In Ecodorp Boekel komt elke twee maanden een wisselende kunstenaar te wonen. Het dorp is een vereniging van burgers die een bijzondere woonwijk van 36 klimaatadaptieve en - positieve huurwoningen maakt. In oktober 2020 verhuizen de eerste bewoners erheen. Het dorp werkt aan de 17 Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties. Daarbij stelden ze een Kunstplan op voor een Artist in Residence-plek (die in 2021 komt) en ontwierpen kunstenaars bijzondere boomhutten voor hen. Voorzitter Ad Vlems over het Ecodorp, de rol van de Artist in Residence en kunstenaars bij het behalen van de SDG’s.
Geschreven door: Simone Vos
“We laten kunstenaars graag meedenken over de Sustainable Development Goals. Er zijn steeds meer kunstenaars die maatschappelijk betrokken zijn en met hun werk oplossingen bieden”, vertelt Ad. De doelen moeten in 2030 leiden tot een einde aan armoede, ongelijkheid en klimaatverandering. “We hebben een hoge ambitie en willen als mensheid een positieve impact op de aarde hebben. Zo verbouwen we ons eigen voedsel, vangen we regenwater op om onze wc’s mee door te spoelen en wasmachines te laten draaien. We dragen bij aan een duurzame wereld en hebben een lange termijn visie”, zegt Ad.
Kunstenaars als oplossing voor de SDG’s
“In de afgelopen 150 jaar is onze samenleving helemaal verkeerd bezig geweest. Bouwen, brandstofverbruik, voedsel verbouwen; we deden dat niet duurzaam. Wij doen dat anders”, zegt Ad. “Kunstenaars bedenken out of the box oplossingen. Ze focussen op het nieuwe, het innovatieve. Juist als je buiten de sector staat, zoals een kunstenaar, kom je op nieuwe ideeën. We willen kunstenaars aantrekken die op het gebied van de 17 SDG’s oplossingen hebben. Ze gebruiken duurzame materialen, zoals afval van planten, om daaraan te werken.”
Ecodorp Boekel en kunst
In 2008 richtte Ad met zijn vrouw een vereniging op die inzet op duurzamer leven. Tien jaar geleden ontstond het idee voor Ecodorp Boekel. Ad gaf een presentatie aan de gemeente Boekel over hun plannen. Naast de 36 woningen, wilden ze twee boomhutten laten maken, die middenin het bouwproject staan. Maar, die boomhutten moesten niet zomaar hutten worden, vond kunstexpert Jos Wilbrink (voormalig bkkc’er). Hij was bij de presentatie en adviseerde Ad ze door kunstenaars te laten ontwerpen. “De boomhutten zijn beeldbepalend. Dat moest echt iets moois worden. Jos dacht met ons mee”, vertelt Ad.
Kunstenplan
Met Jos stelde Ad een Kunstplan op, waarin de boomhutten opgenomen zijn, maar ook aandacht is voor kennisdeling en cultuureducatie. En: de Artist in Residence (AiR), een idee van Mariska van Zutven, docent fotografie aan Fontys Academie Beeldende Vorming & Avans+. “Mariska was bij de presentatie in 2013. Ze is zelf opgegroeid in Boekel en geeft haar leerlingen mee dat in het dorp nog normen en waarden van vroeger heersen. Er is een sterke sociale binding; mensen staan voor elkaar klaar en zijn geen praters, maar doeners. Toen Boekel 700 jaar bestond, was 10% van de bevolking vrijwilliger geweest in één van de activiteiten om het te vieren. Voor kunstenaars met een maatschappelijke visie, zijn de betrokken burgers de kwasten waarmee ze hun kunstwerk maken.”
De boomhutten
“Voor het ontwerp van de hutten hebben we twee kunstenaars gevraagd: Ben Raaijman en Jeroen Doorenweerd. Ben heeft een ‘stamboom’ ontworpen, waardoor de boomhut eruit ziet als een boom, met een wenteltrap tot in de top van de boom. Jeroen ontwierp een boomhut in de vorm van een paalwoning. Daarbij gebruikt hij oude technieken zoals el fresco (pigment met specie) en krijgt de woning een roodbruine kleur. We noemen ‘m de Wijstwoning, naar de kleur van wijst (roodbruin) uit de omgeving en de woning.
Kunstenaars uit Europa
“Dit project wordt heel interessant voor kunstenaars uit Europa. Wanneer ze bij ons werk maken, vertalen we dat in de 25 talen van de EU-landen en stellen dat beschikbaar. Zo kan een kunstenaar uit Polen werken, want die kan alles in zijn eigen taal doen. Kunstenaars moeten wel open source werken. Dat betekent dat hun idee overal op de wereld gekopieerd mag worden en het niet te lokaal is. Ze maken een stappenplan met uitleg en foto’s, zodat het makkelijk uit te werken is. Uiteraard gaat de eer altijd naar de kunstenaar.” “We richten ons op de vier focuslanden die Air Platform Brabant heeft uitgezocht. We sluiten graag aan op hun netwerk, want zij hebben al veel verbindingen met kunstenaars over de hele wereld. Daarnaast zijn we naar bijeenkomsten van Kunstloc over de Proeftuin Internationalisering geweest en hebben we daar subsidie aangevraagd om mensen vanuit het buitenland naar Brabant trekken”, vertelt Ad.
Het Ecodorp en de woningen
“Iedereen is mede-eigenaar van alles binnen het dorp. We bouwen hier sociale huurwoningen; dertig gewone en zes mantelzorghuizen. In die mantelzorgwoningen mag je wonen als je zelf een mantelzorger hebt, maar ook als je die niet hebt. Dan zorgen wij ervoor dat je die zorg toch krijgt”, zegt Ad. “De Ecodorpers maken voor een deel hun eigen huizen en de boomhutten. Daarnaast hebben we een aannemer en zijn we zelf onderaannemer en opdrachtgever. Ook komen vrijwilligers van over de hele wereld helpen.”
Areal foto Boekel Ecovillage, juli 2020
Kunstcommissie
Ecodorp Boekel heeft een kunstadviescommissie die kunstenaars selecteert voor de AiR (in de toekomst). Een kunstenaar die Ad interessant vindt, is Hans Kalliwoda, die een BijenTotem ontwikkelde in Amsterdam. “Hij draagt bij aan doel nummer 15: Leven op het land”, vertelt Ad. Ook Elmo Vermijs uit Amsterdam, die met het biomeiler principe De Kom-post ontwierp, is een mooi voorbeeld volgens hem.
“Hij maakte een compostobject waarbij de zitruimte door het broei-effect aangenaam warm wordt. In de zomer en winter”, zegt hij. “Het is in te zetten als verwarmer van het douchewater van het dorp. De houtsnippers en andere organische reststromen verzamelen we in de buurt. In de binnenkant is een zitplaats voor minimaal twee personen. Je zit dan lekker warm en kunt omhoogkijken naar de sterren. Dat is overal ter wereld te maken.”
Artist in Residence in opbouw
“In 2016 waren we bij een conferentie over duurzaam innoveren in Amsterdam en daar hadden we een AiR staan. Dat was een ruimte die we van alleen maar duurzame materialen hadden gemaakt. Het hout was beschilderd met lijnzaadolie en daaroverheen levende schimmel. Dat blijft honderden jaren goed, want het is een houtbeschermende schimmel”, zegt Ad. “Uiteindelijk hebben veel mensen door die AiR heengelopen en heeft zelfs de staatsecretaris zijn bewondering uitgesproken.”
“Sindsdien staat ie in Boekel, te wachten op ingebruikname. Maar we moesten eerst de financiering rondkrijgen voor het hele project. Pas toen de financiering voor de bouw rond was, konden we verder nadenken over de AiR. Er moet nog een groen dak op en er komen deuren, ramen, een atelier, keuken en slaapkamer in. Maar eerst moeten de woningen af.”
In 2021: AiR in gebruik
In oktober 2019 begonnen we met bouwen, toen we bij de Duitse GLS-bank een lening kregen. In Nederland waren de banken nog niet bekend met het financieren van woongemeenschappen. De GLS bank had al negentig woongemeenschappen gefinancierd, dus die durfde het aan.”
“We leveren in oktober de eerste huizen op en daarna komen in januari en april 2021 de laatste cirkels huizen erbij”, aldus Ad. “Daarna beginnen we met de AiR en de boomhutten. Ook het kennis- en educatiecentrum en het buurthuis staan op de planning. In september 2021 hopen we de eerste kunstenaar te ontvangen in Ecodorp Boekel.”
Ecodorp Boekel
Voor de ontwikkeling van de Artist in Residence kreeg Ecodorp Boekel ondersteuning vanuit Regioprofiel Brabant Proeftuin Internationalisering.
Het kunstplan van Ecodorp Boekel wordt ondersteund door provincie Noord-Brabant met een bijdrage uit de impulsgelden.
Simone Vos
Freelance journalist & schrijver+31 6 22 15 14 30
