Kunst en dementie: ‘Eigenwaarde behouden en verbinding leggen met kunst’

“Door verschillende kunstvormen zoals muziek, theater of fotografie te betrekken bij de zorg, kun je mensen met dementie laten voelen dat ze ertoe doen, dat ze er weer bij horen. Je geeft ze een doel en laat ze meedoen”, vertelt Laura Hoeksema. Ze is dementieconsulente in Tilburg en omgeving en geeft voorlichting, cursussen en houdt spreekuren voor iedereen die meer wil weten over dementie. 

“Recent heb ik het theaterstuk ‘Je kunt me gerust een geheim vertellen’ van Matzer gezien. Hierin laat theatermaker Madeleine Matzer zien hoe het is om een moeder met de ziekte van Alzheimer te hebben. Er wordt zonder woorden zoveel verteld, ik stimuleer mantelzorgers ook om naar die voorstelling te gaan”, zegt Laura. “Je moet bij mensen met dementie net de sleutel zien te vinden om hen te raken en geen verwachtingen hebben als je bij ze op bezoek gaat. Soms krijg je dan onverwachts een cadeautje, dat leg ik mantelzorgers zoveel mogelijk uit. Daar gaat deze voorstelling over.” 

Connecties maken

Cultuurmaker Anneke Wijn kwam in 2016 door het project ‘Tijd van je leven’ (met GGD West-Brabant) in aanraking met mensen met dementie, in zorgcentrum de Champetter in Roosendaal. Daar was ze creatief projectcoördinator. “In ‘Tijd van je leven’ keek ik met de bewoners wat voor hen belangrijk was. Wat hangt er aan de muur? Welke muziek luisteren ze? Daar haal je veel inspiratie vandaan. Ik wil mensen verbinden en kijken waar ik een connectie kan vinden. Ik merkte hoe belangrijk het is om kunst en zorg samen te brengen. Het zorgpersoneel kent de mensen goed en weet praktisch veel. Ik kijk als kunstenaar naar een groep mensen en dat is net anders. We hebben het project in co-creatie met de bewoners gedaan”, zegt Anneke. 

“Het zorgcentrum wilde graag een vervolgproject, dat specifiek voor mensen met beginnende dementie zou zijn en vroeg of ik dat wilde doen. In het vervolgproject ‘Meisjes met grijze haren’, ging ik met deze bewoners in gesprek en wilde ik het proces vastleggen, om te onderzoeken wat er in zo’n project gebeurt en te laten zien wat kunst kan doen. Daarom vroeg ik filmmaker Roos Breukel dat in een film vast te leggen.” 

Humaan bestaan

Ook Rensz Gorisse, voorzitter van Stichting Kleurke, ziet dat mensen met dementie weer even zichzelf zijn door muziek. De muzikanten die bij de stichting zijn aangesloten, komen alleen op de beschermde (gesloten) afdelingen, waarin mensen in het laatste stadium van dementie zijn. “Mensen moeten zo lang mogelijk thuis blijven wonen tegenwoordig. Na het stellen van de diagnose is de levensverwachting gemiddeld tussen de zes en acht jaar, de laatste één of twee jaar verblijven ze dan in een verzorgingstehuis. We hebben met zo’n 25 verzorgingscentra een samenwerking, want we vinden het heel belangrijk dat het welzijn van de bewoners voorop staat. We willen mensen hun eigenwaarde laten behouden, het is meer dan bed, bad, brood en een luier. Bij een humaan bestaan hoort muziek, vinden wij”, vertelt hij.

Herkenning en gevoel

“De muzikant is er voor de mensen en gaat de verbinding aan met hen. Hij maakt een praatje, stelt zich voor en kijkt wat voor mensen er in het gezelschap zitten. Die persoonlijke benadering is heel anders dan dat je een cd’tje opzet. Wij gaan echt in gesprek, over welke muziek ze mooi vinden en wat ze die dag willen horen. Soms heb je de hulp van verzorgers nodig om de muzieksmaak te ontdekken, maar soms kunnen ze dat zelf aangeven”, vertelt Rensz. “Zo zit er op één locatie een man die heel erg van ‘Kom van dat dak af’ houdt. Daar wordt die man zo gelukkig van. Of een vrouw die van oorsprong Duits is, daar spelen we dan een Duits nummer voor. Als je dat weet, kun je meteen contact leggen. Het gesprek opengooien. Je moet mensen met dementie niet te veel vragen stellen, want dan klappen ze vaak dicht. Met deze activiteiten kom je juist bij het gevoel, bij de herkenning. Het is veel meer dan alleen entertainment.”

Anneke herkent die verandering vanuit ‘Meisje met grijze haren’: Er was één vrouw, Agnes, die alleen maar krakende geluiden maakte toen we begonnen, en aan het einde van het project zong ze de liedjes mee. Dat is zo mooi”, zegt Anneke. “Ik werkte met textiele werkvormen, muziek en dans, dat roept herinneringen op bij de mensen. De eindpresentatie was een high tea met muziek, een kapper en grimeur. Ze fleurden echt helemaal op. Zelfs hun kinderen en het zorgpersoneel zeiden achteraf: Jeetje, dat dat nou Mientje ook is. Zo zien we weer wie ze écht zijn. Het doet wat met jezelf als kunstenaar en ook met het personeel en de mantelzorgers, als je kunst inzet.”