De enorme, wit met regenboogkleurige unicorn: je kunt ‘m niet níet zien. Als je de Tilburgse LocHal aan de spoorzijde binnenloopt, en meteen linksaf slaat: daar staat ‘ie. Pontificaal tegen de zijwand. Rechts daarnaast staat nog een mooi object. Een tent, naar het lijkt zo van de camping geplukt, waarvan de vloer bedekt is met een gouden isolatiedeken. Deze twee installaties zijn onderdeel van de Kunstloc-expo ‘To be a teacher..is my greatest work of art’. En voor de oplettende lezers: de titel van de expositie verwijst naar een uitspraak van Joseph Beuys. Deze befaamde kunstenaar/ docent zag zijn werkgebieden niet als twee aparte werelden, maar als entiteiten die elkaar versterken. Kunstloc Brabant trok dit citaat naar het nu: wat gebeurt er als kunstvakdocenten met autonoom werk op hun onderwijspraktijk reflecteren?
Kunst maken en lesgeven in kunstvakken worden vaak als twee aparte werelden gezien. En dat is zonde. Want veel kunstdocenten zijn opgeleid als kunstenaar. Die creatieve inborst en het docentschap kunnen elkaar positief beïnvloeden. Toen we nog niet verplicht thuis hoefden te werken vanwege de coronacrisis, spraken we erover met drie kunstvakdocenten. Zij werkten mee aan een expositie over dit onderwerp. De dialoog over cultuureducatie willen we – juist nú – levend houden. Dus daarom een oproep aan jou, onze lezer. Laat je inspireren door het onderstaande artikel, en deel je reactie of reflectie op wat er nu gebeurt in (cultuur)onderwijs.
Geschreven door Iris van den Boezem, fotografie door Rhiannon Coolen
In de tent met de gouden vloer tref ik Danny van der Laan. Danny is van huis uit Experience designer, legt hij uit, en deze tent noemt hij het klaslokaal van de toekomst. “Dit gebruik ik ook in mijn lessen”, vertelt hij. Die lessen geeft hij op SintLucas in Eindhoven en op Curio, een mbo school aan de Biesdonkweg in Breda. “Zo’n eenhoorn of grote tent in het klaslokaal roept natuurlijk meteen vragen op. Hoezo, klaslokaal van de toekomst? En dat is precies wat er moet gebeuren. Dit is een uitnodiging aan mijn leerlingen om het experiment aan te gaan. Met zichzelf, maar ook met hun omgeving”, legt hij uit. In zijn praktijk als autonoom kunstenaar en designer is Danny bedreven in het denken voor zichzelf, vertelt hij. Voor hem zijn lesgeven en kunst maken – net zoals voor Joseph Beuys – niet strikt gescheiden: zijn lessen zijn soms óók kunst.
Docent én kunstenaar?
Ook Marieke van Berkel reageerde op de oproep van Kunstloc om aan de expo ‘To be a teacher..’ mee te doen. Haar werken zijn fijntjes, precies. Met stipjes, klein en groot, maakt ze fantastische tekeningen. Sinds kort heeft ze haar eigen atelier. “Niet zo lang geleden gooide ik het roer om. Ik nam ontslag bij de school waar ik toen les gaf, omdat ik vond dat de nadruk daar teveel op digitalisering lag. Ik wil mijn leerlingen juist ook iets van het ambacht meegeven.”
Ondanks dat ze toch weer voor de klas ging staan – er moest ook een gezin draaiende worden gehouden – gingen er na deze beslissing in Mariekes hoofd allerlei andere radertjes draaien. “Voor mij was het altijd: het is het één of het ander. Je bent docent óf je bent kunstenaar. En nu pas – ik werk al vijftien jaar in het onderwijs – realiseer ik me dat het ook allebei kan. Ik neem mezelf als kunstenaar nu serieuzer. Het mag een beetje van beiden zijn, en dat levert een erg mooie kruisbestuiving op.” Als voorbeeld wijst Marieke naar een van de werken. Het verbeeldt een meisje met octopus tentakels op haar hoofd, dat er, eerlijk is eerlijk, nogal mysterieus uitziet.
“Dit werk ontstond na een binnenpretje in de klas. Een leerling zei iets over een octopus op je hoofd. Ja, in mijn brein gaat dat dan verder sudderen. En dit komt daar dan uit”, vertelt ze, stralend. “Door nu zelf als maker aan de slag te zijn, merk ik dat ik leerlingen nog beter kan inspireren. Ik sta met mijn voeten in beiden werelden, en die werelden versterken elkaar.”
Van onschatbare waarde maar onderschat
“De kunstvakken zijn het allerbelangrijkst van allemaal. Hiermee helpen we leerlingen in de wereld te overleven.” Deze stellige uitspraak komt van de energieke Miranda van Bragt. Ze geeft les op het Mgr. Frencken College in Oosterhout. “Eigenwijsheid, buiten kaders denken, de kunst om vragen te blijven stellen – dát is wat wij als kunstvakdocenten de leerlingen te bieden hebben.” En met 25 jaar leservaring op de teller weet Miranda heel goed waar ze het over heeft. “Creatief denken is altijd belangrijk, waar je straks ook terecht komt. Als je flexibel met veranderende situaties om kunt gaan, dan heb je al heel wat gewonnen. En dat is waar ik leerlingen met mijn lessen in train.”
Een keerzijde is de onderwaardering voor kunstvakken. Je moet continu je best doen om jezelf te verdedigen, meldt Marieke. En dat kost energie. Energie die je liever aan je leerlingen zou willen besteden. “Als kunstvakdocent pas je niet goed binnen het systeem van school”, zegt ze, terwijl ze naar drie werken wijst waarop steeds een slak staat. De slak staat voor het schoolsysteem, legt ze uit. Hij gaat wel vooruit, maar op z’n eigen tempo. “Dat levert soms wrijving op, het schuurt. Maar het doet er wel degelijk toe.” Miranda vult aan: “Op de kunstvakken wordt het meest gekort. Er wordt steeds een stukje afgesnoept, omdat het grote belang niet wordt gezien. Daarom is zo’n expositie als ‘To be a teacher..’ enorm belangrijk. De grote waarde van creatieve vakken – en die o zo belangrijke competenties waarin wij leerlingen trainen – moeten we als kunstvakdocenten zelf ook blijven ontwikkelen en samen blijven uitdragen. Onze leerlingen hebben daar recht op!”
De onderwerpen die de kunstenaars aansnijden in de expositie ‘To be a teacher…is my greatest work of art’ werden door de coronamaatregelen ineens pijnlijk actueel. Wat gebeurt er als we het schoolexamen afschaffen? Hoe ziet het klaslokaal van de toekomst eruit?
Wat houdt jou bezig?
We nodigen kunstvakdocenten uit om de dialoog van deze expositie levend te houden. Juist in de nieuw te ontdekken anderhalvemetersamenleving waarin we moeten omgaan met onzekerheden, is hun creatieve en onderzoekende houding onmisbaar. Wat leren we van deze crisis, waarin we ineens verplicht thuisonderwijs en onderwijs op afstand gaven? Hoe zetten kunstvakdocenten hun verbeelding in om verandering teweeg te brengen? Hierover praten we graag verder. Klik hier voor meer informatie.
Iris van den Boezem
Freelance redacteur en tekstschrijver
