De rol van kunstenaars bij de discussies rondom Brabantse landbouw

Nieuwe inzichten

Peter Dictus van Bureau Pees maakte samen met Corné van Sprundel en Marleen Hendrickx een theatervoorstelling over boeren, genaamd ‘Iets met boeren’. “De bedoeling van de voorstelling is om boeren en niet-boeren dichter bij elkaar te brengen en iedereen meer inzicht te geven in de situatie van de actuele landbouw. We hebben de voorstelling gemaakt met de bewoners van de dorpen waar dit speelt, onder meer in Sint Anthonis en Reusel. De voorstelling wordt gespeeld op het erf van een boer en er spelen toneelspelers mee uit de lokale toneelverenigingen. Daartussen zitten ook boeren of mensen uit een boerenfamilie”, vertelt Peter.

Complexiteit boerenbedrijf

“Tijdens het repetitieproces hebben we de lokale spelers met elkaar laten discussiëren over het thema. Dat leidde tot de slotscène waarin zij hun eigen, soms pittige discussie naspelen, pal tegenover hun dorpsgenoten in het publiek.” De theatermakers laten in hun voorstelling de complexiteit van een landbouwbedrijf zien, dat vaak al generaties lang in de familie zit, en welke betekenis dat heeft als er dan toch een transitie aan zit te komen. “De landbouwcrisis is ook een identiteitscrisis. Alleen als we daarvoor respect opbrengen, lukt het misschien om het ook over die ontwikkelingen te hebben.” 

Depolariseren

Ook kunstenaar Fides Lapidaire wil met haar werk nieuwe inzichten geven. “Ik vind boeren geweldige mensen, ik kom zelf uit Brabant en ik spreek de taal van de boeren, ze zijn heel direct. Mensen staan vaak zo ver af van wat we eten. En het debat rondom de landbouw is heel erg gepolariseerd, waarbij de boer niet begrepen wordt door de ambtenaar en andersom. Het designproces kan dan heel depolariserend werken. Design kan verbindend zijn doordat je de tijd neemt om te kijken, te voelen en te vragen. Op die manier kan er vanuit vertrouwen en verbinding gehandeld worden, waardoor er heel goed samengewerkt kan worden.” 

Toen Fides gevraagd werd vanuit het project Foodlab TOV door Kunstloc Brabant om een samenwerking te zoeken met de aarbeienteeltsector, greep ze die kans dan ook aan. “Ik ben bij de boeren in de kassen langsgegaan om daar te kijken welke opgaves er liggen en hoe dat door designers opgelost kan worden. Al snel bleek dat boeren ermee zaten dat zij hun kassen vaak indelen op efficiency en kosten, maar dat de samenleving juist oordeelt op schoonheid, en de kassen bijvoorbeeld niet zo mooi vindt.” 

Kathedraal

Fides zag daar dan ook een uitdaging in. “Kassen worden van plastic of van glas gemaakt, en dat kan hartstikke mooi zijn. Je kunt spelen met reflectie en bijvoorbeeld glas-in-lood. Toen ik in de kas was zag ik die grote ruimte en al die rechte lijnen en toen voelde ik dezelfde sfeer als in een kathedraal. Ik dacht toen daar moet ik iets mee.” Met dat idee ging de kunstenaar aan de slag. “Ik heb een kas in een kathedraalvorm ontworpen. Op deze manier is er meer ruimte voor bezoekers, er kan bijvoorbeeld gepicknickt worden, en zo kunnen zij beter betrokken worden bij het proces en de schoonheid van de aardbeienteelt.” 

Mens en machine

In haar poëtische onderzoek ‘AgriValley’ gaat Mirte langs bij boeren en telers om te filmen. “Op die manier laat ik de landbouw zien en de schoonheid daarvan. Niet alleen de mensen die naar de film gaan kijken ervaren die schoonheid, ook de boeren zelf. De film reflecteert op de automatisering van de landbouw in Nederland, hoe ziet dit verborgen futuristische landschap eruit en hoe is de interactie tussen mens en machine. Ik vraag een boer bijvoorbeeld: ‘Hoe zie jij jouw relatie met deze machine?’, door ze die vraag te stellen gaan ze op een hele andere manier ernaar kijken. Ze zien zelf ook veel meer de schoonheid.” 

Verschillende lagen

Op dit moment heeft Mirte een video af met één scherm, maar het uiteindelijke werk wordt een meer schermen video-installatie. “Daarbij maak ik dus verschillende beelden die samen één film vormen. In de combinaties van die beelden probeer ik allerlei lagen te zoeken zoals gelijkenissen en contrasten.” Het werk zal door het land touren, waarbij het onder andere te zien zal zijn bij Pennings Foundation in Eindhoven. “Het is mooi als een kijker de verschillende lagen oppikt, maar ik ben al blij als het iets met je doet en je anders naar je omgeving gaat kijken.”