Journalist Lisa Habets probeert het verleden van haar Indische voorouders – en dus dat van haarzelf – te begrijpen. Ze doet dit o.a. door zelf op onderzoek te gaan en door voorstellingen en exposities te bekijken van makers die net als zij vat proberen te krijgen op hun Indische identiteit. Voor MESTmag sprak ze met onderzoekend fotograaf Kim Pattiruhu, beeldend kunstenaar Yda Sinay en theatermaker Storm Boender om te vragen naar hun ervaringen. Hoe verwerken zij deze gedeelde geschiedenis in hun werk?
Geschreven door: Lisa Habets
Als derde generatie Indische Nederlander probeer ik het verleden van mijn voorouders – en daarmee ook dat van mijzelf – te begrijpen. In schoolboeken op de basisschool werd het koloniale verleden van Nederland maar oppervlakkig besproken, waarbij de nadruk vooral lag op de VOC (Verenigde Oost-Indische Compagnie) en hoe Nederland floreerde dankzij de specerijenhandel. Maar wat is er gebeurd in Indonesië? Wat hebben mijn opa en oma gezien, gedaan, meegemaakt? En hoe leven deze – vaak traumatische – ervaringen in mij voort? Binnen Indische families wordt hier niet tot nauwelijks over gesproken. Het verdriet is te groot. Waar geen woorden aan gegeven kan worden, bestaat niet. Zoiets.
Als je antwoorden wilt, zal je dus zelf op onderzoek uit moeten. De afgelopen tijd heb ik verschillende voorstellingen gezien van makers die vat proberen te krijgen op hun Indische identiteit. Wat betekent het om ‘indo’ of Molukker te zijn? Hoe onderzoek je een geschiedenis waar niet over gepraat wordt? En (hoe) kun je breken met intergenerationeel trauma? Ik sprak onderzoekend fotograaf Kim Pattiruhu, beeldend kunstenaar Yda Sinay en theatermaker Storm Boender om te vragen naar hun ervaringen. Hoe verwerken zij deze gedeelde geschiedenis in hun werk?
Indisch zwijgen
Het zogeheten ‘Indisch zwijgen’ zorgt ervoor dat veel tweede, derde en vierde generatie Indische Nederlanders weinig weten over hun Indische familiegeschiedenis. Niet zo gek dus dat veel indo’s en Molukkers op een bepaald moment hun roots willen onderzoeken. Voor Kim begon haar zoektocht naar haar Molukse wortels op de kunstacademie. “Als kind heb ik veel informatie over mijn afkomst gemist omdat mijn ouders geen contact hadden met mijn Molukse familie. Dit heb ik aangegrepen als onderwerp voor mijn afstudeerproject.”
Yda herkent dit. “Tijdens mijn opleiding tot docerend beeldend kunstenaar kwam het thema ‘identiteit’ aan bod. Dit was voor mij de aanleiding om dieper in het verleden te duiken. Een verleden waar ik slechts fragmenten en flarden van heb meegekregen.” Ook Storm heeft het koloniale verleden van Nederlands-Indië gebruikt voor de voorstelling Senang die hij maakte tijdens zijn opleiding aan de FHK (Fontys Hogeschool voor de Kunsten).
Beeld uit de voorstelling Senang van Storm Boender, foto: Rob ten Broek
Traumatische geschiedenis
Dat er binnen Indische families niet tot nauwelijks gepraat wordt over het verleden, heeft alles te maken met traumatische ervaringen. “Het koloniale verleden is een heel gevoelig onderwerp binnen de Indische gemeenschap. Ik durfde hier niet goed met mijn familie over in gesprek te gaan. Mijn voorstelling gaat dan ook niet zozeer over mijn familie, maar over mijn eigen zoektocht naar mijn Indische identiteit”, vertelt Storm.
Kim heeft voor haar project samen met haar vader de militaire route van haar opa afgelegd in Indonesië. “Mijn opa is in 1959 als KNIL-militair (Koninklijk Nederlands-Indisch Leger) naar Nederland gekomen. Veel KNIL-militairen waren getraumatiseerd. De reis met mijn vader heb ik helemaal gefotografeerd. Ook hielden we allebei een dagboek bij. Schrijven was voor ons makkelijker dan erover praten.”
Indische identiteit
Wat is dan dat gevoel van Indisch zijn? “Mijn voorstelling is een poging om mijn Indische identiteit te vatten. Het is bijna ongrijpbaar, toch voel ik het heel sterk. De verbondenheid, de warmte, het eten en de gezelligheid. Door het maken van de voorstelling ben ik me nog meer Indisch gaan voelen”, vertelt Storm.
In Senang onderzoekt Storm de Indische cultuur, toch is het een breder verhaal dat hij vertelt. “Ik vind het belangrijk om stil te staan bij wie we als land zijn. Zelf geloof ik in een maatschappij met verschillende perspectieven en geluiden. De Indische geschiedenis is ook herkenbaar voor Nederlanders met een andere migratie-achtergrond, of voor mensen die zich herkennen in het niet-praten. De vraag ‘wie ben ik’ is universeel.”
Yda Sinay, Cloves Sculpture & portret, foto: Seye Cadmus
Yda gebruikt kruidnagel in haar beeldend werk om de link te leggen met haar verleden. “Kruidnagel heeft een heel specifieke geur die veel verschillende associaties oproept bij mensen. Als ik ze dan uitleg over het specerijenmonopolie van Nederland ten tijde van de VOC, moeten zij zich hier opnieuw tot verhouden. Toch gaat mijn werk niet alleen maar over het koloniaal verleden, het staat open voor allerlei interpretaties”, legt ze uit.
Toekomstige generaties
Kim was op haar basisschool 1 van de 3 kinderen van buitenlandse afkomst. “Ondanks dat ik voor 75% Nederlander ben, werd ik in ons dorp gezien als de buitenlander. Molukkers zagen mij juist weer als de Nederlander. Zoals mijn vader opgroeide tussen 2 culturen, ben ik dat eigenlijk ook. Toen ik mijn afkomst ging onderzoeken, voelde ik die miskenning heel sterk. Op het moment dat een volgende generatie zich bewust wordt van de traumatische geschiedenis, voelt diegene de pijn alsnog. Dit is intergenerationeel trauma.”
Toen Yda moeder werd, worstelde ze met de vraag of ze haar kinderen een Molukse opvoeding wilde geven net zoals zij zelf heeft gehad. “Ik geef mijn kinderen de ruimte om hun afkomst zelf te ontdekken als ze hier behoefte aan hebben. Als ze wat ouder zijn, wil ik ze graag meenemen naar de Molukken. Toen ik jaren geleden zelf met mijn ouders terugging, voelde het alsof ik een periode kon afsluiten. De cirkel was rond.”
Senang
De voorstelling Senang speelt 9 en 10 augustus op Theaterfestival Boulevard in ’s-Hertogenbosch.
Lisa Habets
redacteur
