Heeft Brabant meer tradities dan andere provincies?

De Nationale Inventaris van het Immaterieel Erfgoed vloeit direct voort uit de Nederlandse ratificatie, eind vorig jaar, van de UNESCO-conventie van het immaterieel erfgoed. Immaterieel erfgoed is een rijkelijk abstracte term voor allerlei tradities en rituelen uit het dagelijks leven. Het zijn tradities die je van huis uit hebt meegekregen en ook zelf weer wilt doorgeven aan volgende generaties. Eigenlijk zijn er teveel om op te noemen. Van allerlei feesten als carnaval in Brabant en Limburg tot de Elfstedentocht in Friesland, van levenslooprituelen als beschuit met muisjes tot en met het verzorgen van de graven op 2 november met Allerzielen. UNESCO vindt dergelijke tradities van belang, omdat ze belangrijk zijn voor de culturele identiteit van mensen.

Voor de meeste mensen zijn tradities en rituelen heel vanzelfsprekend. Ze zijn gewoon en alledaags. Eigenlijk denk je er nauwelijks over na. Het Allerzielenritueel kreeg ik bijvoorbeeld mee van huis uit, toen mijn moeder mij meenam naar de begraafplaats om het graf van mijn oma, haar schoonmoeder, te verzorgen. Inmiddels verzorg ik samen met mijn vrouw het graf van mijn moeder, die enkele jaren terug overleed. De traditie wordt zo van generatie op generatie overgedragen.

Het houdt de herinnering aan overledenen levend en zorgt er ook voor dat het rouwverwerkingsproces in goede banen wordt geleid. Zo belangrijk kan immaterieel erfgoed zijn.

Levensvatbaar houden

UNESCO definieert immaterieel erfgoed als erfgoed dat minstens twee generaties overstijgt en samenhangt met de eigen culturele identiteit. De dragers willen dit erfgoed doorgeven aan volgende generaties. Het kan gaan om tradities die bedreigd zijn. Een voorbeeld hiervan is de traditie van het Driekoningenzingen in Midden-Brabant, dat eind vorig jaar op de inventaris kwam en waarvan het voortbestaan bepaald niet gegarandeerd is. Driekoningen is van oorsprong een middeleeuws bedelfeest. De traditie stond al sinds de jaren twintig van de vorige eeuw onder druk, toen al was er een groep notabelen die zich inzette voor de traditie. Dit gebeurde onder meer door de scholen erbij te betrekken en een competitie te organiseren. Ook nu is er een actieve groep, die nieuw elan aan de traditie wil geven.

Tradities hebben altijd een historische context en wanneer deze context verandert, kan een traditie soms aan betekenis verliezen. Driekoningen als bedelfeest had gedurende de middeleeuwen ongetwijfeld een belangrijke functie, in een samenleving met veel armen en behoeftigen. In een moderne welvaartstaat lijkt de grondslag te zijn vervallen. Ook de ontkerkelijking sinds de jaren zestig van de vorige eeuw maakt dat deze van oorsprong religieuze traditie niet langer vanzelfsprekend is. Als je wilt dat het overleeft, moet je een nieuwe betekenis geven aan dit oude feest. Samen met anderen heeft het organiserend comité, waarin onder andere de heemkundekringen van Goirle en Tilburg zitting hebben, daarvoor een strategie ontwikkeld, met bijvoorbeeld een verkiezing van de mooiste koning of de mooiste kroon. Dit is wat UNESCO bedoelt met het levensvatbaar houden van tradities.

Een eigen geschiedenis

Traditioneel hoort Brabant met Limburg tot het katholieke zuiden. Het is dan ook logisch dat hier veel katholieke tradities zijn, zoals processies en andere specifiek katholieke gewoonten en gebruiken. Neem bijvoorbeeld de populaire kersstallenroutes die steeds meer toeristen trekken, waardoor Brabant zich kan profileren als de provincie van het bezinningstoerisme. Oude tradities krijgen zo een nieuwe inhoud. Zoals ook de Boxmeerse Vaart laat zien, dit is nog steeds een religieuze processie maar tegenwoordig vooral belangrijk als plaatselijke identity marker voor de Boxmeerse gemeenschap. Brabanders zijn aan hun tradities gehecht maar geven daar wel een geheel eigen en moderne invulling aan. De Brabantsedag in Heeze is er een voorbeeld van, met altijd een aansprekende cultuurhistorische optocht waarin thema's uit de Brabantse geschiedenis en volkscultuur worden verbeeld. Een ander voorbeeld is Jas de Keistamper, de reus uit Boxtel. Dit gaat over traditieën identiteit; Jas werd al vroeg ingezet in het kader van de city promotion.

Een voorbeeld op de Nationale Inventaris is de Henna Cultuur, een traditie die hier voet aan de grond kreeg door migranten uit onder meer Marokko. In die zin is Henna ook een 'Nederlandse' traditie geworden. Tradities hoeven ook niet groot of klein te zijn: het aantal mensen dat eraan deelneemt kan ook een kleine groep zijn, zoals bijvoorbeeld het Prijsdansen in Nieuw-Vossemeer. De Nationale Inventaris is geen populariteitspoll en biedt ook ruimte aan 'kleine' tradities.  Ten slotte komen ook tradities van jongeren in aanmerking. Wat te denken van een voorbeeld als graffiti? Het is natuurlijk een voorbeeld waarbij jongeren uit de hele wereld zijn betrokken, ook uit Brabant. Eindhoven profileert zich zelfs als graffitistad, met zijn jaarlijks in de Berenkuil georganiseerde Step in the Arena festival. Graffiti is geen voorbeeld van 'de' jongerencultuur, als die al zou bestaan. Het is wel een voorbeeld van een traditie waar ook (een aantal) Brabanders zich mee identificeren en dat maakt het interessant voor de Nationale Inventaris. Graffiti staat overigens nog niet op de Nationale Inventaris, maar komt er mogelijk wel aan.

Welke tradities zou jij willen voordragen?

Zijn er nog andere (Brabantse) tradities die een plaats verdienen op de Nationale Inventaris? Het gaat niet alleen om tradities die bescherming nodig hebben. Het gaat vooral om tradities die hier en nu van betekenis zijn voor mensen die in Brabant of Nederland wonen, om oude en nieuwe tradities die te maken hebben met de eigen culturele identiteit. Uiteindelijk zijn het de mensen zelf die bepalen wat voor hen van waarde is. Welke tradities zou jij willen voordragen?