Twee jaar lang volgde Karen Ebert de 81-jarige Gerard, een vertaler die eigenlijk schrijver had willen zijn. Ze leerde hem kennen door een opdracht die ze deed. En ondanks dat ze er niet meteen de vinger op kon leggen, wist ze: achter deze man gaat meer schuil. Ze trok met hem naar zijn favoriete plek Katwijk, en ze volgde zijn dagelijkse bezigheden in zijn twee huizen in Eindhoven. Het resultaat? De poëtische documentaire ‘Alles van waarde is weerloos’, die niet alleen gaat over Gerard, maar óók over iets groters. Karen: “Na de première hoorde ik dat mensen zich zo herkende in Gerard. Dat vind ik mooi. Hoe erg we soms ook van elkaar lijken te verschillen, doen of denken we stiekem toch hetzelfde. We weten dat alleen niet van elkaar.”
Geschreven door: Iris van den Boezem
Sturmfrei films
Vraag je Karen naar haar achtergrond, dan vertelt ze je over de Tilburgse kunstacademie waar ze studeerde. Over de master communicatie- en informatiewetenschappen die ze daar nog bovenop plakte, en die haar analytische en onderzoekende geest nog een tandje meer triggerde. Over het bijbaantje bij de fotoservice van de HEMA waar ze stiekem afgekeurde foto’s meenam omdat ze die overbelichte of onscherpe foto’s juist wel mooi vond en natuurlijk over haar bedrijf: Sturmfrei films. Karen weet heel duidelijk waar ze naartoe wil. Documentaires maken waarbij ze op een poëtische manier innerlijke werelden blootlegt. Haar documentaires zijn vooral een beleving waar de kijker zich op een bepaalde manier in kan herkennen. “Daar zit voor mij ook de magie van documentaires maken, dat je nooit helemaal kunt weten hoe iemand reageert of wat iemand gaat doen.”
Herkenning
Als documentairemaker combineert Karen haar werk in opdracht met vrij werk, zoals ‘Alles van waarde is weerloos’. In alles wat ze maakt, is die eigen signatuur, het invoelbaar maken van iemands innerlijke wereld, duidelijk herkenbaar. Óók in haar opdrachtwerk. Zie bijvoorbeeld ‘Zicht’, een documentaire over de kwetsbare wereld die schuilgaat achter drugscriminaliteit onder jongeren. Een film die ze maakte in opdracht van RIEC, een organisatie die criminele ondermijning bestrijdt. “Op drugscriminaliteit rust een bepaald stigma. Maar al tijdens het filmen begon mijn eigen beeld te kantelen. Ik sprak met jongeren en ik merkte: eigenlijk zijn ze niet zo anders dan ik. Ze willen vooral gezien worden en ergens bij horen, zoals iedereen”, blikt Karen terug. “Dát probeer ik dan uit te dragen met zo’n documentaire. Zonder oordeel, en zonder al teveel uit te moeten leggen.”
Film als spiegel voor jezelf
In ‘Alles van waarde is weerloos’ loopt hoofdpersoon Gerard over en weer tussen twee huizen. Het is een sleutelmoment dat regelmatig in de film terugkeert. Karen: “Na het zien van de docu kreeg ik dat regelmatig terug van mensen. Wat is dat toch met die twee huizen? Pas veel later in de film viel bij hen het kwartje”, glimlacht ze. “Aha! De twee huizen zijn van hem. Eén huis om te wonen en één huis voor al zijn boeken. Die boeken zijn zó belangrijk voor hem dat hij er een extra huis voor durft te kopen.” Door zo’n sleutelmoment subtiel in beeld te brengen, hoopt Karen mensen met haar werk aan te zetten tot nadenken. Met een lineair verhaal lukt dat minder goed dan met een film waarmee je tijdens het kijken verrast wordt. “Het zijn vaak juist dit soort metaforen die het grotere verhaal vertellen. Niet alleen over Gerard, maar ook over jezelf. De kracht zit ‘m juist in het zelf zien, en je herkennen in zo’n verhaal.”
Want over wie gaat de documentaire nu eigenlijk echt, bekend Karen, over Gerard of over haarzelf? “Zelf worstel ik er ook mee. Ik doe veel opdrachtwerk, maar hoe zit het met mijn eigen creativiteit? Hoe zorg ik ervoor dat die niet ondergesneeuwd raakt?”, vraagt ze zich hardop af. “En tegelijkertijd - en dat zag ik ook bij Gerard - is het ook heel eng om zelf iets te creëren. Wie ben ik om te bepalen dat een verhaal verteld moet worden?”
Gerard in zijn werkkamer, still uit: Alles van waarde is weerloos (2021)
De worsteling die ons verbindt
Op dit moment werkt Karen aan een nieuwe documentaire. Het maakproces van ‘Alles van waarde is weerloos’ was hiervoor inspiratiebron. Gerards strijd was namelijk voelbaar in alles - al zijn hele leven vertaalt hij boeken, maar diep in zijn hart wil hij liever zelf schrijver zijn - en tóch kon hij dat maar niet onder woorden brengen. “Bij Gerard ben ik gaan graven: wat zit hieronder, wat vertel je me niet? Het was lastig om daar doorheen te komen. Daarom ook het antwoordapparaat waarmee we in de film communiceren.” Karen herkende dat wel, vertelde ze. De confrontatie met jezelf aangaan is moeilijk, omdat je innerlijke criticus vaak overheerst. “Hoeveel tijd Gerard en ik ook met elkaar doorbrachten - de afstand tussen ons bleef. Terwijl dat misschien ook juist is wat ons verbindt: de innerlijke strijd, de keuzes die je wel of niet maakt, waar uiteindelijk iedereen alleen voor staat.”
Karens nieuwste project gaat over emotionele intelligentie. “Dat fascineert me. We zijn allemaal mens, en tot op zekere hoogte hebben we allemaal dezelfde emoties. Hoe komt het dan toch dat het zo moeilijk is om dat onder woorden te brengen?” Ook weer zo’n voorbeeld waarbij Karen een redelijk abstract gegeven voelbaar probeert te maken. Op dit moment onderzoekt ze mogelijkheden voor haar verhaallijn. Zo volgt ze leerlingen tijdens lessen sociaal-emotioneel leren op een basisschool. En spreekt ze met een beeldend therapeut over haar vak. “Door met beeld te werken, komen mensen vaak wél ineens tot bepaalde emoties die eerder onbereikbaar waren. Hoe zit dat dan? Dat triggert mij enorm.”
Karens creatieve proces start altijd met uitgebreid onderzoek. Het onderwerp dat haar aandacht heeft, keert ze binnenstebuiten: ze leest, achterhaalt welke wetenschappelijke onderzoeken en theorieën er zijn. In het geval van emotionele intelligente is dat bijvoorbeeld: waar in onze hersenen ontstaan emoties, hoe werkt dit? Ook onderzoekt ze hoe zo’n onderwerp leeft: door mensen te observeren en met hen te praten. “Alle indrukken die ik opdoe en mensen die ik ontmoet vormen samen het plaatje. Vaak weet ik dat ik iets te pakken heb als ik intuïtief voel dat een bepaalde scène een groter verhaal verteld. Dan wordt iets invoelbaar, wat daarvoor nog niet tastbaar was.”
Still van de vogelverschrikker uit: Alles van waarde is weerloos (2021)
Meer begrip voor de ander
Bij ‘Alles van waarde is weerloos’ kwam dat moment toen Karen en Gerard een vogelverschrikker spotte. Gerard zag het als een snel langs vliegende vogel, maar voor Karen liet het zien waar Gerard - maar ook zoveel meer mensen, zoals zijzelf - mee worstelen. “Het beeld van de vogelverschrikker vormde de kern van mijn film: we hebben soms het gevoel dat we vastzitten, maar doen we dit niet zelf?” En dat is waar het haar in haar documentaires om draait, besluit ze. “Het maakt dingen die niet tastbaar zijn, invoelbaar. Zo hoop ik dat we elkaar wat beter gaan begrijpen: zo verschillend zijn we namelijk niet. En als je de ander iets beter begrijpt, kun je ook fijner met elkaar omgaan. Als ik dat met mijn documentaires in gang kan zetten, ben ik heel tevreden.”
De documentaire Alles van waarde is weerloos is geselecteerd door de VPRO voor ‘Makers van Morgen en ook te zien op 2doc.nl.
Daarnaast is er op 13 november vanaf 15:00 een vertoning met nagesprek in de Nachtzuster tijdens de ‘Tilburgse Kunstscene’, het open atelierweekend van Ateliers Tilburg.
Iris van den Boezem
Freelance redacteur en tekstschrijver
