Kunst in het ziekenhuis, is dat decoratief of helend?
Geschreven door Maartje Vos-Swinkels
De tijd dat ziekenhuizen kaal, wit en klinisch waren is voorbij. Steeds meer ziekenhuizen verfraaien hun ruimtes. Dit doen zij bijvoorbeeld met kleurig meubilair, verse bloemen en beeldende kunst. Het 'gezelliger maken' van ziekenhuizen is een idee dat is geworteld in de Planetree filosofie. Planetree is een organisatie die in 1978 werd opgericht in de Verenigde Staten door Anna Jacques, een patiënte die ontevreden was over de zorg die zij had gekregen tijdens haar verblijf in een ziekenhuis. Planetree streeft naar meer persoonlijke en menselijke zorg. Naast Amerikaanse ziekenhuizen heeft de organisatie ook leden in Japan, Brazilië, Canada en Nederland. Behalve voor mensgerichte zorg, maakt Planetree zich sterk voor een prettige en zorgzame omgeving. Een ziekenhuis met veel licht, warme kleuren en natuurlijke elementen, waar patiënten, bezoekers en medewerkers zich op hun gemak voelen. Want als mensen zich prettig voelen, is dat goed voor hun herstel.
De visie van Planetree wordt ook gedeeld in het Elkerliek ziekenhuis. Daar ontmoet ik Hans van den Broek, radioloog. Hij is voorzitter van de kunstcommissie en kan me dus feilloos uitleggen hoe dat nu precies zit met de kunstcollectie van het ziekenhuis. Ik tref hem in zijn werkkamer, helemaal in het donker beoordeelt hij scans op zijn computerscherm. Om over kunst te kunnen praten, moet je het ook kunnen zien. We lopen daarom onder andere naar de hal op de begane grond van het Elkerliek ziekenhuis. Hier staat een grote glazen wand waarin verschillende foto's zijn verwerkt. Het is een kunstwerk van Aglaia Konrad. Zij dekte deze halfronde vensterwand in 1996 gedeeltelijk af met transparante fotografische voorstellingen van steden, binnenruimten en beelden uit speelfilms om zo een wijdse blik op de wereld te geven.
Van litho naar brons
Met de oprichting van de kunstcommissie is het kunstgebruik in het ziekenhuis aanzienlijk verbeterd. Van den Broek: 'In het Elkerliek ziekenhuis ontstond de behoefte om zowel de ruimten waar patiënten verblijven als de werkruimten van het personeel te verfraaien. Het Elkerliek had regelmatig kunst in bruikleen van onder andere Museum Van Bommel Van Dam in Venlo en leende werken van de gemeente Helmond. De eerste eigen aankopen bestonden uit etsen, zeefdrukken en litho's. Tot de jaren tachtig sierden deze kunstwerken verschillende ruimten in het ziekenhuis." Rond 1985 ontstond er onvrede over de manier waarop de kunstwerken werden behandeld en gepresenteerd. Werken hingen scheef in lijsten of waren beschadigd.
"Er werd een kunstcommissie samengesteld, de collectie werd opgeschoond en er kwam een budget voor het opbouwen van een eigen kunstcollectie. De huidige commissie zorgt voor het beheer en behoud van de collectie. Wanneer er nu iets beschadigd is of op een verkeerde plek hangt, wordt dit meteen aangepakt. Ook gaat de commissie op atelierbezoek bij regionale kunstenaars voor mogelijke aanvullingen voor de collectie.'
Kunst met een statement
De kunstwerken voor het Elkerliek ziekenhuis worden heel divers aangekocht. Van den Broek: 'De kunst moet kleurrijk zijn en het ziekenhuis een prettige uitstraling geven. Ook mogen de kunstwerken niet te klein zijn, maar aan de menselijke maat voldoen." Een beetje erotiek mag, maar een kunstwerk mag niet aanstootgevend zijn.
"Dit alles in overeenstemming met de Planetree filosofie.'De kunstwerken mogen best statements zijn, zij moeten oproepen tot reactie. En die reactie mag zowel positief als negatief zijn. Van den Broek vindt feedback prettig: 'Soms zie je een bezoeker of patiënt glimlachen bij het zien van een bepaald schilderij of beeld, of hoor je collega's discussiëren over een nieuwe aankoop. Die (positieve) discussie is wat we willen bewerkstelligen.' Zo liep hij eens achter een arts via de personeelsingang het ziekenhuis in. Van den Broek hoorde hem mompelen: 'Hebben ze die vuilniszak nou weer niet opgeruimd?!'. 'Vlak daarvoor was er een nieuw kunstwerkgeplaatst; 'Gorilla' van Marjolein Mandersloot. Een klein, zwart gelakt bronzen beeld. Het werk lokte meteen reactie uit. Ook al was deze niet meteen positief, dit is precies wat de kunstcommissie voor ogen heeft. Inmiddels is de aap goed ingeburgerd en verschijnt er op zijn kop al een flinke bronskleurige vlek. Door de vele aaien die hij over zijn bol krijgt, begint de lak daar te vervagen.'
Wisselende exposities
Op de afdeling Radiologie is er acht à negen keer per jaar een expositie van een regionale (amateur) kunstenaar. De wachtruimtes van de afdeling beschikken over grote, witte wanden en noorderlicht. Ideale omstandigheden voor een tentoonstelling. Hier komen jaarlijks 70.000 patinten die gemiddeld 15 minuten wachten op hun onderzoek. Kunst is dan een fijne afleiding en de kunstenaar weet dat zijn werk gezien wordt. Kunstenaars kunnen zowel een solo- als groepsexpositie houden. Afhankelijk van het formaat kunnen er 25 tot 45 kunstwerken gepresenteerd worden aan de wanden. Voor ruimtelijk werk, als keramieken beeldjes of verzamelobjecten is een vitrine beschikbaar. 'De exposities op de afdeling Radiologie duren gemiddeld zes weken en behalve patiënten komen er ook regelmatig mensen speciaal even naar de afdeling voor de tentoonstelling. Het is leuk voor een kunstenaar om zijn of haar werk mooi bij elkaar gepresenteerd te zien en zij nemen regelmatig familieleden en vrienden mee om even een kijkje te nemen.'
Talent in het ziekenhuis
In 2010 schreef de kunstcommissie een wedstrijd uit onder het personeel van het ziekenhuis. Zij was op zoek naar maar liefst 150 kleurenfoto's om de 120 patiëntenkamers mee te sieren. Tot die tijd hing en stond er wel kunst in de algemene ruimten, in werk- en vergaderkamers en op poliklinieken. De patiëntenkamers konden nog wel wat aankleding gebruiken. Personeelsleden mochten hun mooiste foto's opsturen en een jury beoordeelde of deze geschikt waren. Hier werd enthousiast op gereageerd. Sinds maart 2010 is het mogelijk om als patiënt een foto te kiezen uit de uitgebreide catalogus. Ook worden de foto's getoond op de flatscreens in de poliklinieken. Dit project heeft een heel positief effect op zowel de patiënt als de medewerker. De patiënt heeft inspraak in wat er aan de muur hangt en de medewerkers hebben een goed gevoel omdat hun foto's gewaardeerd worden. Iedere foto is voorzien van de naam en functie van de fotograaf, zodat iedereen kan zien waar de creatievelingen van het ziekenhuis zich bevinden.
Gorilla
Radioloog Hans van den Broek heeft zelf een duidelijke voorkeur. 'Een van de mijn favorieten is zeker de inmiddels 'beroemde' Gorilla. Maar ook de drie portretten van Tanzaniaanse mensen, geschilderd door Tushi Nicolasen.'
Door mijn gesprek met en korte rondleiding van Van den Broek ben ik veel meer gaan letten op de kunst in het Elkerliek. En ik ben ervan overtuigd dat de kunstwerken meehelpen patinten, bezoekers en medewerkers van het ziekenhuis een goed gevoel te geven. De omgeving waarin jij je bevindt is heel belangrijk voor je beleving en kunst draagt bij aan die beleving. Daarnaast biedt kunst afleiding van hetgeen waarvoor je eigenlijk in het ziekenhuis bent, al is het maar voor even.
Dit artikel van Maartje Vos-Swinkels (Akina-Art) verscheen eerder in HLMND Magazine.
Maartje Vos-Swinkels
Cultureel ondernemer De Museumdocent
