Sinds het einde van de jaren ’90 kennen we in Europa het fenomeen lichtfestivals. De eerste die ontstonden en internationaal naam en faam maakten, waren Lux in Helsinki, Fête de Lumières in Lyon en Lichtrouten in Lüdenscheid. Later volgden GLOW in Eindhoven (2006), Lichtfestival in Gent (2011) en Amsterdam Light Festival (2012). Tegenwoordig kent Europa tientallen steden met een lichtfestival. In dit artikel wordt kort inzicht gegeven in de twee bekendste Nederlandse lichtfestivals, die ook internationaal hoge ogen gooien. Wat kenmerkt ze en hoe verschillen ze van elkaar? Daarnaast wordt inzicht gegeven in het nut en de noodzaak van netwerkvorming die plaatsvindt tussen lichtfestivals wereldwijd. Ten slotte bekijken we enkele uitdagingen voor de toekomst.
- Geschreven door Martijn Smeenge en Simon de Wijs
In eerste instantie waren lichtfestivals bedoeld om gebouwen, pleinen, parken en bruggen in ander perspectief te zetten. Daarnaast stond het creëren van iets extra’s, dat er normaliter niet is, centraal. Tegenwoordig dienen ze echter veel meer doelen, hetgeen direct de groei en populariteit verklaart. Lichtfestivals sluiten perfect aan bij veel hedendaagse trends. Door de unieke combinatie van kunst, entertainment, technologie en publieke ruimte gaan ze over standaardgrenzen heen. Lichtfestivals dragen bij aan het belang van stedelijke ontwikkeling en stedelijke concurrentie. Ze geven mede invulling aan (de discussie rondom) de publieke ruimte en aan publiek vermaak. Technologisering en de drang tot experiment, innovatie en vooruitgang zijn ook belangrijk als onderlegger voor de meeste festivals. Licht is aansprekend en tot de verbeelding sprekend, zeker ook als kunstvorm, of het nu kunst als doel of kunst als middel (bijvoorbeeld zorg en veiligheid) betreft.
GLOW Eindhoven
Als er in één stad in Nederland een lichtkunstfestival meer dan op zijn plaats is, dan geldt dat toch wel voor GLOW in Eindhoven. De eerste editie in 2006 trok ongeveer 45.000 bezoekers en inmiddels is het festival uitgegroeid tot zo’n 740.000 bezoekers in 2017. GLOW vindt plaats in november en duurt acht dagen. Dit brede, vrijwel geheel gratis toegankelijke, festival met ongeveer veertig kunstwerken kan als een regelrecht succesverhaal worden bestempeld. Net als in Amsterdam tonen grote internationale lichtkunstenaars hier hun creaties, maar het aandeel in het geheel is slechts beperkt. “Een groot deel van de kunstwerken betreft innovatieve, experimentele werken van lokale lichtkunstenaars”, aldus Ronald Ramakers, directeur van GLOW. Zo wordt onder meer met videomapping gewerkt en zijn er installaties waar kunst en licht interacteren. De stad waar Philips zijn roots heeft en TDK (Technologie, Design en Kennis) de merkpijlers van het citymarketingbeleid zijn, biedt een prachtige voedingsbodem voor een lichtfestival. GLOW heeft derhalve een ‘fit’ met het DNA van Eindhoven en is een echt ‘on brand’ evenement. Het mission statement van GLOW is ‘Eindhoven maakt het verschil in lichtkunst.’ Dit probeert GLOW kracht bij te zetten door telkens te focussen op het experimentele en technologie. “Net zoals muziek mensen raakt willen wij met lichtkunst mensen raken”, aldus Ramakers die bovendien het belang van samenwerking aangeeft. GLOW gaat vanaf 2018 structureel samenwerken met Chinese partnerstad Nanjing, waar ook een groot traditioneel lichtfestival plaatsvindt dat meer is gebaseerd op verhaalcultuur dan kunstzinnige concepten. Door deze samenwerking moeten de paden van techniek en traditie gaan kruisen, hetgeen meerwaarde en weer nieuwe innovatie moet opleveren.
Amsterdam Light Festival
Het grootste lichtkunstfestival van Nederland vindt plaats in Amsterdam. Sinds 2012 is het Amsterdam Light Festival een jaarlijks terugkerend lichtfestival waar grote internationale lichtkunstenaars in de maanden december en januari gedurende 50 dagen hun werk tonen in de binnenstad. Tijdens de eerste editie trok het festival een kleine 400.000 bezoekers, de vijfde editie in 2016-2017 werden al zo’n 900.000 nationale en internationale bezoekers verwelkomd. Inmiddels heeft het festival ook al een plaats verworven in de top tien van beste lichtfestivals ter wereld, opgesteld door Jetset Times. Het Amsterdam Light Festival bestaat uit een looproute (Illuminade) en een vaarroute (Water Colors), die jaarlijks beide ongeveer twintig kunstwerken omvatten. Juist die vaarroute maakt het bijzonder; want wat past er nou beter bij Amsterdam dan vanuit een boot door de grachten lichtcreaties aanschouwen? Je betaalt voor de route Water Colors per boot wel rond de twintig euro maar dan beleef je de ultieme experience op typisch Amsterdamse wijze vanaf het water.Voor een stad als Amsterdam is het relatief makkelijk om een dergelijk evenement succesvol te laten zijn. Immers, de (inter)nationale bezoeker weet de stad toch wel te vinden. Amsterdam heeft nu eenmaal aanzienlijk meer aantrekkingskracht dan elke andere (provincie)stad in Nederland. Je kan je dan afvragen hoeveel van al die bezoekers sec voor het Amsterdam Light Festival komen. Bovendien lijkt een historische verankering van de stad met het thema licht niet noodzakelijk. Wel draagt het bij aan Amsterdam 365 dagen rond ‘eventful’ te maken en bezoekers door de stad te spreiden.
Internationale Netwerkvorming
Interessant is het om te zien dat tussen de lichtfestivals ook op grote schaal netwerkvorming plaatsvindt. De meeste festivals concurreren feitelijk beperkt met elkaar en hebben een eigen focus (geografisch, doelgroep, periode in het jaar). Zowel Eindhoven als stad en GLOW als festival hebben het voortouw genomen om grootschaliger en internationalere netwerken aan te jagen. Zo is GLOW Eindhoven actief initiator geweest van International Light Festival Organisation (ILO). Deze internationale belangenorganisatie voor organisatoren van lichtfestivals organiseert bijeenkomsten voor de uitwisseling van inspiratie, netwerkvorming en samenwerking, informatie en communicatie, kennis, producties en beleidsontwikkeling. Het doel is enerzijds het bewaken van de kwaliteit van de organisatie en van de artistieke inhoud en anderzijds vestigen van internationale aandacht op lichtfestivals en lichtkunst. In 2017 kwamen tijdens GLOW bij een rondetafeldiscussie tientallen organisaties (waaronder veel ILO leden) samen om specifiek naar de toekomst van licht(festivals) te kijken. Hoe om te gaan met de dynamiek en de tijdelijkheid van lichtfestivals: bijvoorbeeld in tijdelijke samenwerkingen, wisselende financiering, beperkt aantal dagen in het jaar. Ook werd bij de rondetafeldiscussie van gedachten gewisseld over de publieke waarde van lichtfestivals en over licht als kunstobject. In 2018 kwam het ILO netwerk samen tijdens Lichtfestival Gent waarbij het aantal deelnemende festivals en experts flink gegroeid was. Het Lighting Urban Community International netwerk (LUCI) gaat een stuk breder dan lichtfestivals alleen. LUCI, waar Eindhoven op dit moment de voorzittershamer mag hanteren, is een mondiaal netwerk van steden die lichtinnovatie inzetten als middel om de kwaliteit van leven in steden te verbeteren. Naast lichtfestivals gaat het dan bijvoorbeeld ook over straatverlichting, lichtvervuiling en energiebesparing in gebouwen.
Enkele uitdagingen
Lichtfestivals hebben de kwaliteit een groot en divers publiek op de been te brengen, dat nog altijd in omvang groeit. Hoe controleer en spreid je de ‘massa’ zodat een optimale individuele en collectieve ervaring (nog) mogelijk is? In Amsterdam zal het aantal bezoekers nog wel kunnen groeien gezien de langere duur van het evenement, al wil je ook daar geen polonaise lopen of varen. De uitdaging bij GLOW, waar het maximum op ongeveer 850.000 bezoekers voor 8 dagen ligt, is groter. Ramakers geeft aan dat GLOW probeert een balans te vinden tussen de beleving en dat de route allesbepalend wordt. Uit publieksonderzoek blijkt namelijk dat de beleving lager wordt bij een langere route. In 2018 zal de route korter worden, maar dat geeft mogelijk een extra uitdaging rondom spreiding en doorloop. Lichtfestivals bieden ook uitstekende kansen om als extra of nieuw eigentijds event te zorgen voor spreiding van toerisme of verlenging van het seizoen. Maar hier ligt ook het risico zomaar weer een extra event op de evenementenkalender van een stad te zijn. Is je lichtfestival onderscheidend en bijzonder of is het volledig kopieerbaar naar andere steden? Eindhoven hoeft zich over de uniciteit met GLOW niet druk te maken. Daar zit licht in het DNA van de stad en vormt GLOW een verlengstuk van het verhaal van de stad. GLOW wil het verschil maken en ook in het landschap van lichtfestivals een unieke onderscheidende positie creëren door bijvoorbeeld nog meer aandacht te besteden aan het feit dat het merendeel van de getoonde werken in Eindhoven gemaakt zijn. Die kunnen dan na GLOW internationaal langs andere lichtfestivals rondreizen met de handtekening ‘Made in Eindhoven’, waar ook een mooi businessmodel in schuilt.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk in Uncover, een magazine van de Academy of Leisure dat zich richt op de waarde van vrijetijd. Bezoek de website voor meer informatie.
