Kunst de wijk in brengen. Wat levert dat op?

De zon schijnt en iedereen die ik aanspreek op het Edisonplein in Breda is in een goed humeur. Veel mensen komen net uit de moskee. Op het plein maken ze een praatje en doen ze inkopen voor vanavond. Bij slagerij Marhaba is het spitsuur. “Klopt, we hebben meegedaan aan de actie in november. Of het invloed heeft gehad op het winkelbezoek? Nee, niet echt. Maar het was wel een leuk initiatief.” De eigenaar hakt in razend tempo een groot stuk vlees in gelijke porties. “Ja hoor, ik zou best nog eens meedoen, maar ik ben vooral benieuwd hoe het project verder is gegaan. Weet jij dat soms?”

Afhaaldienst voor kunst

Een half jaar nadat de fictieve kunstondernemer Adriaan van der Zon in Liniekwartier zijn vacatures verspreidde voor verpakkingsmateriaalverzamelaars, briefontvangers, klussers, thuiskoks en vlaggenhouders, wandel ik met een knalroze jack van Studio Linie door de wijk op zoek naar iemand die zich de actie herinnert.

Fictieve bezorgdienst

Vooraf sprak ik Niels Visser, de geestelijk vader van Adriaan van der Zon. “De plannen veranderden steeds door corona.” zegt hij aan de telefoon. “Mensen ontmoeten werd lastig, Zo kwamen we bij een fictieve bezorg- en afhaaldienst voor kunst, opgezet door Adriaan. Aan grafisch vormgever Niels Visser werd bij aanvang van het project de vraag gesteld hoe ze de aandacht konden trekken zonder publieksstromen.

Wat kan dan de rol zijn van vormgeving? “Oorspronkelijk had ik nogal een louche type van Adriaan gemaakt. Allerlei beloftes, maar als je hem belt, heeft hij het altijd te druk. Ik was als ontwerper best kritisch over het nut van kunst in een wijk als Liniekwartier, waar mensen zich eerder druk maken of ze nog boodschappen kunnen doen aan het eind van de maand. Komt er een stel kunstenaars hun ding doen, die na een paar weken weer weg zijn...Ik heb waardering voor de kunstenaars gekregen, maar of de bewoners er iets mee opschieten, daar ben ik nog niet uit", zegt Niels.

Opknappers

Ik begrijp zijn twijfels. Laten kunstenaars zich niet te veel voor het karretje spannen van woningcorporaties, projectontwikkelaars en gemeentes? “Ja, gentrificatie hè,” zegt Niels; “Een buurt aantrekkelijker maken met kunst; investeren in groen en de kwaliteit van de woningen.”

Overal in de wijk worden huizen en flats opgeknapt, werklui lopen af en aan, openstaande deuren bieden zicht op ingrijpende renovaties, tussen de steigers en de bouwketen door zie ik dat het nodig was. Op een bankje omgeven door klusbussen en zeecontainers pak ik mijn telefoon erbij. De huizen tussen de Buys Ballotstraat en Liniestraat stonden op de nominatie voor sloop, lees ik op de site van woningcorporatie Alwel. ‘Maar uit buurtonderzoek bleek dat bewoners graag in Linie-Zuid willen blijven. Daarom hebben we bekeken hoe we dit mogelijk konden maken.’ Grondig gerenoveerd, van het gas, hm, hm, hm, bewoners hebben meegedacht, rol in de aannemersselectie...Zo te zien loopt het wel los met die gentrificatie.

Wouter van der Giessen had mensen gevraagd om hun oude kasten in te leveren, zodat hij er sculpturen mee kon maken.  De oorspronkelijke bedoeling was om de kasten te gebruiken voor een groot kaartenhuis, het leek me mooi om zoiets met ‘work in progress’ borden te doen. Er gebeurt zoveel in de wijk, daar sloot het perfect bij aan.” “En hoe reageerden de mensen dan?” “Ik had vier of vijf leuke gesprekken. Maar toen ik in een speeltuintje begon te bouwen, kwam er meteen een oudere mevrouw naar buiten die wilde weten wat er aan de hand was, of de speeltuin soms zou verdwijnen en of het nog wel veilig was voor haar kleinkind.” 

“Nee, die borden heb ik niet gezien,” zegt een voorbijganger. “Maar ik kom uit Biesdonk. Waarom was het alleen hier? Zo’n mooi project moet je in de hele stad doen!”

Vijfhonderd brieven

Om echt iets te weten te komen over de indruk die Studio Linie heeft gemaakt op de bewoners zou je opnieuw van deur tot deur moeten gaan, zoals in november. Vijfhonderd brieven had het team bezorgd voor Merel Stolker, die zelf door corona België niet mocht verlaten. “Ik schreef over de ontmoeting die nooit plaatsvond, over wat we hadden gemist.”

Bij de brief zat een hartje van papier, dat iemand voor het raam had gehangen. “Dat had ik niet verwacht. Het mooiste was dat ik een brief terugkreeg, maanden later, van een Colombiaanse die al elf jaar in Nederland woont. Zij herkende het gevoel van gemis, schreef ze, maar ze putte hoop uit Mattheus 6:10. In het tuintje van een hoekhuis staat een oudere man met blote armen. “Was die niet van een Belgische vrouw? Ja, dat herinner ik me nog.” “En heeft u niet teruggeschreven?” “Nee, dat niet.”

Utopisch verlangen?

Mijn gedachten dwalen af naar vraagstukken als verdeling van welvaart, sociale cohesie, een zinvol leven. Er schuilt een utopisch verlangen in Studio Linie van deelname, wederkerigheid en nieuwe perspectieven.

Floor Snels onderzocht hoe mensen in Liniekwartier zich verhouden tot de Bourgondische identiteit van de stad. “Ik vroeg ze om voor vrienden te koken, en dan het menu en de tafelschikking op een kleed te tekenen. Later besefte ik dat ik daarmee best veel vroeg, toch hebben er vijf huishoudens enthousiast meegedaan. Vertrouwen speelt een grote rol. Toen we met het team de wijk ingingen, deden veel mensen open. Later ben ik nog een keer gegaan met Tom Geboers van de woningcorporatie erbij, toen wilde iedereen meedoen. Hem kenden ze.” Met de tafelkleden die ze terugkreeg, gaat Floor een permanent kunstwerk maken voor de buurt. “Mijn voorstel is een grote tafel in de openbare ruimte, waar mensen elkaar ontmoeten. Op het blad staan dan de tekeningen en de menu’s van de bewoners.”

Ik krijg het fris, het is tijd om naar huis te gaan. In de trein richting Tilburg realiseer ik me hoe open de mensen waren die ik aansprak in Liniekwartier. Ze zetten het niet op een lopen bij het woord kunst. Ook de winkeliers zouden zo weer meewerken aan een project. Mensen hebben ergens betekenis aan gegeven. Je kunt het kleiner maken of groter dan het is – maar dat is nergens voor nodig. Je moet het gewoon nog een keer doen.