Kunst van de st(r)aat

Kunst op straat: van structureel naar incidenteel

'Dit kunstwerk is tijdelijk aan het zicht onttrokken' was begin september te lezen op de, in zwarte folie verpakte, kunstwerken in de openbare buitenruimte in Bergen op Zoom. Een ludieke actie van de lokale Beeldenwacht om te protesteren tegen de slechte staat waarin de kunstwerken verkeerden. Deze organisatie van kunstenaars, die vrijwillig de kunstwerken inspecteert en klein onderhoud uitvoert, verweet de verantwoordelijk wethouder laksheid. Hij zou de kunstwerken laten verloederen.

Kunst van de staat

Het blijft niet bij bezuinigen op onderhoud. De gemeentelijke jaarlijkse budgetten voor beeldende kunst in de buitenruimte zijn afgelopen jaren sterk afgenomen of weggesaneerd. De wettelijk verplichte percentageregeling - waarbij elke gemeente 1% tot 2 % van de grondverkoop en/of het bouwbudget moest reserveren voor beeldende kunst in de openbare ruimte - is jaren geleden al afgeschaft. Deze regeling was in de jaren 50 ingevoerd en bedoeld om de dorps- en stadsuitbreidingen een eigen, onderscheidend karakter te geven. De naoorlogse woningbouw kenmerkte zich immers door veel van hetzelfde: standaardisatie van woningen en straatmeubilair, vele herhalingen van identieke bouwblokken en een uniforme bouwstijl. Hierdoor begonnen de nieuwe woonwijken steeds meer op elkaar te lijken. Door beeldende kunst toe te voegen aan de openbare ruimte kon de gemeente zich profileren.

Het blijft niet bij bezuinigen op onderhoud. De gemeentelijke jaarlijkse budgetten voor beeldende kunst in de buitenruimte zijn afgelopen jaren sterk afgenomen of weggesaneerd.
 

Slechts enkele kunstminnende gemeenten passen de percentageregeling nog wel vrijwillig toe. Veel andere gemeenten hebben ervoor gekozen om ook hun jaarlijkse budgetten voor beeldende kunst te schrappen. Dit heeft als gevolg dat er niet meer structureel nieuwe kunstwerken worden geplaatst in de openbare ruimte, alleen nog incidenteel. Meestal bij een stedelijke uitbreiding zoals een nieuwe woonwijk, waarbij dan een deel van het bouwprojectbudget wordt gereserveerd voor een kunstwerk.

Kunst van de straat?

Afgelopen jaren is de burger steeds meer direct betrokken geraakt bij de totstandkoming van een kunstwerk in de wijk. Nu de Brabantse gemeenten steeds minder projecten initiëren komen enkele bedrijven, particulieren en verenigingen in actie.

'De Koninginnen' (ontwerpfase), Breda

Opdrachtgever: Winkeliersvereniging Wilhelminastraat

Op initiatief van de winkeliersvereniging Wilhelminastraat wordt al meer dan een jaar gewerkt aan de verwezenlijking van een kunstwerk op de nieuwe kruising Baronielaan - Parkstraat - Ginnekenweg. De gemeente heeft circa een kwart van het totale noodzakelijke budget toegezegd, evenals het bkkc (brabants kenniscentrum kunst en cultuur). Bij het Mondriaanfonds ligt nu een aanvraag voor een 'bijdrage opdrachtgeverschap'. Wanneer deze wordt toegekend zal nog zo'n € 25.000 bijeen gesprokkeld moeten worden. Dat gaat de vereniging doen via Voordekunst, het platform voor crowdfunding in de creatieve sector. 

'Poëtisch fietspad', Nuenen en 'Glowing Lines', N329 Oss (2014)

Opdrachtgever: Bouwbedrijf Heijmans

Functionele lichtkunst met dank aan nieuwe technologie. Dat kenmerkt de twee ontwerpen van Daan Roosegaarde die door bouwbedrijf Heijmans werden gerealiseerd in samenwerking met o.a. gemeenten en provincie. In Nuenen (geboorteplaats van Vincent van Gogh) ligt het 'Po‘tisch fietspad' dat ge•nspireerd is op het beroemde schilderij van de schilder, 'Starry Night'. Over een lengte van 600 meter is het pad opnieuw geasfalteerd en vervolgens bestrooid met duizenden glinsterende steentjes. Overdag laden de steentjes energie op waardoor ze 's avonds licht geven.

Hetzelfde principe ligt ten grondslag aan de 'Glowing Lines', ook een innovatief lichtkunstwerk. De Glowing Lines zijn onderdeel van het internationaal bekende en prijswinnende concept 'Smart Highway'. De pilot van twee maal 500 meter lichtgevende belijning op de N329 is aangelegd nabij knooppunt Paalgraven in Oss.

'De aardbeien van Jan' , Uden (2014)

Opdrachtgever: Aardbeienkweker Jan van den Elzen

Op de rotonde aan de A50 bij Uden-Noord prijken drie metershoge aardbeien van kunststof. Kunstenares Mieke van Rosmalen heeft ze gemaakt in opdracht van de Udense aardbeienkweker Jan van den Elzen. Hij zag in 2014 zijn kans schoon toen hij de rotonde, die vlak bij zijn bedrijf ligt, voor vijf jaar kon huren. 'Aardbeienkweker Jan van den Elzen maakt groots reclame', kopte Omroep Brabant die bij de opening aanwezig was. De journalist tekende veel positieve reacties op bij de opening van de 'reclameborden', van omhooggestoken duimen, claxonneren tot het roepen van 'keimooi!'.

Conclusie

Nieuwe opdrachtgevers zijn natuurlijk aan te moedigen. Wel is het belangrijk dat de lokale overheid, geadviseerd door een kunstcommissie, gesprekspartner blijft in het hele proces van totstandkoming van een kunstwerk in de openbare ruimte. Zodoende kan de kwaliteit worden gewaarborgd.

Wel is het belangrijk dat de lokale overheid, geadviseerd door een kunstcommissie, gesprekspartner blijft in het hele proces van totstandkoming van een kunstwerk in de openbare ruimte.