Het belang van cultuur in je gemeente laten zien én voelen; bij lobbyen voor gemeentelijk cultuurbeleid is dat essentieel. Met de gemeenteraadsverkiezingen op 18 maart 2026 in het vooruitzicht: hoe doe je dat? Lobbyen voor dat beleid? Francesco van Mierlo, directeur Kunstencentrum Waalwijk, Leonie Oomen, cultuurcoach bij de Bibliotheek CultuurPuntAltena en Roger Rutten, griffier bij gemeente Deurne, delen hun adviezen.
Geschreven door Simone Vos
“Lobbyen kun je op twee manieren bekijken: jij wilt wat van de ander, óf, wat het volgens mij moet zijn: jij laat zien welke kracht je hebt en hoe je met die kracht meehelpt belangrijke beleidszaken op de kaart te zetten. In gelijkwaardige dialoog”, zegt Francesco. Hij is ruim dertien jaar directeur van Kunstencentrum Waalwijk dat kunsteducatie op scholen en cursussen voor diverse kunstdisciplines aanbiedt. Ook werkt het kunstencentrum met organisaties als ouderen- en welzijnsinstanties, de bibliotheek, het theater en verenigingen.
Dit najaar is het moment
Hét moment om te laten zien waar je als culturele instelling voor staat en wat het belang is van kunst in jouw gemeente, is in de periode naar de gemeenteraadsverkiezingen toe, deelt Roger. Hij is zestien jaar griffier bij gemeente Deurne en zorgt er met twee andere collega’s van de griffie voor dat de raad kan vergaderen. Hij adviseert als de raad een voorstel wil wijzigen (amenderen) of een raadslid zelf met een voorstel komt (initiatiefvoorstel).
“Wanneer je het beleid van de gemeenteraad wilt beïnvloeden, kun je het beste beginnen bij de politieke partijen die meedoen aan de gemeenteraadsverkiezingen. Laat concreet weten waarom jouw culturele instelling belangrijk is voor de gemeente. En wat het oplevert voor de gemeente om jouw plannen mee te nemen”, zegt hij. “Wat kost het? Voor gemeentes is het ook nuttig om te weten welke fondsen er al mee doen aan jouw plannen. Je wilt ze verleiden om meer aandacht te schenken aan cultuur. Het najaar van 2025 is daar het beste moment voor, dan stellen de partijen hun verkiezingsprogramma’s op. Wil je die beïnvloeden, moet je je laten zien.”
Gemeentelijke cultuuruitgaven van groot belang
Bij het uitvoeren van het Nederlandse cultuurbeleid zijn lokale overheden van groot belang. Gemeenten zorgen voor de financiering van plaatselijke en regionale voorzieningen zoals bibliotheken, podia en kunstcentra. Maar ze zijn bijvoorbeeld ook een essentiële matchingspartner in het landelijke programma Cultuureducatie met Kwaliteit. In 2021 namen voor heel Nederland gemeenten 54% van de totale cultuuruitgaven van de overheid voor hun rekening, provincies 8% en het Rijk 38%.
De gemeentelijke cultuuruitgaven zijn gestegen tussen 2017 en 2023. Landelijk van €108,- per inwoner in 2017 naar €127,42 per inwoner in 2023. In Noord-Brabant van €101,14 per inwoner in 2017 naar €116,52 per inwoner in 2023. De landelijke stijging van 18% is hiermee groter dan de stijging in Noord-Brabant van 15,2%. Zowel de landelijke als de provinciale stijging houdt geen gelijke tred met de inflatie.
Urgentie om te lobbyen
Zijn advies is gericht aan onder meer intermediairs cultuureducatie, lokale adviseurs vrije tijd, broedplaatsen en culturele instellingen. Deze doelgroepen voelen de urgentie om te lobbyen in hun eigen gemeente. De gemeenteraadsverkiezingen in 2026 zijn voor hen een belangrijk moment voor het voortbestaan van het werk.
Leonie is ruim drie jaar cultuurcoach bij de Bibliotheek CultuurPuntAltena. Met haar collega’s werkt ze aan cultuureducatie op scholen (Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK), Muziekwijzer Altena en Cultuurmenu), buitenschoolse activiteiten in de bibliotheek en onderhoudt met haar collega’s contact met de cultuuraanbieders in gemeente Altena.
“Ik ben met Fleur van Rijn, de andere cultuurcoach, vooral van het ‘doen’. Het organiseren van bijeenkomsten voor het culturele veld, samenwerken met intermediairs in het regionetwerk HouVast en laten zien wat kunst en cultuur betekent voor kinderen én volwassenen. Collega Jacqueline Frenken is cultuurcoördinator en heeft op beleidsniveau gesprekken met de gemeente, directeur Marian van der Wal heeft de contacten met de wethouder. Zo zijn we op diverse vlakken bezig met de lobby.”
Kick-Off CmK4, fotografie Leonie Oomen
Laten zien wat je in huis hebt
Een mooi voorbeeld van ‘laten zien en voelen wat kunst en cultuur kan doen’, was de Kick- Off CmK 4. Leonie organiseerde deze bijeenkomst in 2024 met haar collega’s uit het regionetwerk. “We wilden tijdens die dag laten zien waarom cultuureducatie belangrijk is. Ook hebben we op die dag een magazine uitgereikt aan de wethouders cultuur en onderwijs uit de regio. Daarin staan voorbeelden van hoe we samenwerken en wat kunst betekent voor leerkrachten, ouders en andere betrokkenen”, zegt ze.
Nodig raadsleden uit
Juist laten zien waar je voor staat, is in aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen essentieel, vertelt Roger. “Natuurlijk kun je ook lobbyen bij de wethouder en beleidsmedewerkers cultuur, maar de wethouder gaat altijd terug naar de gemeenteraad om daar goedkeuring voor budget te krijgen. Idealiter ga je dus al eerder in gesprek met politieke partijen die meedoen aan de verkiezingen. De gemeenteraad bepaalt aan het begin van de raadsperiode welke doelen ze wil bereiken, dus is het belangrijk dat cultuur daarin voorkomt. Nodig daarom gemeenteraadsleden uit bij exposities en andere activiteiten. Ze willen investeren in cultuur, maar moeten zien wat je doet en wie je bent”, zegt hij.
Signaleren van nieuwe mogelijkheden
Dat weten waar je organisatie voor staat, herkent Francesco. “Het is belangrijk om te laten zien wat je in huis hebt als kunstinstelling. Daarmee moet je naar buiten treden en keer op keer zichtbaar zijn in de stad. Daarom zoeken we samenwerkingen op en verbinden we diverse partijen in Waalwijk. Altijd met onze kernwaarden rondom kunst- en cultuureducatie in het achterhoofd”, zegt hij.
“Meteen vanaf het eerste begin in mijn werk als directeur bij Kunstencentrum Waalwijk, ging ik met de wethouder in gesprek. Ik kwam direct na een fusie; er lagen allerlei plannen en bezuinigingen waren aan de orde. Daar hebben we veel over gesproken. Die lijntjes zijn altijd kort gebleven, zowel met de wethouder als de ambtenaren. Ik praat graag en door in gesprek te gaan, kom je verder”, vertelt hij.
Kunstencentrum Waalwijk met Theater De Leest en Scapino Ballet, fotograaf Patrick van Engelen
“Een mooi voorbeeld daarvan is het Huis van Waalwijk. In het centrum van Waalwijk stond het oude raadshuis leeg. Het gemeentebestuur wist niet wat ze ermee moest. Wij hebben daar het zaadje laten ontkiemen om er het Huis van Sinterklaas van te maken met diverse partijen. Uiteindelijk heeft het een culturele bestemming gekregen en komen er jaarlijks 2000 kinderen met Sinterklaas. Ook zijn er activiteiten in de zomer. Ik heb dat altijd gezien als mijn rol; signaleren van nieuwe mogelijkheden en partijen bij elkaar brengen. Die verbinding mogelijk maken. En altijd kijken met de gemeente; wat wil zij en hoe dragen wij daar als kunstencentrum aan bij?”
Daar sluit de visie van Leonie (en de Bibliotheek CultuurPuntAltena) mooi op aan. Zij ziet ook duidelijk mogelijkheden voor het verbinden en zichtbaarheid. Ze vertelt over de Kick-Off CmK4: “We hebben die dag bewust georganiseerd voor beleidsmakers, schoolbestuurders en -leiders, wethouders. Om te laten zien wat we bijdragen. Als spreker hadden we Mark Mieras en er waren diverse workshops. Dat straalt professionaliteit uit. We zoeken mensen die iets toevoegen aan zo’n dag. De Kick-Off was specifiek op dat moment georganiseerd, omdat de gemeente nog moest beslissen welk bedrag er naar CmK zou gaan. Er was al een intentieverklaring getekend, maar zo’n dag maakt duidelijk waarom CmK zo’n belangrijk programma is.”
Eigen initiatief
De betrokkenheid en het zichtbaar zijn, zit ‘m voor Francesco ook in het zelf initiëren van projecten. “Er is een landelijke trend dat de naschoolse educatie steeds belangrijker wordt. Kinderen moeten in de wijk terecht kunnen voor hun culturele ontwikkeling. Juist kinderen die wat minder kansen hebben, willen we daarmee bereiken. Met die trend zijn wij aan de slag gegaan en hebben we een pilottraject gedraaid in Kunstlokaal Waspik. Daar kwamen kinderen van twee basisscholen na school samen om beeldende lessen te volgen. Daarin werkten we samen met de naschoolse opvang”, zegt hij.
“Bij de afsluiting van dit pilottraject was ook de wethouder sociaal domein, Sjors Slaats, en een aantal ambtenaren aanwezig. Juist om te laten zien dat zij het belang ervan in zien. Ik ben nu in gesprek met de gemeente hoe zij dit traject verder kan ondersteunen, ook in Waalwijk. Zo zorg ik dat we meegaan met maatschappelijke veranderingen en daarop inzetten als kunstencentrum.”
Kunstencentrum Waalwijk pilot Waspik, fotograaf Patrick van Engelen
Kennisdeling in één oogopslag
Bij de Bibliotheek CultuurPuntAltena is die rol van expert eveneens essentieel om te laten zien bij de gemeente. Leonie: “We willen niet alleen laten zien wat kunst kan doen, maar ook waar wij als regionetwerk voor staan. Ondersteuning en kennisdeling staan daarin voorop. We zorgen dat beleidsmedewerkers en politici zien en begrijpen wat wij doen.”
“Een ander voorbeeld waarmee we de lokale politiek tonen wat we doen, is de video over Muziekwijzer Altena (muzieklessen voor alle leerlingen op basisscholen in Altena). Die hebben we laten maken. In die video hoor je wat leerlingen van de muzieklessen vinden, hoe die bijdragen aan scholen en wat het oplevert voor hen beide. Als je een kind hoort vertellen over kunst, komt dat anders binnen dan als het in een verslag staat.”
“Daarnaast hebben we een evaluatie Muziekwijzer Altena gedaan. De gemeente moest namelijk beslissen of ze nog vijf jaar subsidie zou geven. Daarbij hebben we onder meer een infographic gemaakt, zodat je in een oogopslag ziet: wat brengt dit teweeg? Een compacte manier om te laten zien wat cultuur oplevert voor de gemeente”, zegt Leonie. “We hebben de subsidie gekregen. Het werkt dus om te laten zien wat kunst doet.”
Impact maken
Om impact te maken op het beleid en de verkiezingen, heeft Roger nog een tip. “Zorg dat je op verschillende momenten onder de aandacht bent van de politiek. Stuur niet alleen een folder, maar zet punten op papier die er volgens jouw instelling toe doen in het veld. Ga langs bij de fracties en bespreek die punten. Laat zien dat je samenwerkt met andere organisaties, meedenkt over de toekomst van de gemeente en hoe kunst daar een rol in speelt. En organiseer een verkiezingsdebat in januari 2026 en verleid de partijen om uitspraken te doen waar je later op terug kan komen. Laat je horen én zien.”
Gemeenten geven minder geld uit aan kunst- en cultuureducatie
Brabantse gemeenten zijn tussen 2021 en 2023 minder geld gaan uitgeven aan kunst- en cultuureducatie. Was dit in 2021 nog een bedrag van €13,25 per inwoner, in 2023 is dit €12,59 per inwoner. De provincie daalt hiermee in de provincieranglijst van plek twee naar plek vier. Relatief veel gemeentelijke middelen gaan naar beeldende kunst en vormgeving. De provincie staat met een bedrag van €9,15 per inwoner in 2023 op een tweede plaats in de provincieranglijst. Dit bevestigt de sterke positie van de provincie op het terrein van beeldende kunst en ontwerp.
In het dashboard van de Waarde van cultuur zijn verschillende gegevens in te zien op gemeenteniveau. Zoals cijfers over de gemeentelijke cultuuruitgaven, totaal en per categorie (tot en met 2023), informatie over werkgelegenheid (zoals het aantal banen in de creatieve sector in de verschillende gemeenten) en cijfers over de afstand tot voorzieningen zoals de bibliotheek.
