Cultuur als sleutel tot mentaal welzijn: het onderwijs aan het woord

Nora Baremans, CKV-docent en cultuurcoördinator op De Nassau in Breda: “Cultuuronderwijs helpt leerlingen uit hun comfortzone te stappen. Het kan je ondersteunen in zowel goede als slechte tijden. Daarom zet ik me er echt voor in.” In de onderbouw worden er vooral activiteiten georganiseerd in Breda, in de bovenbouw maken de leerlingen ook kennis met een andere stad. “Vorig jaar hebben we bijvoorbeeld Tilburg bezocht. We hebben een bezoek gebracht aan De Pont, een workshop gevolgd bij het Zuidelijk Toneel en de architectuur van de LocHal bestudeerd.”

Zingeving en identiteit

Ze merkt dat de druk om te presteren en de invloed van sociale media vaak leiden tot somberheid en isolatie bij leerlingen. “De constante vergelijking op sociale media en de druk om te presteren zijn zwaar. Kunst en cultuur bieden een waardevol alternatief en helpen jongeren zich op een andere manier uit te drukken,” zegt ze.

Nora benadrukt dat cultuur niet alleen een uitlaatklep is, maar jongeren ook helpt zich te verbinden met hun omgeving en zichzelf beter te begrijpen. “Kunst is geen ‘linkse hobby’, dat moeten we echt laten varen. We onderschatten vaak wat het kan betekenen voor iemand. Niet alle jongeren zijn er van nature in geïnteresseerd, maar veel van hen worstelen met vragen over mentaal welzijn, zingeving of identiteit. Cultuuronderwijs kan hierbij helpen en daardoor ook echt een verschil maken.”

Meer dan de traditionele kunstvormen

Florain Verheijen, cultuurcoördinator bij het Koning Willem I College in Den Bosch, vertelt over het cultuuraanbod op deze mbo-school. “We betrekken studenten actief bij het bepalen van ons culturele aanbod en werken samen met externe partners zoals Theater de Parade,” zegt hij. Florain benadrukt dat jongerencultuur veel meer is dan alleen traditionele kunstvormen. “Gaming, cosplay en andere moderne uitingen van cultuur worden steeds belangrijker. Daar moeten wij ons in blijven verdiepen en we proberen die nieuwe vormen steeds meer op te nemen in ons onderwijsprogramma.”

Toen Florain drie jaar geleden bij de school kwam werken, schrok hij van de problemen waar studenten mee rondlopen. “De zorgcoaches hebben het ontzettend druk. Studenten hebben veel problemen, en er zijn lange wachtlijsten in de zorg en er is weinig hulp beschikbaar.” Toch vindt hij niet dat het cultuurprogramma deze problemen expliciet moet adresseren. “Ik ben geen voorstander van het heel sturend behandelen van thema’s zoals diversiteit en mentale gezondheid. Als je er te hard in gaat, kan het juist contraproductief zijn. De inhoud moet studenten raken en dan haalt iedereen er iets anders uit. We scheppen ruimte voor reflectie en dialoog, en daarmee creëren we begrip en een gevoel van saamhorigheid.”

Florain wijst erop dat participatie ook invloed heeft op de mentale gezondheid van jongeren.  “Als studenten actief betrokken zijn bij het creëren van ons culturele aanbod, voelen ze zich meer gezien en gewaardeerd. Dat alleen al heeft een positieve invloed. Cultuuronderwijs gaat niet alleen over educatie, maar ook om het creëren van een omgeving waar studenten zich veilig en ondersteund voelen.”

Schetsboek

Myhra van Boxtel, cultuurcoördinator en docent op OC Leijpark, werkt met leerlingen in het speciaal onderwijs. “We organiseren veel activiteiten, zowel binnen als buiten de school. Dit helpt onze leerlingen om hun wereld te verbreden en zelfstandiger te worden,” zegt ze. “Veel leerlingen komen met de taxi uit omliggende dorpen en hun leven draait vooral om school en weer terug naar huis. Ze hebben geen andere activiteiten of grote vriendengroepen. Wij willen hun wereld wat groter maken en hun zelfstandigheid bevorderen.”

Myhra merkt dat deze activiteiten vaak een therapeutisch effect hebben. “Veel leerlingen worstelen met sombere gevoelens en lopen vast. Een simpele maar effectieve tool is het schetsboek dat elke leerling heeft. Daarmee kunnen ze hun gevoelens uiten en verwerken,” legt ze uit. Ze ziet ook dat culturele activiteiten helpen bij zelfidentificatie en zelfacceptatie, vooral voor jongeren die worstelen met hun identiteit en seksuele voorkeur. “Dit jaar hebben we een voorstelling bezocht over diversiteit. Dat helpt jongeren die worstelen met hun identiteit of seksuele voorkeur. We horen vaak dat zulke voorstellingen hen helpen zich te identificeren en zich beter over zichzelf te voelen.”

Hoewel Myhra geen specifiek onderzoek heeft gedaan naar de impact van cultuur op de mentale gezondheid van haar leerlingen, merkt ze wel positieve veranderingen. “We zien dat de uitdagingen waarmee leerlingen te maken hebben, zoals oververmoeidheid en prestatiedruk, beter beheersbaar worden door culturele activiteiten. Het helpt hen om te ontspannen en nieuwe perspectieven te ontdekken,” zegt ze. “Ons doel is om leerlingen in aanraking te brengen met de wereld om hen heen en hen te helpen zelfstandiger te worden. We willen ze laten zien dat er veel meer is dan alleen hun dagelijkse leven.”