“Free the Nipple!”. Zo luidt de kreet van de honderden mensen die op 3 juni 2019 voor het hoofdkantoor van Facebook in New York naakt protesteerden. In 2015 paste Facebook het beleid over het online tonen van naaktheid al eens aan, maar volgens de betogers is dat vandaag de dag nog steeds discriminerend. Hoewel we het ontblote lichaam vrijwel dagelijks op televisie, film of sociale media voorbij zien komen, blijkt naaktheid juist tegenwoordig uiteenlopende reacties op te roepen.
- Geschreven door Ilse Traa, foto's door Marit Goossens
Censuur op naaktheid
De verbeelding van naaktheid wisselt van seksuele bevrijding tot preutsheid en van genot tot verbod. Als een spiegel laten kunstwerken onze wisselende houding ten aanzien van het ontblote lichaam zien. De Brabantse kunstenaar Charissa van Dijk vond tijdens haar afstuderen in 2018 aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht een ingenieuze manier om de censuur op naaktheid online te ondermijnen. Van Dijk heeft haar belangstelling in fashion verweven in haar afstudeerproject. Het ontblote lichaam is al sinds het begin van haar studie een thema binnen haar werk. Inspiratie vindt ze in haar interesse voor lichamelijkheid, kwetsbaarheid en transparantie. In ieder lichaam ziet ze op een bepaalde manier een schoonheid en daardoor heeft de thematiek voor haar veel mogelijkheden. Vanuit een experiment met materialen zoals verschillende stoffen, zeefdrukken, plastics en borduursels is de serie Look at My Nipple (2018) ontstaan.
Vrouwelijke vs mannelijke tepels
De serie Look at My Nipple richt zich specifiek tot een speciaal onderdeel van het ontblote lichaam: de vrouwelijke tepel. Bij het afbeelden van de vrouwelijke tepel rijst direct de vraag: wat mag je tonen? De tepel wordt namelijk enkel van sociale media verbannen als het een vrouwelijke tepel is. Hoe verschillend zijn de mannelijke en vrouwelijke tepels eigenlijk? Van Dijk had snel door dat de tepels identiek zijn, maar de rechten verbonden aan het tonen niet. Dit onderwerp vormt haar uitgangspunt.
De ontwerpen in Look at My Nipple spelen met het tonen en verhullen van de vrouwelijke tepel. Omringd door geborduurde tepels is namelijk wel degelijk de tepel van het model zichtbaar. Zodra de tepel met iets bedekt is, zoals in het ontwerp van Van Dijk met een dun transparant gaasje of een geborduurde tepel, mag de tepel wel getoond worden op sociale media. Zo probeert Van Dijk niet enkel de discussie rondom genderongelijkheid aan te kaarten, maar zoekt ze naar een manier om de censuur te ondermijnen en de vrouwelijke tepel online te kunnen tonen. De persoonlijke beslissing om een tepel openbaar te tonen, geeft ze terug aan de vrouw.
Naakt: Kwetsbaar of gevoel van vrijheid?
Daar waar het tonen van een ontbloot lichaam voor de een het gevoel van vrijheid geeft, schept het voor de ander een gevoel van kwetsbaarheid. Met de opkomst van sociale media is het aantal toeschouwers waaraan een ontbloot lichaam getoond kan worden gigantisch toegenomen. Een naaktfoto is tegenwoordig met één klik over het gehele internet verspreid, waardoor het ontblote lichaam op een nieuwe manier kwetsbaar kan zijn. Angst voor een inbreuk op privacy zorgt ervoor dat op sportverenigingen zelfs de ‘onderbroekdoucher’ een nieuw fenomeen is.
Op sociale media ontstonden begin 2018 bezwaren tegen naakten afgebeeld op internet en in musea. In 2018 verwijderde de Manchester Art Gallery het kunstwerk Hylas en de nimfen (1896), gemaakt door John William Waterhouse, van zaal. Zeven nimfen verleiden Hylas het water in te komen. De verwijdering bleek onderdeel van een project van kunstenaar Sonia Boyce. Boyce reageerde op de op dat moment opkomende hashtag MeToo-discussie waarbij seksuele intimidatie centraal staat. De maatschappij lijkt langzaam steeds preutser te worden.
Na even zoeken vond Van Dijk twee modellen die bereid waren zichzelf met dit project bloot te geven. Kwetsbaar voelen ze zich zeker niet. Het model laat, door haar hand krachtig vooruit te strekken, haar grenzen aan de toeschouwer zien. Ongemerkt regisseert ze de blik van de toeschouwer. Op een andere foto zijn twee extra armen om het model heen geslagen. Deze armen staan symbool voor de bescherming van het vrouwelijke lichaam en tonen tegelijkertijd de kracht waarover vrouwen samen beschikken. ‘Als vrouw wil je dezelfde rechten als mannen en deze kunnen gebruiken zonder geseksualiseerd te worden’.
De censuur online versterkt een collectief gevoel van preutsheid, wat de ontwerpen van kunstenaars als Van Dijk ook van onschatbare maatschappelijke waarden maakt. Want wie durft zich wel bloot te geven?
Ilse Traa
Tekstschrijver
