Test
Neuroloog Vilayanur Ramachandran was de eerste die synesthesie kon testen. Hij maakte twee afbeeldingen van de cijfers 2 en 5 door elkaar. Omdat de cijfers erg op elkaar lijken, is het lastig om de figuur die de cijfers 2 vormen meteen waar te nemen. De vooronderstelling van Ramachandran was dat synestheten het cijfer 2 in een andere kleur waarnemen en ervaren dan het cijfer 5, waardoor zij de vorm wel meteen zouden zien. En dat bleek waar: synestheten zagen de driehoek die de cijfers 2 samen vormen, vele malen sneller dan niet-synestheten.
Synesthesie is een vermenging van de zintuigen. Waarbij bijvoorbeeld kleuren geproefd kunnen worden en geluiden gezien kunnen worden. Mestmag.nl werd nieuwsgierig en zocht uit welke bekende kunstenaars en makers er zijn met synesthesie en hoe dit hun werk heeft beïnvloed.
- Geschreven door Maartje Vos-Swinkels
Volgens de laatste schattingen heeft ongeveer 4% van de totale wereldbevolking een vorm van synesthesie. Zij zien kleuren als zij naar muziek luisteren en ook als ze aan de dagen van de week of cijfers denken. Of ze proeven iets wanneer ze kleuren zien. De ervaring is niet voor alle synestheten gelijk. De één ziet letterlijk kleuren op cijfers geprojecteerd, terwijl de ander de kleur meer in gedachte waarneemt.
Eén van de verklaringen voor dit verschijnsel is dat verschillende hersendelen tegelijkertijd, of vlak na elkaar, worden gestimuleerd. Wanneer je een kleur ziet en ook je hersendeel dat smaak registreert wordt geactiveerd, kan de kleur rood zomaar een zoute smaak in je mond veroorzaken. De meest voorkomende vormen van synesthesie zijn Geluid-Kleur en Cijfer-Kleur, waarbij ofwel geluiden of cijfers en letters een ervaring van kleur oproepen.
Kunstenaars en makers met synesthesie
Verschillende kunstenaars en makers van nu, maar ook uit de geschiedenis, hebben uitspraken gedaan over hun synesthesie en hoe zij deze eigenschap inzetten in hun werk. Hieronder vind je een lijstje met enkele voorbeelden:
1. Wassily Kandinsky
De Russische kunstenaar Kandinsky richtte samen met Franz Marc ‘Der Blaue Reiter’ op, een kunststroming die kunst maakt vanuit het gevoel, vaak met felle kleuren. In die periode, rond 1911, bracht deze nieuwe kunststroming nogal wat teweeg.
Kandinsky gaf aan dat wanneer hij naar muziek luisterde, hij in zijn hoofd ook vormen, bewegingen en kleuren waarnam. Die ervaringen probeerde hij in zijn schilderkunst zichtbaar te maken. Hij liet zich met name inspireren door experimentele muziek van Arnold Schönberg, maar ook Tsjaikovsky was een van zijn favorieten. Voor de titels van zijn schilderijen koos Kandinsky termen uit de muziek, zoals compositie. Niet alleen als verwijzing naar zijn inspiratiebron, maar ook zodat de titel niet direct naar iets uit de waarneembare werkelijkheid verwees.
In Uber das Geistige in der Kunst uit 1914 schrijft Kandinsky over de verbindingen tussen klanken, vormen en kleuren. Kandinsky beschrijft dat bepaalde vormen bepaalde klanken kunnen representeren en bepaalde kleuren kunnen zowel vormen als klanken representeren.
2. Vladimir Nabokov
De auteur van ‘Lolita’ schreef in zijn autobiografie: ‘De lange A in het Engelse alfabet heeft voor mij de kleur van verweerd hout, maar de Franse A is zo zwart als gepolijst ebbenhout. Even zwart is de harde Nederlandse G (gevulkaniseerd rubber). De letter V is gemaakt van roze kwarts.’ Niet alleen associeerde Nabokov letters met kleur, maar ook de klanken koppelde hij aan de structuur van verschillende materialen, zoals hout en steen. Nabokov schreef ook over het moment waarop hij erachter komt dat zijn moeder ook kleuren ervaart bij het zien van letters. Ze komen er samen achter dat sommige letters voor hun allebei dezelfde kleurtinten oproepen.
3. Kanye West
Ook de Amerikaanse muzikant Kanye West vertelde in meerdere interviews over zijn synesthesie: "I have a condition called synesthesia where I see sounds", zei Kanye West tijdens een interview met Ellen DeGeneres. "Everything I sonically make is a painting. I see it." Hij geeft aan deze eigenschap ook te gebruiken wanneer hij kleding of schoenen ontwerpt. In een ander gesprek vertelde hij: ““I see music in colour and shapes and all and it’s very important for me when I’m performing or doing a video that the visuals match up with the music – (...) pianos are blue to me and bass and snares are white; bass lines are like dark brown, dark purple.”
4. David Hockney
Hockney wordt gezien als één van de meest invloedrijke Britse schilders, maar werd ook bekend met zijn ontwerpen voor decors van opera en theater. De kunstenaar heeft Klank-Kleur synesthesie, maar gebruikt dit eigenlijk niet in zijn schilderijen. Wel zet hij het in voor zijn decorontwerpen: hij luistert naar de muziek van de opera of het ballet en gebruikt de kleuren die hij ziet, bij de klanken die hij hoort, in zijn ontwerp
5. Pharell Williams
Waar neurologen en wetenschappers nog wel eens over een aandoening praten als het over synesthesie gaat, heeft Pharell Williams het over een gave, of zelfs een zegening. Hij koppelt synesthesie zelfs aan de chakra’s: “Colors are light in the electromagnetic spectrum. For every color, there is a sound, a vibration, a part of the human body, a number, a musical note. You have all of your chakras, you have the pituitary, the pineal, the thymus thyroid, the adrenal and the gonad and so on, which correspond to colors.” Pharell Williams gebruikt zijn synesthesie bij het componeren: “I know when something is in key because it either matches the same color or it doesn’t. Or it feels different and it doesn’t feel right.
Ben jij een Brabantse maker en heb je ook synesthesie? Laat dan van je horen! Dat kan door te mailen.
Maartje Vos-Swinkels
Cultureel ondernemer De Museumdocent
