De Cacaofabriek in Helmond bestaat 10 jaar. We zoomen in op wat De Cacaofabriek Expo op cultureel gebied heeft gedaan en betekend heeft voor de toekomst van kunst van Helmond tot Brabant en daarbuiten.
Geschreven door Ilse Verbeek
De Cacaofabriek Expo is een podium voor beeldende kunst, van jong tot bewezen talent. Programmeur Julienne Tullemans is vanaf het begin betrokken bij het vormen van de expositieruimte tot wat de Expo nu is: “Met het podium en de tentoonstellingen willen we verbindingen leggen tussen verschillende generaties kunstenaars.”
Een mooi voorbeeld daarvan is expositie ’n, waarbij De Cacaofabriek Paul van Dijk (1947) vroeg om een presentatie van zijn werk samen te stellen en daarbij twee jonge kunstenaars uit te nodigen: HIMMELSBACH (1983) en Remy Neumann (1988). “Het bijzondere aan het samenbrengen van drie zeer verschillende kunstenaars was het zichtbaar maken van hun drijfveren om kunst te maken: het activistische palet van Himmelsbach, de verhalen van Neumann op het snijvlak van beeldende kunst en theater en de subtiele en originele observaties van Van Dijk.”
Stimuleren van jong talent
Jong talent stimuleren is één van de belangrijkste pijlers van De Cacaofabriek Expo. Zo is de expositie Fresh Cacao elk jaar een vast onderdeel in het tentoonstellingsprogramma, waarvoor nieuw, pas afgestudeerd talent van kunstacademies uit heel Nederland wordt gescout. Zij krijgen een professioneel podium en elk jaar maakt één van hen kans op de Carat Lucas Gassel-prijs; een extra stimulans voor het kunstenaarschap.
“De samenwerking met Stichting Carat maakt dit project voor de voormalig studenten extra interessant,” licht Julienne Tullemans toe. “Carat vertegenwoordigt ondernemendheid, heeft een breed netwerk in het cultureel geëngageerde bedrijfsleven en ziet kansen om financieel en in ondernemerschap te ondersteunen. De Cacaofabriek vertegenwoordigt de artistieke waarden en heeft een breed netwerk in de kunsten en het kunstonderwijs.”
In 2023 blikte de jonge filmmaker Rein Peeters in een documentaire terug op 5 jaar Fresh Cacao, waarbij de prijswinnaars vertellen over wat hen drijft in hun werk en hoe ze gevormd zijn tot kunstenaar. En niet alleen winnaars komen in de spotlight: deze hele zomer reist bijzonder jong talent Bo Emmens met zijn tekeningen van Helmond, die hij speciaal voor Fresh Cacao 2024 maakte, door de stad.
Talentontwikkelingstraject
De Cacaofabriek Expo is sinds afgelopen jaar ook aangesloten als kunstinstelling bij jump!, het talentontwikkelingstraject voor jonge beeldend kunstenaars in Brabant, nadat de expositieruimte in 2021 als venue diende voor de talentpresentatie van jump!3. Jeanine Vloemans is de eerste jump!-deelnemer die wordt gecoacht door De Cacaofabriek. In 2017 maakte ze deel uit van de selectie geselecteerd bij Fresh Cacao en later nam ze deel aan de expositie Lucas Gassel Revisited (2020). Recent is ook Marijn Dijkmeijer als zij-instromer bij jump! onder de hoede van De Cacaofabriek gekomen.
Talent op leeftijd
De Cacaofabriek Expo belicht ook de andere kant van het spectrum, de kunstenaars op leeftijd. De expositie ‘Altijd in het Nu’ is daar een recent voorbeeld van, waarbij de kunstenaars tussen 73 en 85 jaar met zowel een landelijke bekendheid als regionale helden exposeerden. Kunstenaar zijn is geen baan, het is een manier van leven, vol onderzoek en experiment. Dat stopt niet bij de pensioenleeftijd.
Altijd in het Nu, Christie van der Haak. Expositie De Cacaofabriek. Fotograaf: Laura Maessen
Artist in residence avant la lettre
De Cacaofabriek Expo is ontstaan uit een kunstenaarscollectief, een bekende plek in het Nederlandse kunstcircuit, waar kunstenaars ter plekke konden werken. Veel bekendere kunstenaars hebben wel eens een werkperiode gehad in het collectief van toen.
Wat is gebleven is de voorkeur voor presentaties die gemaakt zijn voor de ruimte. Zoals Maurice Bogaert, die in ‘Tentoonstelling in Talloze Aktes’ (2021) een hangend atelier bouwde aan de gietijzeren constructie. De tentoonstelling Kantelpunt 1 (2017) was een samenspel tussen het monumentale karakter van industrieel erfgoed en de vormentaal van de kunstenaars Robbie Cornelissen en Karin van Dam. In de tentoonstelling Coeur de Parisienne (2021) ontstond een dialoog tussen de schilderijen van Helma Michiels en de keramische sculpturen van Janina Frye, Boris van Hoof en Sabina Timmermans. Boris van Hoof maakte voor deze expositie een indrukwekkende opstelling van breekbare keramieken kruiken waar het publiek tussendoor kon wandelen.
Tentoonstelling in Talloze Akten (TITA) - Jan Klatter (2021).
Maurice Bogaert - Tentoonstelling in Talloze Aktes (2021) Fotograaf: Biek van Bree
Toegevoegde waarde voor de stad
De Cacaofabriek Expo is voor de stad Helmond een mooie aanvulling op Museum Helmond: “Waar het museum ruimte biedt aan bewezen kwaliteit en collectiewaardig te werk gaat, is ons podium meer gericht op het experiment. Omdat Helmond geen academie kent, brengt het podium hedendaagse kunst naar Helmond, welke er anders niet zou zijn. Bovendien is de expositieruimte altijd gratis toegankelijk, waardoor we kunst voor iedereen bereikbaar maken.”
Do’s & don’ts
“Eén van de bijzondere successen die we graag delen, is de samenwerking met kunstenaar Bram Braam, waaruit een tentoonstelling ontstond met een groep kunstenaars uit Berlijn. Eén van deze in Berlijn gevestigde kunstenaars, Jeroen Cremers, exposeerde daarna ook solo met ‘Control Alt Delete’ (2023).”
Minder succesvolle momenten zijn er ook. “Uiteraard de coronaperiode, zoals elke culturele instelling ervaarde, met exposities die niet open konden, waaronder onze World Press Photo Exhibition. Daarnaast is het soms ook moeilijk wanneer kunstenaars geheel onbekend zijn in directe omgeving, zoals Belgische, Duitse of Engelse kunstenaars. Het gebrek aan een Nederlands netwerk kan ervoor zorgen dat een tentoonstelling/kunstenaar niet de belangstelling krijgt die het werk verdient.”
Ctrl Alt Dlt - Jeroen Cremers (2023). Fotografie: Biek van Bree.
Rutger de Vries, Berlin Baustelle (2020).
De toekomst van De Cacaofabriek
De toekomst is met het huidige kabinet en nieuwe voorziene maateregelen zoals hogere btw, onzeker voor plekken waar kunst juist moet kunnen floreren. Om dit soort ruimten te behouden is er subsidie nodig, sponsoren uit het bedrijfsleven, draagvlak in gemeente en natuurlijk betrokken vrijwilligers. “Zonder onze vrijwilligers is het niet mogelijk om kunst gratis toegankelijk te houden. Financieel gezien is het altijd spannend: ondanks de financiële support vanuit de gemeente, is het voor elke expositie puzzelen waar middelen vandaan gehaald worden. Het kost veel creativiteit en energie, maar het levert ongelooflijk veel op. Nieuwe kunstenaars krijgen een kans. Een goed expositie-programma zorgt voor toegevoegde waarde bij het publiek, voor de stad. Via ons waardevolle netwerk en met effectieve publiciteit hopen we telkens weer nieuw publiek te bereiken.”
Op dit moment wordt de Cacaofabriek verduurzaamd. Vanaf 26 augustus is de exporuimte weer dagelijks geopend.
Ilse Verbeek
Schrijver
