- Kennis & inspiratie
- Voorbij de provinciegrens - Cordaan Amsterdam: ‘In alle fases van je leven zou er kunst en cultuur moeten zijn’
Een andere en ruimere kijk op de wereld bieden, eenzaamheid bestrijden, positief welzijn bevorderen en mensen het gevoel geven dat ze gezien worden; de inzet van kunst binnen de zorgsector kan veel betekenen. Na de inspirerende voorbeelden in Brabant, gaan we de provinciegrenzen over. Wat gebeurt er op het gebied van kunst en zorg in de rest van Nederland? Deze keer: zorginstelling Cordaan in Amsterdam die onder meer een Ambulant Kunstteam opzette.
Geschreven door: Simone Vos
“In alle fases van je leven zou er kunst en cultuur moeten zijn. We hadden het vermoeden dat er bij de bewoners en mensen die bij Cordaan zorg krijgen, een behoefte lag om met kunst en cultuur in aanraking te komen. Dat blijkt echt zo te zijn”, vertelt Madelon van Riel, projectleider Kunst en Zorg bij Cordaan. Deze zorginstelling biedt zorg aan 20.000 mensen in Amsterdam binnen de ouderenzorg, zorg in de wijk, GGZ en jeugdzorg en aan mensen met een verstandelijke beperking. Sinds afgelopen jaar werkt Madelon met Eliza Perez binnen het team Kunst & Zorg om kunst een vaste plek binnen de organisatie te geven. Madelon richt zich op de mensen met een verstandelijke beperking, jeugd en GGZ en Eliza op de ouderenzorg en zorg in de wijk.
Structureel aanbod
“Bij Cordaan liepen al wel wat kunstprojecten, maar dat waren vaak eenmalige projecten. Bij de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking zetten we theater wel structureel in, omdat kunst heel geschikt is voor leren en ontwikkelen. Dat is bij die doelgroep heel belangrijk. Kunst is waardevol en we wilden heel graag dat het echt onderdeel van de organisatie is. Niet dat het afhankelijk is van een persoon die enthousiast is of alleen terecht komt bij de mensen die mondig genoeg zijn”, vertelt Madelon.
“We hebben een hele fijne manager die achter ons staat en met wie we een team vormen. Ook de directie en HR zijn helemaal mee met het kunstbeleid. Dat scheelt zoveel, want het moet echt vanaf de werkvloer komen”, zegt Eliza. “Op verschillende zorglocaties werken mensen die ervaring hebben met kunst en cultuur en bij de Outsider Art Galerie, waarmee we samenwerken, is ook een creatief leider met een achtergrond in de zorg. Dat is belangrijk. Daarnaast werken er creatief- en muziektherapeuten binnen Cordaan, zij zijn een grote toevoeging in de organisatie. ”
Vooronderzoek naar kunst
Om te onderzoeken waar de behoeftes van bewoners en mensen die zorg krijgen bij Cordaan liggen, voerden Eliza en Madelon in het afgelopen jaar veel gesprekken met collega’s en bewoners. Daarnaast bekeken ze wat er al was op het gebied van kunst en cultuur en deden ze bronnenonderzoek naar de meerwaarde ervan. Cordaan betrekt in haar aanbod veel culturele instellingen, omdat het aanbod in Amsterdam gigantisch is. “Uit de gesprekken met de bewoners bleek dat ze soms hele specifieke vragen hadden voor kunstprojecten, die we niet in onze dagbesteding of ateliers hadden. Soms hoorden we via een ergotherapeut of een casemanager dementie dat er een vraag voor een kunstproject lag. We willen vraaggericht werken en echt op maat projecten bieden”, zegt Eliza.
Ambulant Kunstteam
“Daarom is het Ambulant Kunstteam opgezet. We hebben in 2022 via het Lang Leve Kunst Fonds subsidie gekregen om 75 bewoners daarmee te helpen. Het idee is dat een bewoner wordt gekoppeld aan een kunstenaar uit de stad. Dat kan een beeldend kunstenaar, architect, filmmaker, theatermaker of schrijver zijn. Bij elke nieuwe aanmelding, gaan we in gesprek met de bewoner of de persoon die thuiszorg krijgt, om te vragen wat de wensen en ideeën zijn”, vertelt ze verder. “Dan selecteren we een aantal kunstenaars uit het stadsdeel waar mensen wonen en mogen ze daaruit kiezen. De kunstenaar komt langs voor een gesprek en als het klikt, gaan ze samen het traject aan van zes uur. Ik word elke week wel een paar keer ontroerd van de band die er ontstaat en wat het de mensen oplevert. Zowel de kunstenaar als de kunstliefhebber haalt er veel uit.”
“Een mooi voorbeeld is de meneer met dementie die al een tijdje naar de dagbesteding ging, maar daar telkens hetzelfde verhaal vertelde. Wel vijftig keer per dag soms. De andere deelnemers werden daar onrustig van, dus moesten we een oplossing vinden. Hij houdt ook van historische gebouwen en weet er veel van, dus koppelden we hem aan een kunstenaar die historische gebouwen tekent. Ze gaan samen op pad om die gebouwen te tekenen en hij vertelt haar er van alles over. Doordat hij in een andere omgeving is, komt hij uit zijn verhaal dat hij telkens vertelde. Die persoonlijke aandacht, elkaar als mens benaderen; dat maakt het zo waardevol. Er is een bepaalde wederkerigheid tussen de kunstenaar en de kunstliefhebber. Ze delen een passie en dat werkt”, vertelt Eliza.
Domein overstijgend werken
“We willen het kunstteam ook inzetten in de GGZ en bij mensen met een verstandelijke beperking, bijvoorbeeld bij iemand die opgenomen is geweest en net weer thuis komt wonen. Daar bieden we een-op-een kunstsessies aan zodat die overgang minder hard is. We selecteren de kunstenaars specifiek voor de doelgroep. Het is een team van kunstenaars met wat meer kennis over de zorg”, vertelt Madelon. “Het liefst willen we naar een Cordaan-breed aanbod toe, voor alle meer kwetsbare Amsterdammers. Bijvoorbeeld in de theaterwerkplaats; zodat zowel ouderen als jongeren met een beperking samen spelen.”
Het Ambulant Kunstteam is na de pilot van afgelopen jaar, opgenomen in het zorgprogramma van Cordaan. “Wanneer mensen in hun zorgindicatie ruimte hebben voor dagbesteding, dan kunnen ze meedoen aan het Kunstteam. We gunnen het iedereen om in aanraking te komen met kunst. Je krijgt er echt een andere blik op de wereld door, vooral een ruimere blik”, zegt Eliza. “Mensen krijgen veel meer ruimte in hun hoofd door het contact met de kunstenaar en voelen zich weer meer mens. Dat is ook belangrijk voor het zorgpersoneel, merkt Madelon. ‘Het is zo fijn om te merken dat mensen niet meer met de dood bezig zijn, maar met het leven’, zei een verpleegkundige laatst tegen mij. Dat is zo waardevol om te horen, daar doen we het voor.”
Cordaan en kunst & zorg
Cordaan kent verschillende initiatieven om haar bewoners en cliënten te betrekken bij kunst en cultuur. Met het programma Kunst & Zorg zet ze muziek, dans, theater, poëzie, literatuur, erfgoed en beeldende kunst in om de kwaliteit van leven van bewoners te verbeteren, en deelnemers te verbinden aan de samenleving. Wil je meer weten over het project? Mail dan naar Eliza Perez of Madelon van Riel.
Landelijk netwerk Kunst is gezond
Kunstloc Brabant stimuleert samenwerkingen tussen de cultuursector en de zorg- en welzijnssector. Op deze pagina zie je wat er al gebeurt in Brabant. Wil je meewerken aan het landelijk netwerk over kunst en zorg: Kunst is gezond? Neem dan contact op met Atty Bax.