De creatieve industrie bestaat niet

Op een nazomeravond in 2014 besloten wij tijdens een goed gesprek een onderzoek te starten naar een onderwerp dat ons zowel interesseerde als verwarde: de creatieve industrie. We hadden geen eigen, duidelijke definitie voor dat begrip, maar dachten er een te kunnen vormen door verschillende mensen te interviewen die werkzaam zijn in en rond die industrie. We spraken vijftien ondernemers en vijf wetenschappers. Die gesprekken vormden de basis van ons boek, We moeten eens koffie drinken.

Nu het boek verschijnt, moeten we concluderen dat we nog steeds geen antwoord hebben op de vraag 'maar wat is die industrie dan?'. Niet dat we met dat doel aan dit boek begonnen. Het idee kwam voort uit een opmerking van Jet Bussemaker tijdens de Asia Europe Meeting-conferentie (ASEM) in 2014: "De concrete verbinding van kunstenaars en creatieven met andere maatschappelijke en economische werelden is één van de meest veelbelovende ontwikkelingen van deze tijd." Over welke 'creatieven' had ze het hier? Waren die mensen zich ervan bewust dat zij op dat moment werden verbonden met 'andere maatschappelijke en economische' werelden? Wat vonden ze daarvan?

Mannen met elleboogstukken

Wetenschappers, creatief ondernemers, overheidsmedewerkers en consumenten van creatieve producten zijn het nog niet eens geworden over wat er precies onder het begrip 'creatieve industrie' valt. Iedereen die we spraken cre‘erde tijdens onze gesprekken een eigen definitie van de creatieve industrie. Daardoor hebben we interessante kenmerken gehoord. Kenmerken waarover de meeste mensen het wél eens zijn. Bijvoorbeeld dat we nu echt eens af moeten van het idee van het creatieve genie dat het beste functioneert in totaal isolement.

Creatieve ideeën zijn het vruchtbaarst in een goed netwerk. Juliet Gagnon, schrijfster en oprichter van literaire gemeenschap Watershed, wil bijvoorbeeld af van het idee dat de beste literatuur gemaakt wordt door mannen met elleboogstukken die eenzaam aan een tafeltje hun meesterwerken maken. "Het is een absurde gedachte dat authenticiteit puur en alleen bereikt kan worden door een individu in zijn eentje."

Authenticiteit is volgens haar het creëren van een eigen stem, maar die ontwikkel je in het contact met anderen. Dat netwerk is één van de dingen die steeds in onze gesprekken naar voren is gekomen. Het is voor een mens nagenoeg onmogelijk om alles alleen te kunnen, ook (of misschien wel juist) als het gaat om ondernemerschap.

Arjan van den Born, verbonden aan Tilburg University, trekt uit zijn onderzoek dan ook de conclusie dat de meest succesvolle ondernemers opereren in duo's of trio's. "Je hebt binnen een bedrijf een business mindset, een sociale mindset en een creatieve, technische mindset nodig om slagkracht te hebben." Iemand die al die verschillende rollen zelf probeert te vervullen, is na een jaar of vier wel toe aan iets nieuws, of haakt helemaal af. 

Het proces van geld verdienen

De intenties van de overheid worden dan ook regelmatig in twijfel getrokken. Een van de geïnterviewden zegt bijvoorbeeld: "Als een soort schaamlap is de creatieve industrie in het leven geroepen en is er een topsector van gemaakt. Buiten de retoriek stelt het weinig voor." Een ander stelt zelfs dat hij niet gelooft dat er bij het ministerie van Economische Zaken iemand rondloopt die echt in dit verhaal gelooft.

Vanwege de onduidelijkheid rond de grenzen van de creatieve industrie en de zakelijke benadering van creativiteit, staan veel mensen er wantrouwend tegenover. De zoektocht naar de maatschappelijke relevantie van creativiteit lijkt allang niet meer zo omstreden als vroeger. Dat zie je goed terug bij de jonge honden die net aan hun creatieve carrière beginnen. "Waarom zouden we allemaal bezig blijven met het bedenken van nieuwe koffiekopjes?" vragen ze zich af.

Ontwerper Roos Meerman verwoordt het zo: "Ik wil geen lampen maken als ik ook de kracht heb om te innoveren en nieuwe dingen te vinden." Maar weinig mensen zijn tégen het zoeken naar het 'nut' van creativiteit. Wel vinden ze het belangrijk om daarin de eigen, artistieke waarden te bewaren.

Florentijn Hofman, beeldend kunstenaar, stelt dat het daarom belangrijk is dat studenten op een creatieve opleiding in aanraking komen met filosofie. "Als creatieve mensen als ondernemer verder willen, hebben ze een sterke basis nodig om zichzelf op artistiek gebied niet te verloochenen." Dat is wel een risico als je middenin het proces van geld verdienen zit.

Harde definitie

Zo zijn er nog veel meer zaken waar creatief ondernemers tegenaan lopen in hun werk en waar ze ons tijdens de gesprekken over vertelden. Ze doen dit allemaal met compleet verschillende definities van de term 'creatieve industrie' in hun achterhoofd. De creatieve industrie bestaat niet, maar is er wel. Of zoals Martijn Stevens het verwoorde: "De creatieve industrie is een manier van denken, geen sector." De overheid zou er goed aan doen te luisteren naar wat er speelt onder bij creatieve professionals, in plaats van één beleid te hanteren voor een groep die zo divers en kleurrijk is.