Essay | Vrije ruimten, cultuur en brede welvaart

Wat verstaan we onder een culturele derde plek?

In één zin gesteld zijn het plekken waar mensen met kunst in aanraking komen en waar kunst mensen samenbrengt. In het essay en in de gesprekken die hiervoor gevoerd zijn, komen diverse ‘criteria’ aan bod. Resumerend, culturele derde plekken:

• ontstaan van onderop, op initiatief van makers en burgers, zijn zelfgeorganiseerd
• zijn openbaar, zijn vrij toegankelijk en hebben ruime openingstijden
• verplichten tot niks, dwingen niet tot het afnemen van diensten of producten
• zijn vaak te vinden in de rafelranden van stad of dorp, zijn nog niet af of gloednieuw
• zijn lokaal geworteld: trekken mensen uit de buurt als organisator, bijdrager en/of publiek
• zijn er voor de lange termijn en niet tijdelijk voor de duur van evenement
• bieden plek voor lange duur gegeven de incubatietijd van artistieke maakprocessen
• functioneren als culturele ontmoetingsplekken van makers en publiek
• en/of functioneren als ontwikkelplekken waar makers en publiek samenwerken aan kunst
• en/of zijn platforms voor alternatieve manieren van leven en maken (tegencultuur)
• linken ook aan vrijplaatsen voor nachtcultuur en culturele initiatieven van jongeren
• zijn onderdeel van een ‘common’ waarin hulpbronnen gedeeld worden
• dragen door de interactie tussen makers en publiek bij aan verbondenheid en het gemeenschappelijke en zo aan ervaren brede welvaart
• hebben alleen te maken met overheden in hun rol van facilitator en beschermer
• zijn niet bedacht door overheid of markt (zij niet top-down)
• zijn in gedeeld eigendom van burgers (coöperaties) en/of overheid en markt
• behoren tot de essentiële, noodzakelijke culturele voorzieningen

Samen geven de criteria een beeld van de kenmerkende elementen van een culturele derde plek. Uiteraard hoeven niet alle criteria van kracht te zijn wil je spreken een culturele derde plek. Het kan wel dienen als een identificatiekader om deze plekken, wat er zich daar af speelt en hoe ze bijdragen aan de kwaliteit van leven te volgen.

Monitoren en stimuleren

Derde plekken zijn plaatsen waar makers en burgers op eigen initiatief kunnen samenwerken, en waar gemeenschapsvorming plaats vindt. Net als reguliere culturele plekken zoals theaters, musea, en bioscopen, zouden we dit soort plekken in verschillende monitors rondom Brede Welvaart bij moeten houden. Het zijn culturele plekken die direct bijdragen aan de ervaren brede welvaart van burgers.

We bepleiten dat overheden het ontstaan van deze plekken via gerichte stadsontwikkeling stimuleren, ze beschermen tegen commerciële krachten (en tegen de eigen neiging om te ‘sturen’) en vooral ook gedeeld eigenaarschap organiseren.

Bredere kijk op welvaart

Het essay zet de culturele derde plek in de context van brede welvaart, betekeniseconomie en de ‘commons’. Brede welvaart is een uitbreiding van de nauwe opvatting van welvaart die we kennen als het bruto nationaal product (BNP). Het BNP is de som van wat we als land produceren en consumeren, maar zegt niets over het welzijn en de ontwikkeling van de inwoners. Bij brede welvaart wordt naast de economische waarde ook naar ecologische en sociaal-maatschappelijke waarden gekeken. 

Onder betekeniseconomie verstaan we nieuwe modellen van economen waarin niet financiën centraal staan, maar de betekenis voor mens, maatschappij en omgeving. Dit sluit ook aan bij de ‘commons’ beweging, die zich sterk maakt voor het belang van gemeenschappelijke ruimten en voorzieningen, waar alle burgers gebruik van kunnen maken en zorg voor dragen. Culturele derde plekken zijn vrijplaatsen die vaak van onderop zijn ontstaan, die tot de ‘common’ behoren, en gezien mogen worden als basisvoorzieningen die bijdragen aan de kwaliteit van leven.

Lees het volledige essay: Vrije ruimten, cultuur en brede welvaart

Over de Waarde van cultuur 2024

Meld je aan voor de Dag van de Data