Vol frisse moed en met een flinke dosis aan kennis en inspiratie gingen twaalf gecertificeerde cultuuraanjagers in het voorjaar van 2014 aan de slag met Community Art: het aanjagen van culturele projecten in Brabantse buurten en wijken. Vorig jaar deed Mest een voorstelrondje; nu we dik een jaar verder zijn is het tijd om de balans op te maken. Hoe is het ze vergaan? Nadzja sprak namens Mest met twee van hen: Wikke Peters en Vera van Rooij, cultuuraanjagers van het eerste uur.
Geschreven door Nadzja van der Knaap
Ok, even een stapje terug. Hoe zat het ook alweer, wat is Community Art precies? Met Community Art zoeken kunstenaars en bewoners samen naar antwoorden op maatschappelijke vragen die spelen in een buurt of wijk. Daarin is een hoofdrol weggelegd voor kunst en cultuur. Het biedt een nieuwe kijk op de werkelijkheid en het brengt nieuwe verbindingen tot stand in de samenleving. De Brabantse Community Art projecten worden vanuit Buurtcultuurfondsen gefinancierd. Deze fondsen stimuleren bewonersinitiatieven op cultureel vlak om de leefbaarheid in Brabantse wijken/buurten te verbeteren. Voor de Community Art projecten zijn goede coördinatoren, inspirators en netwerkers onmisbaar. Daarom werden in het voorjaar van 2014 vanuit verschillende Centra voor de Kunsten twaalf gecertificeerde cultuuraanjagers aangesteld. Hun opdracht: kwaliteit en samenhang van culturele burgerinitiatieven stimuleren op lokaal niveau.
Wikke Peters en Vera van Rooij zijn beiden speciaal voor de functie van cultuuraanjager aangesteld bij Muzelinck in Oss (Vera) en Centrum voor de Kunsten Eindhoven (Wikke). Wat is er bij hen in die anderhalf jaar gebeurd? Heel erg veel, zo blijkt uit de gesprekken. Vera: "In het begin was ik toch wel een beetje een vreemde eend in de bijt. De opstart was vooral veel investeren: netwerken en draagvlak creëren. Er werd erg tweedimensionaal gedacht, dus ik gaf voorlichting na voorlichting." Dit heeft zijn vruchten afgeworpen want: "inmiddels weet iedereen me te vinden, en heeft Community Art een plek verworven binnen de organisatie."
Van nieuwe voordeur tot verhalenwaslijn
Community Art projecten dus. Hoe komen die tot stand? Om de lokale projecten gestalte te geven gaat Vera allereerst samen met buurtbewoners op zoek naar de sociale context van de vraag. Wat is er gaande in de wijk? En hoe kan kunst helpen om de leefbaarheid te verbeteren? In de afgelopen anderhalf jaar zijn er verschillende Community Art projecten tot stand gekomen, allemaal met een eigen karakter. Vera vertelt: "Met het project Mijn nieuwe voordeur creerden we in Boxmeer met behulp van laagdrempelige kunstzinnige- en theateractiviteiten een nieuw thuisgevoel in een net geopend wooncomplex." Een ander voorbeeld dat Vera aanhaalt is het project Waslijn vol verhalen. "Oude kledingstukken werden door kunstenaars ingezameld, en letterlijk gelabeld met het verhaal achter dat kledingstuk. Op Fantastival (jaarlijks cultureel festival in Oss, red.) konden bezoekers een kledingstuk van een ander uitkiezen, passen en meenemen in ruil voor een verhaal over een eigen kledingstuk. Dat bracht een dialoog tussen jong en oud op gang."
100 projecten in Eindhoven
In Eindhoven hebben ze ook niet stilgezeten: meer dan 100 projecten passeerden de revue sinds de aanstelling van Wikke. Een indrukwekkend aantal, maar hoe krijg je zoveel projecten van de grond in zo'n korte tijd? Wikke verklaart: "Die projecten variren van klein tot groot. Zo hebben we heel veel buurtfeesten voorzien van een culturele toevoeging, projecten die we met een relatief klein budget met Eindhovense ontwerpers vrij snel van de grond kregen. Daar tegenover zijn we op aanvraag van woningcorporatie Woonbedrijf in Geldrop aan de slag gegaan met het project Zien en vinden Coevering Geldrop. De Coevering is een wijk met zeven flats met over het algemeen een lage sociale huurklasse. De vraag was om de identiteit van de wijk te versterken en de betrokkenheid van de bewoners te verbeteren. Een project dat je weer anders aanvliegt en waar je veel meer in moet investeren dan een concrete bewonersvraag over een buurtfeest."
Artistieke kwaliteit en meetbaarheid
Hoe waarborg je de artistieke kwaliteit in een leefbaarheidsproject eigenlijk, waar moet een Community Art project aan voldoen? Een vraag die niet zo een-twee-drie te beantwoorden is, want wat ís kwaliteit in dit kader nou eigenlijk? Vera: "Het zoeken naar de emotie bij bewoners, als motor voor het creren van een kunstproduct dat tegelijkertijd een verandering bewerkstelligt, zoals bijvoorbeeld in de beeldvorming van mensen. De mate waarin dat geslaagd is, bepaalt voor mij de kwaliteit. Er zijn projecten geweest waarbij de artistieke kwaliteit op zichzelf niet erg hoog was, maar wat het opleverde aan plezier en verbinding bij de bewoners deed er veel meer toe." Kwaliteit blijkt een abstract begrip in deze context, net als het bepalen van mate van slagen van een project. Wikke vult aan: "Verantwoording gebeurt dan ook vaak op basis van anekdotische bewijsvoering." Een betoog dat gebaseerd is op ervaringen en verhalen van de bewoners dus. "Niets is zo moeilijk te meten als leefbaarheid", aldus Wikke.
De toekomst van Community Art
Zowel Wikke als Vera zien een steeds grotere rol weggelegd voor Community Art. "We werken voor de stad," aldus Wikke. Beiden geven aan meer verankering te zien bij betrokken partijen, zoals bewoners en welzijnsinstellingen. Ook de gemeenten lijken de noodzaak in te zien, al hangt het er volgens Wikke ook wel vanaf wie je binnen de gemeente tegenover je hebt en staan de centra voor de kunsten onder grote financiële druk. Het woord participatiemaatschappij valt. De overheid vraagt steeds meer van de burger, ook als het gaat om leefbaarheid dichtbij huis. Bewoners moeten het zelf en sámen zien te rooien. Juist dat maakt de Community Art projecten van onschatbare waarde.
Nadzja van der Knaap
Communicatie medewerker
