Een ander perspectief bieden, kijken naar wat mensen nog wél kunnen en altijd in samenspraak ontwerpen; industrieel ontwerpers zetten de persoon centraal en wat ze voor diegene kunnen betekenen. Zeker in de zorg is deze manier van ontwerpen een toevoeging. “Naast het medische aspect, zorgen wij voor nieuwe manieren van verhalen vertellen, herinneringen ophalen en weer even een gesprek met iemand aangaan”, vertelt industrial designer en postdoc op de TU/e, Maarten Houben.
Geschreven door: Simone Vos
“Elke stap van het proces check ik met de persoon voor wie ik een ontwerp maak. Ik ontwerp mét mensen, dat is de kracht van industrieel ontwerp”, vertelt Maarten. In zijn promotieonderzoek voor de TU/e onderzocht hij in de afgelopen vier jaar hoe ‘soundscapes’, zoals natuurgeluiden en andere herkenbare tonen, een effect hebben op mensen met dementie. In een samenwerking met zorginstelling Archipel in Eindhoven keek hij hoe mensen op bepaalde geluiden reageren en wat dat betekent voor het ontwerp dat hij maakte. Hij ontwierp verschillende producten waarmee mensen met dementie zelf geluiden kunnen afspelen. Onder meer een ‘tumbler’ die vanuit iedere zijde een ander geluid creëert en hij evalueerde het Vitakussen (ontwikkeld door Pleyade Innovatieteam van zorginstelling Pleyade) dat bij aanraking per gekleurd vlak, een nieuw geluid maakt.
Persoonlijke soundscapes
“Vaak hebben mensen met dementie niet meer zoveel sociale interactie en in mijn onderzoek wilde ik proberen om de kwaliteit van leven van deze mensen te verbeteren. Juist door ze een ander perspectief te bieden, geluiden te laten horen, krijgen ze weer associaties met gebeurtenissen van vroeger bijvoorbeeld. Dat kan muziek en geluid losmaken; herinneringen, emoties en zelfs een gesprek op gang brengen. Bij verder gevorderde stadia van dementie kon meetikken met een ritme of geluid nabootsen ook een reactie zijn”, vertelt Maarten. Hij ontwikkelde onder meer met een aantal koppels van mantelzorgers en mensen met dementie een muziek box die ze zelf aan kunnen zetten en waar een soundscape in zit die op de persoon is afgestemd.
Gezond en gelukkig oud worden
Ook Jim Steenbakkers is industrieel ontwerper. Hij geeft twee dagen in de week les op de TU/e, heeft zijn eigen bedrijf en geeft leiding aan het team Inclusive Design & Thoughtful Technology (faculteit Industrial Design) binnen de universiteit. Hij richt zich veelal op de welzijnskant van de zorg. “Ik vind het belangrijk om verschillende partijen samen te brengen en te zorgen dat ze goed samenwerken. In de zorgsector is dat natuurlijk heel actueel. Het zorglandschap is flink veranderd de afgelopen jaren; mensen moeten langer thuis wonen en de druk op de zorg is groot. Het belangrijkste is dat mensen zo gezond en gelukkig mogelijk oud worden. Maar hoe zorgen we daarvoor? Daarin kan ik als ontwerper wat betekenen”, vertelt hij.
Sinds vier jaar is Jim bestuurslid van de Stichting Ontmoet & Groet in Eindhoven. Het doel van deze stichting is om zoveel mogelijk ouderen (en andere geïnteresseerden) uit de wijk Gestel bij elkaar te brengen bij het Ontmoet & Groet Huys. “De ouderen die nog thuis wonen, willen we een geluksmoment bezorgen. Het is geen dagbesteding, maar een zinvolle invulling van de dag. We hebben bijvoorbeeld een kookclub voor mannen ‘Mannen onder de pannen’, een tuinclub, maar ook de Ouderentelefoon. Dat idee is ontstaan in coronatijd, om toch contact te houden met de mensen die normaal langskwamen. Alle activiteiten die we organiseren, zijn in samen met de mensen bedacht. Ook focussen we op de gezondheid, we bieden bewegingsactiviteiten en koken graag gezond”, vertelt Jim.
Gesprekstechnieken
“Mijn kracht ligt in het bedenken en ontwikkelen van concepten en daarbij pas ik designmodellen toe. Ik ontwikkel dus geen kant en klaar product, maar meer een service, of een gesprekstechniek om met ouderen in gesprek te gaan. Juist door naar die mensen te luisteren, past het aanbod bij hun wensen. Als ontwerper ben je faciliterend; ik kijk naar de context. Wat is er nodig bij Ontmoet & Groet? Vanuit empathie voor de mensen denk ik dan verder over nieuwe ideeën”. “Zo heb ik ook de ‘Morgen Gezond Weer Op- kaarten’ ontworpen, waarop mensen zelf invullen wat ze belangrijk vinden voor hun gezondheid en geluk. Het is meteen een manier om een gesprek aan te gaan. Die kaarten zijn dan geen ‘af’ product, maar ik zie het als een ontwikkeling. We passen ze aan als mensen ze gebruiken en feedback hebben. Dat is juist het mooie, het kan altijd beter.”
Vaardigheden en behoeften
Die samenwerking met de mensen voor wie je het ontwerp maakt, herkent industrieel ontwerper Myrte Thoolen ook heel sterk. Ze deed haar promotieonderzoek aan de TU/e en bij zorginstelling Pleyade in Arnhem, op het gebied van de invloed van multimediale interactieve systemen (zoals muziek) op mensen met dementie. Hierbij ontwerpt ze systemen die aansluiten bij de vaardigheden en behoeften van mensen met dementie om zo een betekenisvolle beleving te creëren. Nu werkt ze bij Avans Hogeschool als projectleider bij het GET-lab, een zorg- en sociale technologie lab voor (zorg)professionals in opleiding, waar ze kennismaken met technologie en innovatie. Ook is ze programmamanager bij het expertisecentrum Gezondheid, Zorg en Welzijn van Avans.
Dementie en technologie
“In mijn onderzoek heb ik goed gekeken naar de persoonlijke voorkeuren van mensen met dementie en hoe de technologie daarbij kon helpen. We weten dat muziek een positieve invloed op mensen kan hebben, als een soort medicijn. Daarom wilde ik dit onderzoek doen, het leven zo leuk mogelijk maken van iemand, is toch mooi. Toen ik aan het begin van mijn onderzoek bij mensen thuiskwam, zag ik vaak apathische mensen of waren ze in ieder geval inactief. Ik dacht: hier kunnen we iets betekenen. Met muziek en multimedia mensen stimuleren en een versterking van hun eigen kunnen teweegbrengen.”
Testen en herontwerpen
Tijdens haar onderzoek ontwikkelde Myrte verschillende producten om mensen met dementie in contact te brengen met muziek en verschillende mediavormen. Binnen Pleyade werkte ze in een team met zorgprofessionals, bewoners en onderzoekers. “De muzieksystemen die wij kennen, zijn vaak niet meer toegankelijk voor ouderen. Daarom heb ik gekeken wat voor apparaat ik kon maken dat voor de ouderen goed te gebruiken was. Duidelijke knoppen erop maken bijvoorbeeld, hierin leer ik vooral van de mensen met wie ik werk. In industrieel ontwerp is het proces belangrijk. Je onderzoekt, ontwerpt, test het uit met mensen en herontwerpt”, zegt Myrte.
Beleefkamer - Myrte Thoolen
Persoonlijke beleefkamer
“Bij Pleyade hebben we een ‘Beleefkamer’ gemaakt, die zich aanpast aan de bewoner die langsloopt. De bewoner heeft een bluetooth-ketting om en zo herkent de kamer hem of haar. De kamer verandert helemaal: persoonlijke foto’s in fotolijstjes, muziek wordt geactiveerd en er zit dynamisch licht in om de sfeer in de kamer te benadrukken. Je zag dat bewoners uit zichzelf naar de kamer toegaan en dat ze geactiveerd werden. Soms gingen ze samen en dat stimuleerde ook het contact tussen de bewoners”, vertelt ze.
“Mensgericht ontwerpen, dat doen industrieel ontwerpers. We kijken waar wij iets kunnen toevoegen en leren van de gebruikers. Het ontwerp houdt rekening met het individu”, zegt Myrte. Ook voor Maarten is dat het belangrijkste in zijn werk: “We gaan altijd terug naar de persoon. Ik pas mijn ontwerptechnieken aan op de mens voor mij. Zeker een object als het Vitakussen, dat is direct inzetbaar in de zorg en je zie de meerwaarde die het brengt: mensen worden rustiger bij het horen van de geluiden. Daar doe ik het voor.”
Simone Vos
Freelance journalist & schrijver+31 6 22 15 14 30
