Al bijna 12 jaar lang is er, dankzij de landelijke regeling Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK), aandacht voor de rol van cultuureducatie binnen het primair en voortgezet onderwijs. Cultuureducatie binnen het mbo is in de afgelopen CmK-periodes echter onderbelicht geweest. Terwijl we juist veel kansen zien om met cultuureducatie bij te dragen aan de ontwikkeling van mbo-studenten. Op deze kennispagina verkennen we de mogelijkheden voor cultuureducatie binnen het mbo in Noord-Brabant. We gaan onder meer in op hoe het mbo is opgebouwd, welke financieringsmogelijkheden er zijn voor cultuureducatie in het mbo en welke plek cultuureducatie binnen het mbo kan innemen.
Aandacht voor het mbo
Landelijk volgen ongeveer 500.000 studenten een mbo-opleiding. Deze grote groep studenten wordt nog wel eens over het hoofd gezien als we spreken over cultuureducatie. In 2017 volgden zo’n 65.000 mbo-studenten hun opleiding in Brabant (ArbeidsmarktInZicht - Leerbedrijven in Noord-Brabant, z.d.), wat is goed voor ongeveer 13% van alle mbo-studenten in Nederland. Van alle Brabantse studenten, studeert ongeveer 1/3 aan een mbo-instelling. Deze groep vormt dus een aanzienlijk deel van de toekomstige beroepsbevolking. De omvang en diversiteit van de mbo-studenten in de provincie maakt het van groot belang om aandacht te schenken aan hun persoonlijke en professionele ontwikkeling, waaronder cultuureducatie.
De mbo-instellingen bedienen een breed scala aan sectoren en beroepen, variërend van zorg en techniek tot creatieve vakken. Een mbo-instelling is opgebouwd uit colleges of domeinen die zich richten op specifieke opleidingsrichtingen, zoals Zorg, ICT of Creatief. Deze structuur zorgt ervoor dat mbo-instellingen vaak vestigingen hebben in meerdere steden, waardoor hun regionale impact vergroot wordt. Dit maakt het mbo toegankelijk voor studenten in zowel stedelijke als landelijke gebieden van Noord-Brabant.
Pilots in het mbo
In september 2024 is Kunstloc Brabant gestart met een verkenning naar cultuureducatie binnen het mbo in Brabant. Onderdeel hiervan zijn vier pilotprojecten waarbij een mbo-instelling en een culturele instelling samenwerken aan cultuureducatie. Op basis van een leervraag vanuit de school, zoeken we samen met hen naar manieren om de rol van kunst en cultuur te versterken binnen hun mbo-opleiding. De opgedane kennis en inzichten zullen we breder delen om andere mbo-instellingen bewust te maken van de kansen en mogelijkheden die cultuureducatie hun studenten biedt. We richten ons daarbij niet alleen op studenten van creatieve opleidingen, maar ook op studenten in andere vakgebieden.
Dit onderzoek (inclusief de pilots) loopt het gehele schooljaar 2024-2025. Deze kennispagina wordt aangevuld n.a.v. de ervaringen uit de pilots. Op de hoogte blijven van het proces rondom de pilots? Kijk dan op de projectpagina.
Waarom cultuureducatie in het mbo?
Burgerschapsvorming
Cultuureducatie speelt een essentiële rol in de ontwikkeling van jongeren, door hen te helpen om hun creativiteit te ontplooien, kritisch te denken en hun plaats in de samenleving te ontdekken (Van Den Eijnden et al., 2016). Het onderwijs in Nederland heeft als doel jongeren voor te bereiden op hun rol in de maatschappij door hen te kwalificeren, te socialiseren en bij te dragen aan subjectivering en daarmee ook hen persoonlijke ontwikkeling (Biesta, 2014). Hoewel deze doelen van groot belang zijn, is er in het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) vaak te weinig ruimte voor cultuureducatie, mede door de nadruk op vakkennis en burgerschapsvorming (Kox, 2024).
Het vak burgerschap en de focus op kritische denkvaardigheden bieden aanknopingspunten waarbij kunst en cultuur kunnen helpen. Deze vakken dragen bij aan zelfinzicht en begrip voor anderen, doordat ze jongeren in staat stellen om verschillende perspectieven te begrijpen en te reflecteren op hun eigen positie in de maatschappij (Kunstzone, z.d.). Cultuureducatie speelt op die manier ook een belangrijke rol in hun maatschappelijke participatie en sociale bewustwording.
Persoonlijke ontwikkeling
Cultuureducatie gaat verder dan burgerschapsvorming alleen. Het is essentieel voor de persoonlijke ontwikkeling van jongeren en biedt hen gelijke culturele kansen. Door een doorlopende leerlijn te creëren waarin kunst en cultuur worden geïntegreerd, verbindt cultuureducatie binnen- en buitenschoolse educatie en verrijkt het hun leerervaring (Van Den Eijnden et al., 2016). Het helpt hen hun talenten te ontdekken, in contact te komen met kunst en cultuur, en inzicht te krijgen in esthetische en ethische kwesties. Daarnaast biedt cultuureducatie jongeren de ruimte om gevoelens te uiten en betekenis te geven aan de wereld om hen heen, wat bijdraagt aan hun emotionele en sociale ontwikkeling (Van Den Eijnden et al., 2016).
Invloed op de beroepspraktijk
Het integreren van culturele activiteiten in het onderwijs leert studenten hoe cultuur hun beroepspraktijk beïnvloedt. Door inzicht te krijgen in de verschillende beroepen binnen de cultuursector, zoals techniek, gastvrijheid, en creatieve beroepen, krijgen mbo-studenten een breder beeld van hun toekomstige mogelijkheden. Maar cultuureducatie is niet alleen van belang voor studenten die van kunst en cultuur hun beroep willen maken. Cultuureducatie bevordert namelijk belangrijke vaardigheden zoals creatief denken, samenwerken en probleemoplossend vermogen. Deze zijn niet alleen waardevol in creatieve beroepen, maar in vrijwel álle sectoren. Deze vaardigheden helpen hen om beter om te gaan met uitdagingen in de continu veranderende arbeidsmarkt en in hun toekomstige beroep. Zo kunnen zij zich verder ontwikkelen als zelfstandige en kritische professionals (Van den Bulk & Kuijs, 2024).
Gelijke kansen
Ten slotte verdient cultuureducatie op het mbo extra aandacht vanwege de diversiteit van de achtergronden van de studenten. Veel mbo-studenten hebben niet altijd vanzelfsprekend toegang tot culturele activiteiten buiten de school. Cultuureducatie biedt hen gelijke kansen om in aanraking te komen met kunst en cultuur, waardoor zij hun talenten kunnen ontdekken en zich op nieuwe manieren kunnen uiten. Dit is belangrijk voor zowel hun persoonlijke ontwikkeling als hun professionele groei.
Making Space, fotograaf: William van der Voort
Knelpunten
Diversiteit in het mbo
Culturele organisaties richten zich steeds vaker op het mbo door programma’s te ontwikkelen die beter aansluiten bij de belevingswereld van mbo-studenten (Van Den Bulk et al., 2016). Hoewel dit een positieve stap is, dekt het huidige aanbod nog niet de volledige diversiteit binnen het mbo. De mbo-populatie is namelijk groot en heterogeen, met verschillen in niveaus (van mbo 1 tot 4), instroomprofielen en type opleidingen. Wat voor de ene groep werkt, sluit niet per se aan bij de behoeften van een andere groep. Het inspelen op deze variatie is essentieel om cultuureducatie echt toegankelijk en aantrekkelijk te maken voor (een zo groot mogelijke groep) mbo-jongeren. Deze aanpak sluit aan bij de bredere maatschappelijke dialoog over het belang van cultuureducatie op alle onderwijsniveaus, zoals aanbevolen door Platform Onderwijs 2032 (Van Den Bulk & Kuijs, z.d.).
Geen wettelijke verplichting
In tegenstelling tot het voortgezet onderwijs, waar vakken zoals Culturele Kunstzinnige Vorming (CKV) verplicht zijn en leerlingen structureel in contact komen met kunst en cultuur, ontbreekt dit in het mbo. Hoewel mbo-studenten vaak dezelfde leeftijd hebben als havo- en vwo-leerlingen, zijn mbo-scholen niet wettelijk verplicht om cultuureducatie in hun curriculum op te nemen (Flapper, z.d.). Dit zorgt ervoor dat cultuuronderwijs binnen het mbo vaak afhankelijk is van losse initiatieven of de inzet en motivatie van individuele docenten. Hierdoor ontstaat ongelijkheid in het aanbod, en missen veel mbo-studenten de kans om zich via kunst en cultuur verder persoonlijk en maatschappelijk te ontwikkelen. Een structurele aanpak van cultuureducatie in het mbo zou ongelijkheid verminderen en alle jongeren gelijke kansen bieden. Het stelt hen in staat om vaardigheden te ontwikkelen zoals kritisch denken en creativiteit, wat hen zowel persoonlijk als maatschappelijk ten goede komt. Zo krijgen mbo-studenten de kans om hun talenten te ontdekken en de wereld om hen heen beter te begrijpen. (Barth, 2022).
Gebrek aan ‘priori-tijd’
Dat er geen wettelijke verplichting is voor cultuureducatie in het mbo, leidt ertoe dat cultuureducatie bij de meeste instellingen niet hoog op de prioriteitenlijst staat. Er ligt een grote focus op vakkennis, waardoor er weinig tijd en middelen overblijven voor cultuureducatie. De grote aandacht die burgerschap op dit moment krijgt, creëert kansen voor integratie met cultuureducatie, maar kan tegelijkertijd ook als ‘concurrent’ worden ervaren in het toch al volle curriculum.
Op verkenning, fotograaf: Joris Buijs
Kansen: Waar kan cultuureducatie binnen het mbo een plek krijgen?
Cultuureducatie in het mbo biedt diverse mogelijkheden voor integratie binnen het curriculum. Cultuureducatie sluit namelijk goed aan bij de mbo-opleidingsdoelen, burgerschapsontwikkeling en 21e-eeuwse vaardigheden. Het bevordert verbeeldingskracht, talentontdekking, samenwerken en presenteren.
Burgerschap en Loopbaanoriëntatie
Het mbo heeft de opdracht om studenten voor te bereiden op de arbeidsmarkt, vervolgonderwijs én volwaardig burgerschap. De belangrijke rol die burgerschapsvorming inneemt op het mbo, biedt kansen om via kunst en cultuur maatschappelijke thema’s te verkennen en onderzoeken.
Daarnaast kunnen culturele elementen worden opgenomen in vakken zoals burgerschap en Loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB). Binnen LOB kan kunst en cultuur studenten helpen hun interesses en talenten te ontdekken, wat hen ondersteunt bij het maken van loopbaankeuzes.
Het vak Beeldend, keuzedelen en ckv
Sommige opleidingen bieden het vak Beeldend aan, waarin studenten creatief aan de slag gaan. Dit draagt bij aan de persoonlijke ontwikkeling van mbo-studenten door hen creatieve en probleemoplossende vaardigheden aan te leren, wat nuttig is in allerlei verschillende beroepspraktijken.
Verder heeft iedere mbo-opleiding keuzedelen: vakken die studenten zelf kunnen kiezen naast de verplichte vakken. Hier kan ruimte gemaakt worden voor cultuureducatie, waarbij studenten bijvoorbeeld werken aan specifieke creatieve vaardigheden zoals theater of fotografie. Dit kan hun beroepskansen vergroten.
En hoewel ckv niet verplicht is in het mbo, zijn er volop mogelijkheden om als mbo-instelling met je studenten culturele instellingen te bezoeken of een kunstproject te organiseren. Steeds meer culturele instellingen en mbo-scholen bieden cultuureducatieve programma's aan, waar creativiteit en kunstzinnige werkwijzen centraal staan.
Innovatieve onderwijsmethoden en de rol van de docent
Recentelijk hebben culturele instellingen en mbo-opleidingen programma’s ontwikkeld die inspelen op de specifieke behoeften van mbo-studenten. Gezien de veranderingen in de arbeidsmarkt, waar creativiteit en probleemoplossend vermogen steeds belangrijker worden, is er behoefte aan innovatieve onderwijsmethoden. De rol van de mbo-docent verschuift van sturend naar coachend, met een focus op samenwerking met het bedrijfsleven en het benutten van ICT-mogelijkheden. Practoraten, expertisecentra voor kennisdeling, spelen hierbij een cruciale rol.
Aandacht voor mbo door heel Nederland
Er is landelijk steeds meer aandacht voor cultuureducatie in het mbo. Binnen de regeling Cultuureducatie met Kwaliteit is mbo nu ook opgenomen als doelgroep en de Cultuurkaart voor mbo speelt hierin ook een rol. Kunstloc Brabant is onderdeel van landelijke netwerken om kennis te delen met betrekking tot mbo en cultuureducatie. Behalve ons eigen onderzoek in Brabant, zijn er veel ontwikkelingen binnen de verschillende regio’s. Hier lichten we er een paar uit.
Mocca
Mocca in Amsterdam organiseert cultuureducatielabs tussen mbo instellingen en culturele organisaties. Daarnaast zijn er netwerkbijeenkomsten, is er deskundigheidsbevordering en adviseren zij mbo en culturele sector.
ROC Amsterdam
Jillis Slingerland is aanjager van cultuur binnen ROC Amsterdam en heeft ervoor gezorgd dat er binnen elk college een cultuurcoördinator aan het werk is. Samen volgen zij nu de pilot training Cultuurcoördinator mbo vanuit het LKCA.
Cultuur Oost
Cultuur Oost organiseert netwerkbijeenkomsten en deskundigheidsbevordering voor mbo docenten. Ook zijn er pilots van cultuureducatie tussen culturele organisaties en mbo instellingen.
Plein C
Plein C biedt trainingen aan voor docenten en culturele instellingen, ondersteunt opleidingen bij Opleidingen te ondersteunen bij visieontwikkeling en implementatie, organiseert netwerkbijeenkomsten en zorgt voor zichtbaarheid van cultuureducatie in mbo.
Financiering cultuureducatie in het mbo
Cultuureducatie kan in sommige gevallen om voldoende financiële middelen vragen. In de tekst hieronder worden de beschikbare financieringsmogelijkheden voor cultuureducatie in het mbo overzichtelijk gepresenteerd.
CJP MBO Cultuurkaart
In 2022 heeft het ministerie van OCW besloten om een pilot te starten waarmee scholen in het beroepsonderwijs eindelijk ook gebruik mogen maken van een cultuurkaart (zoals op het voortgezet onderwijs). De pilot loopt tot en met december 2024 en op dit moment weten we nog niet of de cultuurkaart in 2025 voortgezet zal worden.
Met de cultuurkaart is er per student €10,50 beschikbaar waarmee docenten aanbod van culturele organisaties in de lessen kunnen gaan integreren voor bijvoorbeeld Burgerschap. Het geld is besteedbaar bij meer dan 1200 culturele instellingen, die op deze manier ook al tientallen jaren samenwerken met scholen in het voortgezet onderwijs.
Fonds voor Cultuurparticipatie
Het Fonds voor Cultuurparticipatie is een Rijkscultuurfonds van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Het fonds heeft als opdracht: cultuur toegankelijk maken voor iedereen en richt zich op cultuurparticipatie, immaterieel erfgoed en cultuuronderwijs. In de afgelopen beleidsperiode waren er veel regelingen rondom cultuureducatie in het mbo waar geld aangevraagd kon worden. In 2024 lopen alle projectregelingen uit de beleidsperiode 2021-2024 af en zullen ze sluiten. Begin november verwacht het Fonds voor Cultuurparticipatie meer duidelijkheid te kunnen geven over regelingen die in 2025 openen.
Fonds 21
Fonds 21 heeft speciale aandacht voor kunsteducatieprojecten die zich richten op mbo-studenten. Het is een groep die veelal wordt vergeten en waarvoor nog weinig aanbod is. Fonds 21 wil professionele kunstinstellingen stimuleren om kwalitatief en toegankelijk aanbod te ontwikkelen voor jongeren die een mbo-opleiding volgen. Door projecten te steunen die zich richten op deze doelgroep willen we bijdragen aan een aanzienlijke stijging van mbo-studenten in kunstinstellingen; niet alleen achter de schermen, maar ook als enthousiast en betrokken publiek.
Lumpsum
De overheid stelt de lumpsum vast voor middelbaar beroepsonderwijs (mbo).. Het bestuur van de instelling bepaalt zelf hoe het dit geld besteedt. Zo kunnen instellingen hun beleid en onderwijs beter afstemmen op de situatie van de school. Vanuit de lumpsum kan ook cultuureducatie binnen de instelling gefinancieerd worden. Deze keuze is aan de instelling zelf.
Waarde van cultuur, fotograaf: Stijn Rompa
Onderzoek en kennis
Wil je meer weten?
Heb je vragen? Heb je toevoegingen of aanpassingen voor deze pagina? Wil je meer weten? Wil je samenwerken? Neem dan contact met één van ons op.
Gebruikte bronnen
ArbeidsmarktInZicht - Leerbedrijven in Noord-Brabant. (z.d.). Title. https://arbeidsmarktinzicht.nl/leerbedrijven-in-noord-brabant#:~:text=Mbo%2Dstudenten%20en%20leerbedrijven%20naar,van%20de%2057.100%20erkende%20leerbedrijven.
Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. (2024). Kunstvakken in het voortgezet onderwijs. Amsterdamse Hogeschool Voor de Kunsten, 1–3. https://www.ahk.nl/media/beroepkunstenaar/Downloads/Kunstvakken_vo.pdf
Barth, A. (2022, 12 februari). Wat is cultuureducatie? - Kunsteducatie.nl. Kunsteducatie.nl. https://www.kunsteducatie.nl/artikelen/wat-is-cultuureducatie/#:~:text=Velen%20stellen%20dat%20cultuureducatie%20onmisbaar,maar%20ook%20met%20historische%20kunstuitingen.
Biesta, G. (2014, 24 maart). Wat is goed onderwijs? Over kwalificatie, socialisatie en subjectivering. https://nivoz.nl/nl/nro/wat-is-goed-onderwijs-over-kwalificatie-socialisatie-en-subjectivering
Flapper, I. (z.d.). Cultuureducatie in het mbo. Cultuur Oost. https://cultuuroost.nl/kennis-en-actueel/cultuureducatie-in-het-mbo
Kox, R. (2024, 22 februari). Cultuureducatie mag niet ontbreken bij goed burgerschap. LKCA. https://www.lkca.nl/opinie/cultuureducatie-en-burgerschap/
Kunstzone. (z.d.). Kunsteducatie in het mbo, waar beginnen we (aan). . .? https://kunstzone.nl/kunsteducatie-in-het-mbo-waar-beginnen-we-aan/
Van Den Bulk, L., & Kuijs, M. (z.d.). Onderzoek naar de MBO Card en cultuureducatie. https://shorturl.at/zQ7tr
Van Den Bulk, L., Kox, R., Schouwenaar, R., Smit, H., Vermeulen, A., De Vreede, M., Kuijs, M., & Van Der Vaart, A. (2016). Een wereld vol mogelijkheden: Cultuureducatie in het mbo. In Mbo cArd. LKCA & CJP. https://fvcp.fra1.cdn.digitaloceanspaces.com/uploads/een-wereld-vol-mogelijkheden-cultuureducatie-in-het-mbo-61767.pdf
Van Den Eijnden, J., Van Hout, F., Kox, R., Poll, J., Tal, M., & Wervers, E. (2016). Basis voor cultuureducatie. In Handreiking Voor de Toekomst van Binnen- en Buitenschoolse Cultuureducatie [Report]. Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA). https://www.lkca.nl/wp-content/uploads/2019/12/161001-handreiking-basis-voor-cultuureducatie.pdf
Zem, A., & R Van Den, L. (z.d.). ontWikkeLingen cuLtuureducAtie in Het mbo. In ontWikkeLingen cuLtuureducAtie in het Mbo(pp. 26–27). https://www.lkca.nl/wp-content/uploads/2020/01/mbo_ontwikkelingen_cultuureducatie_in_het_mbo.pdf