnen een verticale habitat. Als het goed gaat, wordt het één grote superboom waarvan de zijtakken bestaan uit individuele bomen. Ook qua techniek en uitvoering zal dit een innovatief project zijn.
Verticaal Bos
Eric Klarenbeek en Maartje Dros - Absorberende Architectuur
Met hun voorstel voor Absorberende Architectuur speelt Studio Klarenbeek in op hedendaagse problematieken zoals fijnstof. Door onderzoek te verrichten naar het absorberen van fijnstof door middel van organismen wil de Studio een model voor de N65 ontwikkelen, maar dat ook voor Nederland en daarbuiten toepasbaar is. Nieuwe technieken en systemen vragen ook om een nieuwe vormentaal en constructie. De 'absorberende' en levende architectuur is opgebouwd uit panelen en kaders met een poreuze structuur waardoorheen lucht en licht kan. Het geheel fungeert als een filter en is de beeldende basis voor de groei van bijvoorbeeld mos. Met de uitkomsten van het onderzoek ontstaat de mogelijkheid multifunctionele plekken te ontwikkelen voor verblijf, gebruik en experiment. Bijvoorbeeld een overspanning voor een verkeersader in de vorm van een klein paviljoen of een bushalte waarbinnen men beschutting vindt tegen fijnstof. Het ideaalbeeld van Klarenbeek en Dros is uiteindelijk een gehele overspanning van de N65 met absorberende architectuur.
Het werkatelier laat zien dat er heel veel mogelijkheden zijn en er een beweging in gang is gezet die alle betrokken partijen willen vergroten en versterken.
