Loon naar werk in de kunst- en cultuursector

Mayke Nas, Componiste des Vaderlands, bood in Den Haag als cadeau een nieuw gecomponeerde bel aan voor de Tweede Kamer. Daarbij bood ze ook een rapport aan over de situatie van professionele componisten in Nederland, die actief zijn op het gebied van hedendaags gecomponeerde en geïmproviseerde muziek. Op deze manier vroeg ze aandacht voor de huidige situatie in de sector. Klaas Dijkhoff, fractievoorzitter van de VVD, reageerde middels een filmpje op Facebook dat hij een nieuwe bel zou belonen met een kratje bier. Naar mijn mening laat Klaas Dijkhoff hier perfect zien dat het werk van een professioneel musicus ondergewaardeerd wordt. Helaas geldt dit niet alleen voor musici, maar voor veel werkenden in de kunst- en cultuursector. In januari 2016 werd door SER-voorzitter Mariëtte Hamer en oud-minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Jet Bussemaker al geconstateerd dat de situatie in de kunst- en cultuursector zorgwekkend is. Met een twee keer zo groot risico op baanverlies ten opzichte van de rest van werkend Nederland en een inkomen onder de €30.000,- per jaar voor de helft van de werkenden in de creatieve sector, lijkt dit een terechte constatering. Het wordt dan ook tijd dat loon naar werk mogelijk gemaakt wordt in de kunst- en cultuursector.

Fair Practice Code

In de arbeidsmarktagenda Culturele en Creatieve Sector 2017 – 2023 wordt aandacht besteed aan de huidige situatie in de sector. De huidige minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Ingrid van Engelshoven verhief de verbetering van de arbeidsmarktpositie direct tot prioriteit. Er moet iets gaan gebeuren aan de situatie in de kunst- en cultuursector, dat is duidelijk. Op 4 oktober 2017 werd de Fair Practice Code gepresenteerd. De code wil een normatief kader zijn voor duurzaam, eerlijk en transparant ondernemen en werken in de kunst- en cultuursector en de creatieve sector. De code richt zich op vijf verschillende kernwaarden: solidariteit, transparantie, duurzaamheid, diversiteit en vertrouwen. Vooral de kernwaarde duurzaamheid is gericht op afspraken omtrent financiën om de huidige situatie te verbeteren. Hierbij wordt gekeken naar een toekomstgericht beleid dat inzet op een realistische beloning en arbeidsvoorwaarden. Daarnaast wordt er gekeken naar groei en ontwikkeling van menselijk kapitaal en een streven naar erkenning van de immateriële waarde van kunstenaars. Wie de Fair Practice Code ondertekent laat zien de intentie te hebben om gebruik te maken van regelingen en richtlijnen die bijdragen aan een verbetering van het verdienvermogen en de ontwikkelingsperspectieven voor werkenden in de culturele en creatieve sector. Het feit dat er gewerkt wordt aan deze code, toont aan dat er bij verschillende partijen draagvlak is om te gaan handelen in de richting van loon naar werken in de sector. Wel zal de kunstenaar ook moeten gaan staan voor de richtlijnen en regelingen, om ervoor te zorgen dat er van twee kanten gewerkt wordt aan het verbeteren van de situatie.

Binnen- en buitenland

Het belang van loon naar werken in de kunst- en cultuursector blijkt ook uit het feit dat het zowel in binnen- als in buitenland voor kunstenaars niet mogelijk is om rond te komen van hun werk. In Nederland ziet de situatie er als volgt uit. Beeldend kunstenaars moeten gemiddeld rondkomen van zo’n €14.000 netto per jaar. Daarnaast blijkt de kans op werkloosheid twee keer zo groot vergeleken met andere sectoren. In een door Dick Wittenberg geschreven artikel, verschenen op De Correspondent, worden een aantal muzikanten en kunstenaars aan het woord gelaten over hun inkomenssituatie. Wanneer je deze verhalen leest, mag het duidelijk zijn. De situatie is zorgwekkend in de kunst- en cultuursector. Eén van de kunstenaars geeft aan ervan overtuigd te zijn dat de kunst- en cultuursector kan blijven bestaan, doordat de kunstenaars bereid zijn om voor veel te lage lonen te werken. Hiermee stoppen zou het einde van de sector betekenen in haar ogen. Hierbij kan de vraag gesteld worden of de kunstenaar op deze manier niet zelf de huidige, zorgwekkende situatie in de sector in stand houdt. In mijn ogen is het goed als kunstenaars stoppen met werken voor lage lonen en om te gaan inzien wat de impact van werken voor lage lonen is. Het kan zijn dat het precies is wat de kunst- en cultuursector nodig heeft om gezonder te worden en meer in balans te komen wat betreft vraag en aanbod. Op het moment dat hier sprake van is, kan er door middel van loon naar werk gezorgd worden voor een gezonde arbeidsmarkt in de kunst- en cultuursector. Ook in het buitenland blijkt is de situatie van de arbeidsmarkt in de kunst- en cultuursector zorgwekkend. Een onderzoek onder 1.533 kunstenaars in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten wijst uit dat ook daar de situatie zorgelijk is. In de VS blijkt 75% van de kunstenaars minder dan 10.000 dollar per jaar te verdienen. Daarnaast blijkt dat voor bijna de helft van de respondenten, 47%, geldt dat het totale inkomen voor minder dan 25% bestaat uit opbrengsten uit het werk dat zij maken. Het mag hiermee duidelijk worden dat niet alleen in Nederland, maar ook in het buitenland het probleem in de kunst- en cultuursector aanwezig is en dat het van belang is dat er iets aan gedaan gaat worden.

Geld geen doel voor de kunstenaar

Cultureel ondernemerschap wordt nu vaak als één van de oplossingen aangedragen voor kunstenaars om zichzelf beter in de markt te kunnen zetten. De vraag is echter of het cultureel ondernemerschap wel echt de oplossing is. Volgens Niek Hendrix is het zelfs de vraag of mensen die in de cultuursector actief zijn, wel het doel moeten hebben om geld te verdienen. In zijn ogen hebben de mensen met dat idee het simpelweg verkeerd begrepen. Als je zekerheid wil hebben, moet je arts worden, zo stelt hij. Hiermee geeft hij aan dat een oplossing verzinnen voor een betere situatie in de arbeidsmarkt niet per se nodig is. Kunstenaar is een onzeker beroep en als het om geld gaat, moet je iets anders gaan doen.

Balans vraag en aanbod   

In een gesprek met kunstenaar Coen van Ham en Hermelinde van Xanten, adviseur bij bkkc, komt naar voren dat het kunnen leven van kunst wel degelijk mogelijk zou kunnen zijn. Een kunstenaar dient net zo goed voor zijn of haar werk beloond te worden als dat een bakker dat wordt. Maar, ook vraag en aanbod moeten dan, net als bij een bakker, in balans zijn. Volgens kunstenaar Coen van Ham ligt daar op dit moment een probleem in de kunst- en cultuursector. Hermelinde van Xanten vertelt: “Een kunstenaar moet naar waarde betaald worden, maar de balans tussen vraag en aanbod is hierin wel een vereiste. Ga je als kunstenaar in opdracht voor een opdrachtgever aan de slag, dan dient deze opdrachtgever je naar rato te betalen. Ga je echter als kunstschilder in je atelier aan de slag, zonder dat je weet of er vraag naar is, loop je het risico dat je het niet verkoopt en je dus geen geld ontvangt.”  De zorgwekkende situatie in de sector in zowel binnen- als buitenland verdient aandacht en vraagt om een oplossing. Het mogelijk maken van loon naar werk in de kunst- en cultuursector kan bijdragen aan het verbeteren van de huidige situatie. Richtlijnen en duidelijke afspraken tussen opdrachtgever en kunstenaar zijn hierin essentieel en de Fair Practice Code is één van de mogelijkheden om dit te kunnen realiseren. Wel zal er meer balans moeten komen tussen vraag en aanbod binnen de kunst- en cultuursector, om de kunstenaars vervolgens naar waarde te kunnen betalen.