Begin november 2017 hebben de laatste deelnemers van het leerprogramma Leiderschap in Cultuur (LinC) het traject van 14 maanden met succes afgerond. Marjolein Verhallen, een van de programmaleiders van LinC, laat weten dat in totaal 140 deelnemers zijn opgeleid, waarvan 15 uit Brabant. Mestmag.nl sprak met vier Brabantse deelnemers en vroeg naar hun ervaringen, wat ze geleerd hebben en hoe de cultuursector hiervan gaat profiteren.
- Geschreven door Jos Peters
Waarom heb je deelgenomen?
“Ik was op zoek naar nieuwe inspiratie”, vertelt Maurice Dujardin, algemeen directeur van theater De NWE Vorst in Tilburg. In november 2010 schrijft hij in zijn dagboek over de kaalslag in de cultuursector. Daardoor moest hij zich opnieuw oriënteren op de theaterwereld. En begon hij na te denken over wat dit betekent voor de artistieke kwaliteit en de maatschappelijke rol en het vinden van nieuwe bronnen van inkomsten. “Ik wilde een bredere blik ontwikkelen, nieuwe kennis vergaren en vooral weer geïnspireerd raken.”
Andrea van Wingerden, zakelijk directeur van Festival Cement, wilde een eigen leiderschapsstijl ontwikkelen. “Daar ben ik nooit voor opgeleid en de loopbaanbudgetten in onze sector zijn praktisch nihil.”
De motivatie van Heleen Volman, artistiek leider van DansBrabant, kwam voort uit haar liefde voor dans. “En ik wist heel weinig over organiseren en processen. Ik doe veel op gevoel en intuïtie en vroeg me af of dat wel altijd werkt.” In LinC zag ze een mogelijkheid om te werken aan het versterken van de danssector.
Jan-Hein Sloesen, directeur van Cultuurcluster Roosendaal, waaronder schouwburg de Kring, Erfgoedcentrum Tongerlohuys en cultuureducatie stichting CultuurCompaan vallen, heeft al veel betekend voor de cultuursector in Brabant. “Maar eigenlijk wist ik niet altijd goed wat ik deed”, bekent Jan-Hein. En toen kwam LinC op zijn pad. Eerst om mee te denken over het programma en vervolgens als deelnemer aan de eerste lichting.
Wat heeft het volgen van LinC de organisatie gebracht?
“Ik ben een veel beter leidinggevende geworden”, zegt Andrea. Jan-Hein en Maurice zijn door hun deelname aan LinC directeur geworden van een theater. “Tijdens LinC ging ik nadenken over een volgende stap in mijn loopbaan”, zegt Maurice. Hij wilde meer vanuit een eigen visie werken en hij wilde dichter bij het publiek staan. Een half jaar na LinC stapte hij over naar zijn huidige functie. “Zonder LinC had ik die stap op dat moment niet durven maken”, vertelt Maurice. Alle vier geven ze aan dat zelfreflectie heel belangrijk is. Inzicht in je persoonlijke eigenschappen vinden zij het belangrijkste ingrediënt om leiding te geven.
Ook geven ze veel ruimte en verantwoordelijkheid aan hun medewerkers. “Ik wil niet dat ze hun werk doen omdat de baas dat wil”, vertelt Jan-Hein. Ze zetten hun leiderschap in voor talentontwikkeling. De leider vraagt aan de medewerkers wat ze willen leren en verbeteren, hoe ze dat willen aanpakken, wat ze nodig hebben en wat de leider daarin kan betekenen. “Accepteer dat er fouten gemaakt worden. Lastige mensen kunnen een zege zijn voor je organisatie. En als je met ze in gesprek gaat, kun je kritiek productief maken”, zegt Jan-Hein.
Andrea vult Jan-Hein aan. Ze heeft geleerd anders met haar valkuilen om te gaan. “Ik organiseer nu mensen om me heen die mij aanvullen.” Heleen wil met haar team nadenken over het mogelijk maken van mogelijkheden en oog hebben voor hoe zij gelukkig kunnen zijn in de organisatie. “Wees transparant. Ook als ik twijfels heb, deel ik dat en zie ik fantastische ideeën ontstaan zowel bij de zakelijk leider als de communicatiemedewerker.” Ze is nu ook in staat een open vertrouwensband met medewerkers op te bouwen. Maurice vertelt: “Ik heb nu het lef me meer open te stellen voor ideeën, feedback, kritiek en laat me ook door hen bijsturen.” Jan-Hein vraagt ook aan zijn teamleden hoe zij vinden dat hij het doet.
Als je medewerkers kunnen doen waar ze goed in zijn, verhoogt dat het werkplezier en de betrokkenheid bij de organisatie. Andrea leerde dat ze zich laat leiden door de waarden van de organisatie. Dat hielp toen ze besloten naast festivalorganisator ook producent te worden. “Als ik het moeilijk vind om een beslissing te nemen, kunnen we steeds terugvallen op onze gemeenschappelijk gedeelde waarden" , vertelt Andrea. Door veel te delen creëren ze een collectief besef van de richting die ze op gaan met de organisatie. “Daar wordt de organisatie sterker van.”
"LinC heeft mijn oogkleppen afgedaan. Er zijn nog veel meer mogelijkheden om van Roosendaal een nog fijnere stad te maken."
Jan-Hein Sloesen
Leiderschap en de externe omgeving
Samenwerking op basis van waarden met organisaties binnen en buiten de sector, maakt de sector sterker en slagvaardiger. Jan-Hein vertelt dat hij een project heeft geïnitieerd om erfgoed, streekmuseum en schouwburg te verbinden. Design thinking was daarbij voor hem een openbaring. Hoe breng je partijen rondom vraagstukken bij elkaar zonder bij de start te weten wat het kan opleveren? Wat is de vraag achter de vraag? “In het samenwerken met partijen buiten de sector zit mijn leiderschap in het verbinden van inwoners, bestuurders, ondernemers en kunstenaars bij het zoeken naar oplossingen voor de stad.”
Zo ontstond bijvoorbeeld het Alzheimercafé, een initiatief waarbij erfgoed en ouderdom verbonden worden door museale kunst. “LinC heeft mijn oogkleppen afgedaan. Er zijn nog veel meer mogelijkheden om van Roosendaal een nog fijnere stad te maken”, zegt Jan-Hein. Ook voor de viering van 750 jaar Roosendaal heeft hij verschillende initiatieven op de plank liggen. Hij noemt ook het Cultuurnetwerk Roosendaal dat samen met de inwoners en onder de bezielende leiding van Allies Swinnen, veel interessante initiatieven heeft opgeleverd. Ook laat hij gastprogrammeurs de dinsdagmiddagen invullen. “Die programma’s zitten vol”, aldus een enthousiaste Jan-Hein.
Ook DansBrabant, vertelt Heleen Volman, heeft onlangs een project georganiseerd waarin jonge dansers met senioren van een bejaardentehuis hebben gewerkt aan een dansvoorstelling. Januari 2018 gaat er een voorstelling in première met jonge delinquenten. Als dat slaagt wordt het een talentontwikkelingsproject in het maatschappelijk jeugdwerk.
Onze beleidslijn voor de komende vier jaar is dat DansBrabant kiest voor makers en projecten die zich verhouden tot het lichaam en de maatschappelijke ontwikkelingen die invloed hebben op hoe we ons lichaam ervaren. De choreografen met wie we werken zijn daar leidend in.
Tijdens de gesprekken die Andrea voert om private middelen te werven, wil ze loyaal zijn aan haar waarden. “Als ik me opstel als Festival Cement en om geld ga vragen, levert dat niks op. Maar als mijn propositie is: wij zijn een organisatie die veel waarde hecht aan innovatie en talentontwikkeling voor de creatieven van morgen, dan zijn partijen veel meer geïnteresseerd.”
Als je elkaar op het niveau van waarden en bestaansrecht aanspreekt, opent dat veel meer deuren. Ze heeft geleerd bewuster te communiceren en duidelijker keuzes te maken.
Samenwerking zoeken in andere sectoren staat bij Theater De NWE Vorst nog in de kinderschoenen. Maurice vindt het belangrijk voortdurend in gesprek te blijven met bezoekers, gebruikers, artiesten. Hij kan prachtige voorbeelden geven over de kracht van het theater als een mogelijkheid om dilemma’s, vragen en problemen in de stad inzichtelijk te maken. Daarmee kan de kunst- en cultuursector nog sterker de samenleving sturen, beïnvloeden en bevragen.
Ook binnen de sector is volgens Andrea nog heel veel te winnen. “De kunst- en cultuursector bestaat nog te veel uit eilandjes. Vanwege bezuinigingen en de daarmee gepaard gaande prestatiedrang, stoppen ze veel energie in het beschermen en legitimeren van de eigen organisatie. Dat overlevingsmechanisme kost veel energie”, vertelt Andrea. “Ik heb geleerd veel meer samen te werken binnen de kunst- en cultuursector.” Maurice bevestigd dat dit heel inspirerend is.
Hoe nu verder?
“Ik wil mijn ontwikkeling dienstbaar maken aan de sector”, zegt Andrea. Ze heeft De Metselarij opgestart. Een platform voor talentontwikkeling van jonge zakelijk leiders en creatief producenten om hun positie te verstevigen. Heleen vertelt dat ze nog steeds deelneemt aan intervisie. “Dat levert me heel veel op”, zegt ze. Ze leert nu ook intervisietrajecten van anderen te begeleiden. Ook vindt ze het belangrijk om naar alternatieve, horizontale organisatievormen te zoeken.
Jan-Hein ziet nog veel mogelijkheden om dienstbaar te zijn aan de stad Roosendaal. Daartoe verzorgt hij nu ook cursussen design thinking voor zijn team. Maurice wil zijn theater toegankelijker maken voor de Tilburgse samenleving. “Ik wil daartoe ook de entree van ons gebouw aanpassen. Waardoor de openheid die aanwezig is in de binnenkant, ook zichtbaar wordt aan de buitenkant. En mede daardoor aantrekkelijker worden voor meer diverse publieksgroepen.” Ze zijn het erover eens dat Brabant voor Brabantse makers en mogelijkmakers een LinC-programma zou kunnen aanbieden.
Kansen voor LinC Brabant?
“De sector heeft visionaire leiders nodig die de tijdgeest goed aanvoelen”, zegt Heleen. Wat dat betreft is Groot-Brittannië een goed voorbeeld. LinC Utrecht is al gestart. Nu Noord-Brabant nog. “Maar dan wel met hetzelfde hoge academische niveau”, zegt Maurice.
Ook Jan-Hein weet zeker dat onze provincie het heel belangrijk vindt een sterke sector te hebben. Samenwerking en maatschappelijke inbedding van de sector leidt ook tot een sterke economie. “Bestuurders in onze provincie zien steeds vaker de kracht van kunst en cultuur”, zegt hij. Daarom willen zij een oproep doen aan de provincie / het culturele veld / de grote steden om een LinC Brabant te gaan starten'. Een programma waarin je leert in verbinding te staan met jezelf, waardoor je de kwaliteiten van jezelf en je team beter leert kennen en inzetten. Je leert je te verbinden aan kennis over onder andere trends en ontwikkelingen in de samenleving, bedrijfsvoering, marketing en communicatie. En leert om de kracht van de kunst en de kunstenaars te verbinden aan sectoren buiten het culturele veld.
“Er is een leven voor LinC en na LinC en wat ik heb geleerd is zo intens belangrijk voor de sector, dat ik veel meer leidinggevenden en kunstenaars een LinC-programma gun”, zeggen de vier oud-deelnemers. Nu de provincie nog.
LinC Brabant
In mei 2021 gaat LinC Brabant van start. Kunstloc Brabant en Brabant C hebben het initiatief genomen om dit leertraject van Universiteit Utrecht naar Brabant te halen.
Jos Peters
Expert cultureel leiderschap
