Kunst en rouw: ‘Herinneringen zorgen ervoor dat een dierbare voortleeft’

“In mijn fotografieprojecten zet ik vaak de wat beladen thema’s centraal. Eenzaamheid, dak-of thuisloze mensen, families van gedetineerden bijvoorbeeld. Nu ben ik bezig met mijn meest persoonlijke project. Ik vind het interessant om op zoek te gaan naar het treffende beeld en het verhaal. Dat kan soms uitdagend zijn, zoals bij onderwerpen als gevoelens en rouw die niet meteen vast te pakken zijn. Dus hoe breng je dat in beeld? Daar ben ik veel mee bezig”, vertelt fotograaf Wiosna van Bon uit Den Bosch. 

In beeld een gevoel uitdrukken

Ook Jill Heesbeen uit Rosmalen ziet haar project niet alleen als haar verhaal, maar juist als een manier om anderen te betrekken en meer bewustwording rondom het onderwerp te krijgen. “Negen jaar geleden overleed mijn vader, de periode daarna was heel hectisch en moeilijk. Ik heb al die tijd veel gevoel en gedachten weggedrukt, omdat ik er voor mijn moeder wilde zijn en er niet veel met mensen over sprak. Pas sinds dit jaar merk ik dat er meer ruimte is om erover te denken en ermee bezig te zijn”, vertelt ze. 

Door een subsidie van het Prins Bernhard Cultuurfonds, heeft Jill de ruimte om met het onderwerp rouw aan de slag te gaan. Ze plaatste een oproep op social media om jongeren te spreken die hun ouder voor hun 25^e verloren en kreeg een berg reacties. “Het is zo fijn om met mensen te spreken die je begrijpen. De gesprekken zijn heel waardevol, want veel verhalen zijn herkenbaar, voor mij en voor degenen die ik spreek. Iedereen heeft iemand op een hele andere manier verloren, maar toch overlapt het echt”, zegt ze. 

“Als ik het er niet expliciet over heb met mensen in mijn omgeving, dan gaat het er niet vaak over. Mensen weten niet altijd wat te vragen. Dat wil ik met het boek ook bereiken; dat mensen je een beetje beter begrijpen. In totaal worden het zo’n vijftig verhalen in stripvorm, kleine beelden die elkaar opvolgen.”

Fotografie over rouw

Voor fotograaf Tahné Kleijn uit Helmond is het delen van haar verhaal en een gesprek over rouw op gang krijgen heel belangrijk. “De fotoserie die ik heb gemaakt ‘Uit ’t Oog, In ’t Hart’ is een eerbetoon aan het rouwproces. Mijn moeder is twee jaar geleden overleden, het heftigste dat er kan gebeuren in een gezin. Doordat het zo’n zwaar onderwerp is, kon ik daar niet meteen iets mee doen. Ik had die twee jaar echt nodig om afstand te krijgen”, vertelt Tahné. “Tegelijkertijd ben ik fotograaf en heb ik in de afgelopen jaren mijn familie telkens op een bepaald moment vastgelegd. Dus ik had ook het gevoel dat dit erbij moest en dat het me zou helpen in het verwerkingsproces.” Sinds haar afstudeerproject in 2015 legt Tahné haar gezin elke vijf jaar vast in een fotoreeks. In eerste instantie om het onderwerp ‘probleemgezin’ aan te kaarten. “Eigenlijk was het dus te vroeg om weer een serie te maken, maar je wacht daar geen vier jaar mee als er zoiets gebeurt. Dat is ook gek”, zegt ze.

De serie is in september op Unseen Photo Fair in Amsterdam gepresenteerd en daar kreeg Tahné veel reacties van mensen die zelf iemand zijn verloren, vertelt ze. “Heel mooi dat die gesprekken daar ontstaan en dat iedereen een verhaal heeft. Maar ook pittig, ieder heeft z’n eigen rouw. Het was mooi om daar te exposeren en wil er zeker meer exposities mee doen. Of er nog een nieuwe familiereeks komt, weet ik niet. Het is niet meer zoals het was hè.”

In gesprek over herinneringen

Het gesprek aangaan met anderen die een dierbare zijn verloren, is voor Wiosna een belangrijk onderdeel van het project. “Ik merk dat veel mensen het een beladen onderwerp vinden om over te praten, omdat het zelfmoord betreft. Alsof de fijne herinneringen dan ineens naar de achtergrond gaan. In deze serie wil ik die herinneringen juist weer centraal stellen, want diegene kan alleen maar voortleven in herinneringen. Het is bijzonder dat die herinneringen steeds groeien, vervagen of vervormen, omdat de personen die achterblijven ouder worden en het vanuit verschillende perspectieven opnieuw bekijken”, zegt Wiosna. 

“Het gaat dus over rouwverwerking, maar eigenlijk over veel meer. Ik wil graag aandacht vragen en er juist over praten. Daarom spreek ik veel mensen, zodat ik een goed beeld kan vormen van het verhaal. Fotografie is daarbij mijn taal. Daarmee kan ik zeggen wat ik voel en overbrengen wat anderen voelen.”