Kunst kan taboes bespreekbaar maken en actuele thema’s onder de aandacht brengen. Mestmag.nl ging op onderzoek uit hoe kunstenaars bijdragen aan de acceptatie van transgenders. In dit artikel zetten we zes voorbeelden op een rij.
- Geschreven door Maartje Vos-Swinkels
Een positief verhaal vertellen met humor
Chris Rijksen, kunstenaar, zelf transgender en lid van The Transketeers, houdt zich bezig met transgender vraagstukken. Zo maakte The Transketeers in 2015 een serie video’s over verschillende transgenders om te laten zien dat dit voor iedereen een andere betekenis heeft. Hoe is het bijvoorbeeld om voor het eerst te gaan zwemmen als transgenderman met voor je gevoel nog de vrouwelijke rondingen? En hoe is het voor kinderen als hun vader een vrouw is?
Ook maakten The Transketeers een pubquiz om mensen op de werkvloer op een humoristische manier te leren omgaan met transgender collega’s. Humor is erg belangrijk vertelt Chris: “Het zijn van een transgender is een erg beladen onderwerp. Vaak komt het in de media als iets waar mensen last van hebben. Er heerst een vreselijk stigma rond het onderwerp. Ook zijn er hoge zelfmoordcijfers onder transgenders.” Ondanks dat het een beladen onderwerp is, geeft Chris aan een leuk leven te hebben en niet destructief te zijn. Dat is volgens Chris een verhaal wat nog te weinig verteld wordt.
Verwachtingen aan de kaak stellen
Julius Thissen vertelt me dat hij wilt bijdragen aan het bespreekbaar maken van het thema gender. “We groeien op met het idee dat er maar twee vormen zijn, man en vrouw. Ook Cisgenders, mensen die zich identificeren met het lichaam waarin zij geboren zijn, hebben baat bij het bespreekbaar maken van het gender thema.
Julius gebruikt verschillende manieren om dit te doen. Bijvoorbeeld het uitvergroten van stereotypes, zoals the High School Jock. De stoere, vaak seksistische, sportman die je ziet in de films American Pie en 10 Things I hate about you. Die stereotypes vertellen ons meer over hoe we over mannen en vrouwen denken. Door ze uit te vergroten, bijvoorbeeld in een performance, stelt Julius dit thema aan de kaak.
Julius is niet alleen zelf transgender, kunstenaar en curator, maar ook genderactivist. Hij wil mensen de ogen laten openen en zelfreflectie bewerkstelligen. Zoals we tegenwoordig steeds vaker praten over homoseksueel versus heteroseksueel en niet meer over normaal versus homoseksueel, zo zouden we ook over gender moeten nadenken. Cisgender is niet de norm, er bestaan veel variaties in het genderspectrum. “Het gaat om wat er zich in iemands hoofd afspeelt, niet wat er in het broekje zit.”
Zoveel geslachten als er mensen zijn
Max Joakim Diezenberg, cisgender, merkte dat mensen raar opkeken als hij sieraden droeg. Mensen vroegen hem of hij misschien een meisje wilde zijn. Maar daar ging het hem niet om. Hij wilde gewoon mooie dingen dragen. Het geslacht blijkt in onze maatschappij de meest voor de hand liggende manier om mensen van elkaar te onderscheiden. Al tijdens de zwangerschap ontwikkelen we een nieuwsgierigheid naar het geslacht van het ongeboren kind. In zijn documentaire The Wardrobe of Gender uit 2014 bevraagt documentairemaker Max Joakim Diezenberg deze obsessie voor, en de behoefte aan, de bevestiging van geslachtsbepaling. Max is van mening dat er net zo veel geslachten zijn als mensen. Waarom zit deze scheiding zo sterk in onze maatschappij en waarom hechten we hier zoveel waarde aan?
Identiek verschillend
In april 2016 startte Judith Helmer, cisgender, met het fotograferen van de eeneiige tweeling Yentl en Laurens (21 jaar). Beide geboren als meisje, uit een enkele cel. Laurens voelde al op vrij jonge leeftijd dat ‘er iets niet klopte’. Hij viel op meisjes en dacht eerst nog dat hij lesbisch was. Later kwam hij erachter dat hij zich niet thuis voelde in het meisjeslichaam.
Judith: “Ik was al langer gefascineerd door tweelingen, maar vond dat als onderwerp voor een fotoserie op zichzelf staand te saai. Via het tv-programma Hij is een Zij kwam ik erachter hoe heftig het is voor een transgender en diens familie, als iemand zich niet goed voelt in het lichaam waarmee hij of zij geboren is. Hoe is dit voor tweelingen? Als je hetzelfde DNA deelt, ben je dan ook samen transgender?”
Nieuwsgierig naar het bestaan van tweelingen die hiermee te maken hebben, vond Judith een eeneiige tweeling in Australië. Na contact met Transgendernetwerk Nederland kwam ze erachter dat er in Nederland enkele tweelingen zijn waarvan een of beide transgender is. Het netwerk plaatste een oproep voor Judith en onder andere Yentl en Laurens reageerden.
Het is Judith haar doel om de tweeling te blijven volgen en regelmatig foto’s te maken. Ze heeft foto’s van de kinderjaren van de tweeling in bruikleen van de familie. Alleen met deze foto’s kan zij het hele verhaal vertellen. Hoe is het voor familie als iemand transgender is? Voor Yentl bleek de transitie van haar broer ook veel impact te hebben. Judith laat graag zien wat dit voor hen beide doet en welke enorme invloed het heeft op de familiebanden. Maar ook al is het moeilijk, de familie van Yentl en Laurens steunt hen volledig. Laurens kan inmiddels zelf geen kinderen meer krijgen, vanwege een baarmoederverwijdering, maar Yentl heeft al aangeboden dat hij haar eitjes mag gebruiken als het ooit nodig is. Daarnaast wil Laurens graag laten zien dat hij geen machoman is, zoals in zijn ogen transgender mannen vaak overkomen. Hij is gewoon een jongen.
In transitie
In 2015 maakte filmmaker Willem Timmers, zelf cisgender, de film Jordy in Transitland. Een modern sprookje waarbij de maakbaarheid van het menselijk lichaam zegeviert en de grens tussen werkelijkheid en fantasie langzaam vervaagt. In de film verlangt Jordy naar een vrouwelijk lichaam. De wachttijd duurt echter veel te lang, vindt ze. In 2014 schreef ze zich officieel in bij de genderpoli van het VU Medisch Centrum. De gesprekken met de medisch psychologen starten echter pas een jaar later en ze kan maar moeilijk bevatten waarom het zo lang duurt. Jordy bevindt zich nu in het spectrum tussen man en vrouw, een gebied waar ze zo snel mogelijk uit wil stappen. Dat is het zogenaamde Transitland. Ze raakt gefrustreerd dat ze het afgelopen jaar alweer bijna 10 centimeter is gegroeid, haar schoenmaat is vergroot en zij haar stem nog steeds hoort kelderen. Ze is van mening dat dit voorkomen had kunnen worden als het proces van de lichamelijke transitie al was begonnen.
Kleur bekennen
Vanaf het moment dat we weten of er een jongen of meisje in aantocht is, zijn we bezig met blauwe of roze spulletjes kopen. Dansgezelschap De Stilte vraagt zich in het stuk Mongens en Jeisjes af: “Wat als de baby zelf geen kleur bekent?” Zes dansers, drie mannen en drie vrouwen, nemen elkaars gedachten en gedaanten over, proberen zichzelf te zijn en de ander te worden, onafhankelijk te zijn en in de pas te lopen. Uit kleding, kasten en damestassen komt het speelgoed tevoorschijn waarmee de grenzen van het mannelijke en het vrouwelijke domein worden afgetast. Tussen delen uit de eerste drie cellosuites van Bach en improvisaties van Jacqueline Hamelink heeft huiscomponist Timothy van der Holst de beat van de hedendaagse muziek stevig geïntegreerd. Kostuumontwerper Joost van Wijmen heeft vanaf het ontstaan van Mongens en Jeisjes de verwarring van de identiteit vormgegeven in een bonte verzameling kledingstukken en ontwerpen. Choreograaf Jack Timmermans heeft de eigen identiteit binnenstebuiten gekeerd, met relativeringsvermogen als medicijn.
Tot slot
De kunstenaars die gesproken zijn, hebben vaak niet direct het doel om de acceptatie van transgenders te vergroten. De kunstenaars willen vooral bijdragen aan de bewustwording rondom het brede genderspectrum waarin we leven. Ook is er een drang voelbaar om de positieve kanten van het gender thema en de transitie te belichten. Als tegenhanger van de vaak beladen manier waarop het thema in de media komt.
We hebben enorm veel reacties gehad op de oproep op Facebook naar kunstenaars die zich bezig houden met het thema transgender of zelf transgender zijn. Hierboven heb je zes uitgelichte voorbeelden kunnen lezen. Ben of ken jij ook iemand die transgender als thema gebruikt in kunst, laat dan van je horen.
Maartje Vos-Swinkels
Cultureel ondernemer De Museumdocent
