Nieuwe koers in Brabantse kunsteducatie

Podiumkunsten: een Brabant Menu

Brabant Menu is de noemer waaronder Artemis, De Stilte, Schippers & van Gucht en philharmonie zuidnederland sinds dit jaar samenwerken. Deze vier Brabantse gezelschappen hebben samen een missie: bijzondere kwalitatieve voorstellingen maken voor kinderen in het basisonderwijs. In het seizoen 2017-2018 gaat het Brabant Menu met acht scholenwerkgroepen, samenwerkingsverbanden van basisscholen binnen een gemeente, een samenwerking aan. 'We hebben onze krachten gebundeld omdat het noodzakelijk was', vertelt Jan Baanstra, zakelijk leider van De Stilte. 'We hebben eerst met Kunstbalie gekeken welke werkgroepen we konden bedienen en zijn met hen gaan praten en hebben daarna als Brabant Menu ons aanbod gebundeld', aldus Jan.

Nieuwe taken

Voor Jan Baanstra en de andere gezelschappen is het inspelen op de vraag vanuit het onderwijs geen core business. 'Er bestond een heel goed systeem waarin Kunstbalie zorgde voor de programmering van de voorstellingen en wij de voorstellingen maakten, produceerden en uitvoerden. Nu zijn we ineens ook bezig met faciliteren en daar ligt niet direct onze kracht. Daarnaast is er nu minder garantie op een vast aantal optredens per jaar en zijn de volumes kleiner, waardoor de kosten hoger liggen en het proces arbeidsintensiever is. Ik heb het gevoel dat we een trein aan het repareren zijn, terwijl die rijdt.' Toch verloopt de samenwerking binnen het Brabant Menu erg soepel volgens Jan. 'We hebben gekeken hoe we een zo divers mogelijk aanbod kunnen neerzetten. We moesten allemaal concessies doen, maar de basis is goed. Nu kunnen we ook maatwerk leveren. Als er bijvoorbeeld een school is die geen ruimte heeft om een voorstelling te laten plaats vinden en er geen mogelijkheid is om naar een theater te reizen, dan zorgen we ervoor dat de voorstelling alsnog daar gehouden wordt. Dat kan nu', zegt Jan. 'We doen er alles aan om het Brabant Menu in stand te houden, het liefst met meer partners die ons kunnen ondersteunen.' 

Zelf programmeren

Op de online projectdatabase Depotc.nl zijn de voorstellingen van deze en andere professionele gezelschappen te vinden, zoals De Kosmonauten, TOEAC, Belevingstheater De Lachende Zon en Helma Melis. Een aantal scholenwerkgroepen weet met behulp van deze database, of met hulp van een lokale samenwerkingspartner, zelf voorstellingen te programmeren. 'Voor onze werkgroep is het best spannend om helemaal zelf te programmeren. Het zoeken naar een mooi, goed, gevarieerd en passend aanbod zal geen probleem zijn, maar hoe leg je de juiste contacten en bij wie moet je zijn? Daar moeten we nog handigheid in krijgen', vertelt Lonneke Huls, werkgroepvoorzitter van de regio Hilvarenbeek en directeur van basisschool De Vlinderakker. 'We hebben dit schooljaar de programmering nog niet helemaal zelf gedaan. Herman Kuypers van Kunstbalie heeft ons geholpen met de voorbereiding. In de toekomst zullen we echt één of twee personen op de programmering moeten zetten, maar dat vraag wel uren van een leerkracht. Hopelijk kan de nieuwe intermediair van Hilvarenbeek hierin iets betekenen', aldus Lonneke. Het zoeken naar een mooi, goed, gevarieerd en passend aanbod zal geen probleem zijn, maar hoe leg je de juiste contacten en bij wie moet je zijn?

Musea: onderzoek en experiment

Het Stedelijk Museum 's-Hertogenbosch deed met Kunstbalie een haalbaarheidsonderzoek naar de mogelijkheden op het gebied van de beeldende kunsten. Hieruit bleek dat scholen behoefte hebben aan professionele (museale) kunst op school, bijvoorbeeld in de vorm van kunstuitleen. Belangrijk hierbij is dat het onderdeel is van een totaalproject, dus meer dan alleen een kunstwerk met enkele vragen erbij. Dymph van Griensven van Basisschool de Spoorzoeker Breda is nauw betrokken bij het kunstonderwijs op haar school. 'Een kunstwerk in de klas is spannend. Dan haal je de wereld in je klas, vertelt Dymph. 'Kunst in de klas roept veel vragen op en prikkelt de zintuigen.' Echte professionele kunst is kunst waar je respect voor krijgt. Daar zit een verhaal en gedachte achter en is niet zomaar tot stand gekomen. Een echt kunstwerk roept echte vragen op. Voor Dymph heeft een echt kunstwerk toegevoegde waarde ten opzichte van kunst laten zien op een digibord: 'In de digitale wereld waarin kinderen nu opgroeien, zijn digitale beelden vanzelfsprekend. Unieke kunstwerken niet. Met een digibord kan je snel en veel kunst laten zien, dan werk je met afbeeldingen op het bord waar je weer van alles mee kan doen. Een digibord is meer om informatie over te dragen. Het werk in het echt zien, is een uniek moment. Echte professionele kunst is kunst waar je respect voor krijgt. Daar zit een verhaal en gedachte achter en is niet zomaar tot stand gekomen. Een echt kunstwerk roept echte vragen op', aldus Dymph. Naast kunst in de klas ziet Dymph het museumbezoek als grote meerwaarde: 'Het leuke van een museumbezoek is dat de leerlingen de wereld in trekken. Er is zoveel te ontdekken en niet alle kinderen komen wel eens in een museum', aldus Dymph. 'De keerzijde is dat het kostbaar is om met een school op pad te gaan. Onze school maakt daar graag tijd en geld voor vrij, maar dat is niet vanzelfsprekend. Het zou mooi zijn als je als school een eigen bus bezit. Of dat er een kunstbus rondrijdt die je kan boeken om de wereld in te trekken.'

Middernacht bij Meret en Bart

Het Stedelijk Museum 's-Hertogenbosch ontving de afgelopen maanden als experiment bijna 3000 leerlingen van alle basisscholen in Vught. Bij het kunsteducatieproject 'Middernacht bij Meret en Bart' dompelden de leerlingen zich onder in de wereld van het surrealisme. Na het museumbezoek gingen leerlingen zelf aan de slag in de klas en doorliepen ze een eigen ontwerpproces. Het project werd afgesloten met een familieweekend in het museum, waar de ontwerpen van de kinderen te zien waren in een eigen expositie.

Joke Backx, hoofd publiekzaken van het Stedelijk Museum, vertelt: 'Het project is geheel in samenspraak met scholen opgezet. Vanaf het eerste moment was er overleg met zowel directies als met cultuurcošrdinatoren. Het project is vormgegeven vanuit de vragen die in het onderwijs leefden', aldus Joke. 'De intermediair van Plaza Cultura kwam met de vraag van de scholen bij ons. Zij zochten naar een invulling van cultuuronderwijs nu KunstSelect wegvalt. Tegelijkertijd lag er ook bij ons een vraag: 'Hoe ontwikkelen we ons programma in samenspraak met het onderwijs?' Na een pitch bij de scholen hebben de directies van alle basisscholen uit Vught collectief gekozen voor dit project', vertelt Joke. 

'Vanuit het museum waren er coaches, ervaren museumdocenten die op de scholen hulp konden bieden, beschikbaar tijdens het traject', vervolgt Joke. 'Zo was een kleuterklas goed op weg door te brainstormen over het projectthema maar had de klas moeite met het maken van de volgende stap. Een coach gaf toen in de klas een les waarin de bevindingen werden besproken, proeven werden gedaan en een eerste aanzet werd gemaakt tot een ontwerp. Dat maakt de samenwerking tussen museum en een school bijzonder', zegt Joke. 

Meer samenwerkingen onderwijs en musea

In meer gemeenten zijn samenwerkingen gestart tussen cultuurcoördinatoren en professionele kunstinstellingen. Zo gaan leerlingen uit Dongen het Museum De Pont bezoeken in combinatie met het dansproject 'Where art meets dance' vanuit de Fontys Dansacademie. Alle scholen in Boxtel gaan in schooljaar 2017-2018 een samenwerking aan met het Noordbrabants Museum. Deze scholen en groepen combineren het komende schooljaar een bezoek aan dit museum met een verwerkingsopdracht na afloop. Enkele instellingen zijn bezig met initiatieven om ook scholen die verder weg van (grote) musea liggen, te kunnen bedienen. Het Van Gogh Huis in Zundert biedt scholen goedkope tickets aan om van en naar het museum te reizen met het openbaar vervoer. 

BredaPhoto Festival en kunsteducatie

Daarbij heeft BredaPhoto Festival het voornemen om in samenspraak met verschillende werkgroepen een reizende tentoonstelling te ontwikkelen inclusief een bijbehorend educatief programma. In de tentoonstelling zullen werken te zien zijn die 'The Best of Bredaphoto' representeren.

Vernieuwing in het kunstveld

Er is dus volop beweging en vernieuwing in zowel het onderwijs als bij de kunstinstellingen. Krachten bundelen, gezamenlijke vragen formuleren door scholen en gezelschappen en in gesprek blijven met elkaar, zijn hierbij belangrijke thema's. Hier en daar wringt het misschien nog en veel initiatieven zijn nog in de beginfase, maar verandering kost tijd en alle initiatieven zijn zonder meer hoopgevend.

Meer weten? Bekijk dan de website van Kunstbalie.