Kerken werden ooit gebouwd als gebedsruimte, maar zijn hun oorspronkelijke functies al geruime tijd aan het verliezen. In de expositie ‘Post-digital heritage’ onderzoeken verschillende kunstenaars de Grote Kerk Breda als ruimte om hun werk te exposeren en blikken vooruit naar toekomstige functies.
Geschreven door: Andy Leenen
Ik spreek kunstenaar Nils Völker tijdens de opbouw van zijn installatie. We zijn in de Grote Kerk Breda, waar twee enorme kussens van knispergoud aan het hoge plafond hangen. Ze zijn gemaakt van dezelfde folie als reddingsdekens, materiaal dat normaal gesproken om schouders hangt van vluchtelingen, drenkelingen, marathonlopers na de finish. Over twee dagen torent dit werk imposant hoog boven hoofden, vier weken lang, achttien kussens tellend in totaal. Twaalf meter lang is het dan. Het zal ademen. Golven. Traag aanzwellen, loom leeglopen. Het werd specifiek voor deze plek gemaakt, het heet Multiple of Three.
Kleuren en klanken in de kerk
“Ik koos dit materiaal omdat het mooi contrasteert met de zandstenen kleuren van deze kerk” vertelt Völker, “en vanwege de klanken die dit materiaal maakt: het knettert echt als het wordt opgeblazen en weer leegloopt. In zo’n enorm gebouw als deze kerk heb je iets nodig dat luidruchtig is. Ik hou er van om grote werken te maken, waarbij het geluid afkomstig is uit het materiaal zelf - ik voeg nooit kunstmatig geluid toe. Zeker hier moet een werk enorm zijn, je moet de ruimte veroveren.” Völker werkt vaak met materialen die we al kennen vanwege andere functies, zoals vuilniszakken. Zijn installaties bewegen op een voorgeprogrammeerde maat, waardoor levenloos materiaal uitgroeit tot een organische compositie. Dat levert een bezwerende ervaring op, tot kalmte manend, majestueus en meditatief. “Het programmeren doe ik altijd op de locatie zelf, veel van mijn werken zijn specifiek voor een bepaalde plek gemaakt. Zo voel ik aan wat het beste werkt, de keuzes die ik maak zijn intuïtief.”
Kleuren en klanken in de kerk
“Ik koos dit materiaal omdat het mooi contrasteert met de zandstenen kleuren van deze kerk” vertelt Völker, “en vanwege de klanken die dit materiaal maakt: het knettert echt als het wordt opgeblazen en weer leegloopt. In zo’n enorm gebouw als deze kerk heb je iets nodig dat luidruchtig is. Ik hou er van om grote werken te maken, waarbij het geluid afkomstig is uit het materiaal zelf - ik voeg nooit kunstmatig geluid toe. Zeker hier moet een werk enorm zijn, je moet de ruimte veroveren.” Völker werkt vaak met materialen die we al kennen vanwege andere functies, zoals vuilniszakken. Zijn installaties bewegen op een voorgeprogrammeerde maat, waardoor levenloos materiaal uitgroeit tot een organische compositie. Dat levert een bezwerende ervaring op, tot kalmte manend, majestueus en meditatief. “Het programmeren doe ik altijd op de locatie zelf, veel van mijn werken zijn specifiek voor een bepaalde plek gemaakt. Zo voel ik aan wat het beste werkt, de keuzes die ik maak zijn intuïtief.”
Kerk als podium
Völker maakte al eerder installaties in kerken. “Of ze nog in gebruik zijn of niet, het blijven bijzondere plekken. Als ruimte zijn ze vaak uitdagend, zeker vergeleken met een museumzaal: er zijn bijvoorbeeld veel ornamenten waar ik rekening mee moet houden.” Hij bekijkt kerken nuchter en praktisch, puur als fysieke ruimte. Een religieuze laag is in zijn werk dus niet te vinden, noch een uitgesproken betekenis - althans niet afkomstig van de kunstenaar zelf. “Ik krijg vaak verrassende reacties op mijn werk van bezoekers, dat vind ik mooi. Het is iets diep menselijks, dat overal betekenis in proberen te vinden. Ik ben daar zelf niet naar op zoek in mijn werk, het gaat mij meer om het rondlopen op deze wereld met de ogen open.”
Het ontstaan van nieuwe ruimtes
Multiple of Three behoort tot de expositie ‘Post-digital heritage’, opgezet door Playgrounds. Dit platform wil de creatieve industrie versterken door onder meer exposities en festivals te organiseren, zoals deze maand het BLEND festival in Amsterdam en Breda. Paulien Mandos, manager Marketing & Communicatie bij Playgrounds, vertelt dat Grote Kerk Breda al lang op hun verlanglijstje stond als locatie. “We zochten een semi-openbare plek om onze kunstenaars een plek te geven, om zo een breder publiek te bereiken. Daarnaast is de Grote Kerk al vrij bekend als tentoonstellingsruimte in Breda. De makers op ons festival zijn veel bezig met de invloed van de digitale ruimte op ons dagelijks leven, en het ontstaan van compleet nieuwe ruimtes. Dat maakt een kerk tot een spannende plek om dergelijke vragen te stellen.”
Het ontstaan van nieuwe ruimtes
Multiple of Three behoort tot de expositie ‘Post-digital heritage’, opgezet door Playgrounds. Dit platform wil de creatieve industrie versterken door onder meer exposities en festivals te organiseren, zoals deze maand het BLEND festival in Amsterdam en Breda. Paulien Mandos, manager Marketing & Communicatie bij Playgrounds, vertelt dat Grote Kerk Breda al lang op hun verlanglijstje stond als locatie. “We zochten een semi-openbare plek om onze kunstenaars een plek te geven, om zo een breder publiek te bereiken. Daarnaast is de Grote Kerk al vrij bekend als tentoonstellingsruimte in Breda. De makers op ons festival zijn veel bezig met de invloed van de digitale ruimte op ons dagelijks leven, en het ontstaan van compleet nieuwe ruimtes. Dat maakt een kerk tot een spannende plek om dergelijke vragen te stellen.”
Terugkeer van zeehond Moby Dick
Tijdens deze expositie is ook een werk van Daniel Wesseik te zien, in augmented reality: je scant een QR-code en beweegt door een digitale wereld door het venster van je smartphone. “Het is een interactief parallel universum. Augmented reality is een medium dat mij zeer interesseert, omdat het de kijker in staat stelt om actief een verbeelde wereld te verkennen - anders dan bij een film, waar je stilzit en niet zelf het perspectief kiest.” Zijn werk, getiteld The return of Moby Dick, blikt terug op een bijzondere gebeurtenis in Breda: een zeehond die in 1981 enkele weken in de stad verbleef op een boot in het kanaal, en veel bekijks trok. “Veertig jaar later is die zeehond weer terug in de stad, in mijn werk. Ik geef het dier de rol van klimaatprofeet, die ons toen kwam waarschuwen.
Blend - Daniel Wesseik
De klimaatcrisis is een deprimerend onderwerp, maar ik vond het belangrijk om dit aan te kaarten op een positieve manier. Dit was perfect, want het gaat niet over regulering of politiek, maar over mensen. Mensen die massaal kwamen kijken naar dit schattige dier, dat plotseling in hun dagelijks leven opdook.” Wesseik is als visueel kunstenaar en filmmaker gefascineerd door het vreemde, het onconventionele. “Dat presenteer ik door mijn werk aan het publiek: het zet een stap naar de toeschouwer toe, maar die kijker moet ook zelf een stap naar het werk zelf zetten. Als daarbij niet alles begrepen wordt, vind ik dat niet erg: ik verkies het vraagteken boven het uitroepteken.”
Post-digital heritage
De expositie ‘Post-digital heritage’ is te bezoeken tot en met 30 november in de Grote Kerk te Breda. De toegang is gratis.
Andy Leenen
tekstschrijver
