Kunst kan je uit een dal halen. Het kan je helpen om je te uiten, als dat met woorden niet lukt. Niet voor niets is er steeds meer aandacht voor Outsider Art. The Living Museum in Tilburg is zo’n Outsider Art programma. Daar werken kunstenaars zonder kaders of regels aan hun kunst. Uitgangspunt is wat in jezélf opkomt. Het museum richt zich op mensen met – zoals The Living Museum het noemt – een geleefde ervaring. Het gaat dan bijvoorbeeld om verslaving, psychiatrie of dakloosheid.
Rob Haen
“Door kunst te maken, te creëren, spreek je het creatieve stuk van je brein aan. Dat zorgt ervoor dat je óók op andere vlakken in je leven creatiever wordt. Dat je oplossingen ziet die je eerder niet zag. Kunst helpt je anders te kijken”, weet Rob Haen. Al zijn hele leven werkt hij in het sociale domein. Met veel plezier. “Maar ik liep ook wel eens tegen dingen aan. Door alle methodieken, protocollen, voorschriften en huisregels – die soms goed werken en een functie hebben – is het vaak lastig om maatwerk te bieden.”
Via Rokus Loopik, zijn toenmalige collega én de man die het Amerikaanse concept naar Nederland haalde, kwam Rob voor het eerst in aanraking met een Living Museum. “Dat was een plek waar géén regels waren. Een eye-opener was het moment dat ik daar met een me- vrouw een broodje zat te eten. Zij vertelde heel open over haar kunst die voortkwam uit haar verslaving en psychoses, en over wat haar verder bezighield. Ik dacht: dit wil ik ook. Gewoon met elkaar praten over waar je je bed voor uitkomt. Zonder dat er een cliënt of hulpver- lener relatie is. Dat was voor mij de aanleiding om The Living Museum naar Tilburg te halen.” In eerste instantie was The Living Museum hier ‘een rondreizend circus’, zoals Rob het noemt – sinds de zomer van 2019 is er een vaste locatie.
“Wat we zien is dat mensen het nu meenemen in hun dagelijkse routine. Dat laat voor mij zien dat we echt iets toevoegen. Er is een goede chemie.” Als voorbeeld haalt Rob een kunstenaar aan, die in eerste instantie vooral aan workshops deelnam. Op een bepaald moment had ze moed verzameld, en wilde ze zélf een workshop geven. Het was een workshop waarbij nogal wild met verf werd gewerkt. En uiteraard deed Rob zelf ook mee. “Een kwartier lang ging het lekker, ik dacht er verder niet bij na. En toen kwam ineens de gedachte: ‘ik moet zo nog in deze kleren naar huis’ in me op. En daardoor besefte ik me weer hoezeer we onszelf beteugelen. Daarmee leerde deze kunstenaar mij een belangrijke les. En dat toont voor mij heel mooi aan dat gelijkwaardigheid ontzettend belangrijk is. Als je mensen de ruimte geeft, zorgt dat sowieso voor groei.”
The Living Museum, Rob Haen | door: Imara Angulo Vidal
Loes Wouters
De Bossche, goedlachse Loes Wouters is kunstenaar. Al zou ze het zelf niet snel zo benoemen. Toch staat en hangt haar woonkamer vol met eigengemaakte kunstwerken. Regelmatig bezoekt ze The Living Museum in Tilburg. Het maken van kunst heeft voor haar een bijzondere betekenis. Het hielp haar door een moeilijke periode in haar leven. “Wat ik je vertel is een positief verhaal. Het ging even niet zo goed, maar ik ben eruit gekomen. Door erover te vertellen hoop ik dat ik anderen kan inspireren.
Over wat kunst voor haar betekent hoeft Loes Wouters niet lang na te denken. “Kunst maken geeft me energie. Als ik iets heb gemaakt, voel ik me meteen zo krachtig”, vertelt ze, terwijl ze met haar handen een opwaartse beweging maakt. Loes komt uit een creatief gezin. Het maken is haar met de paplepel in gegoten. “Heerlijk om in mijn fantasie te zijn”, zegt ze daarover.
Loes Wouters | door: Imara Angulo Vidal
Stippels
Toch was haar jeugd ook op een andere manier tekenend voor haar leven. “Er zijn dingen gebeurd waardoor een veilige basis ontbrak. Daardoor heb ik een bepaalde kwetsbaarheid opgelopen.” Lange tijd kon ze daar redelijk mee leven, tot vier jaar geleden. Ze belandde in een flinke dip. “Ik was angstig, durfde niet meer naar buiten. Ik ben toen heel diep gegaan.”
Inmiddels gaat het veel beter. Loes werkte de afgelopen vier jaar hard aan zichzelf. Het maken van kunst had daar een belangrijke rol in. Om dat te illustreren loopt ze naar haar zitkamer. Naast de bank staat een vierkant dienblad, bezaaid met vrolijk gestippelde stenen. In het midden staat een beeldje van een vrouw, de armen om zich heen geslagen. “Naar dit werk kijk ik nu nog steeds dagelijks. Het is voor mij een ankerpunt. Als ik hiernaar kijk weet ik weer waar ik vandaan kom. En waar ik nu sta.” De stenen bewerkte Loes met een satéprikker en verf. Dat deed ze op momenten waarop het druk was in haar hoofd. “Het was bijna meditatief: stippelen, stippelen en maar stippelen. Het gaf me afleiding. En als ik er nu naar kijk denk ik: ik koester mezelf, ook ik heb het recht om te mogen kiezen. Een heel fijn gevoel”, vertelt ze, glimlachend.
Regelmatig bezoekt Loes workshops bij The Living Museum in Tilburg. Een tijdje terug gaf Loes er ook zélf een workshop. Met andere kunstenaars bij The Living Museum stippelde ze stenen. “Dat is zo’n fijne plek. Warm, gastvrij. Dáár durf ik helemaal mezelf te zijn.”
Kunst als katalysator
Prominent aanwezig in Loes’ huis zijn de vele oliekrijt-tekeningen. Ze maakte ze allemaal in de afgelopen vier jaar. Daarvóór tekende ze namelijk nog niet. Het begon met een bak oliekrijt, die Loes had gekocht. “Die bak heeft hier eerst een tijd gestaan. De kleuren fascineerde me. Ik vond het zonde om er iets mee te doen”, herinnert ze zich lachend. “Maar toen ik er eenmaal aan begon kon ik me er helemaal in verliezen. Dit werk, bijvoorbeeld”, zegt ze, terwijl ze wijst naar een tekening met een moeder en een kind. “In een paar uur stond het erop.” Met haar vinger loopt ze over de lijnen oliekrijt die verticaal op het werk te zien zijn. Er zat zoveel emotie achter, weet Loes. Dat zie je ook aan de manier dat werk is gemaakt. De streken zijn hier veel grover dan bij het werk dat ernaast hangt. “Deze tekening móést er gewoon uit. De energie die daarbij kwam kijken was enorm. Dat heb ik – nu het beter gaat – veel minder. Soms vind ik dat stiekem zelfs wel jammer. Die periode bood me óók veel inspiratie.”
Tekening van moeder en een kind van Loes Wouters
Krachtig
Dat het nu beter met haar gaat, betekent niet dat ze met kunst maken is gestopt. Achter de bank komen nog veel meer lijsten tevoorschijn. “Kijk”, vertelt ze, terwijl ze trots een aantal van haar nieuwere tekeningen laat zien. “Ik sta nu in mijn kracht. Mijn verhaal moet een verhaal van hoop zijn. Het ging even niet zo goed, maar ik ben eruit gekomen. Ik hoop dat ik daar anderen mee kan inspireren.” Ze durft nu ook met haar kunst naar buiten. Haar tekeningen exposeerde ze al bij The Living Museum. En Loes’ ultieme droom is om haar werk te bundelen in een boek. “Ik mag er zijn, gewoon, voor mezelf. En zo’n boek is de kroon op mijn werk en op waar ik ben gekomen.”
Dit artikel verscheen oorspronkelijk in de innovatiegids ‘All Inclusive!’. In deze gids laat Kunstloc Brabant zien wat de kracht van kunst is bij belangrijke maatschappelijke opgaven, zoals de energietransitie, leefbaarheid in de wijken en goede zorg en welzijn. Vraag een exemplaar op, bekijk de volledige gids online of haal een exemplaar op in de LocHal in Tilburg!
Iris van den Boezem
Freelance redacteur en tekstschrijver
