Onderwijsinnovaties. Een veranderende wereld waarin wellicht nieuwe vormen van onderwijs beter aansluiten op de toekomst. Veranderingen in de relatie leerling-meester. Speciaal voor Mestmag.nl verbindt Harm Hofmans, consulent Mediakunst bij Kunstbalie, een theatervoorstelling van Lucas de Man met inspirerende praktijkvoorbeelden van nieuwe meesters.
- Geschreven door Harm Hofmans
Aan het begin van zijn theatervoorstelling ‘De Man door Europa’ schetst Lucas de Man de overeenkomsten tussen de tijd waarin Jheronimus Bosch leefde en de huidige tijdsgeest. De overeenkomsten zijn treffend. Het grote Ottomaanse rijk toen, de grote invloed van islam nu. De grote crises, of overgang, waarin we zitten. Oude systemen brokkelen af en technologie brengt nieuwe mogelijkheden om met elkaar in contact te komen.
Vervolgens beschrijft Lucas de Man hoe ‘De Grote Denkers’ in hun tijd helemaal niet dachten te weten hoe de wereld in elkaar zat. Zij probeerden allemaal op hun eigen manier chocola te maken van de onzekere realiteit waarin zij zich bevonden. Van humanist Erasmus weten we dat hij zijn, uiteindelijk als meesterwerk omarmde, Lof der Zotheid met lood in zijn schoenen naar de drukker bracht. Omdat hij het niet per se goed vond. Ook Machiavelli, Copernicus, Thomas More en Luther claimden niet te weten hoe de wereld van morgen eruit zou zien. Wel zagen zij dat er iets veranderde en probeerden ze de wereld al reizend en schrijvend te duiden. Lucas’ snelle verkenning van de zestiende eeuw leidt in de voorstelling zijn eigen reis door Europa in. Hij spreekt met tientallen creators, mensen die los van elkaar ook de wereld van vandaag proberen te begrijpen en te veranderen. Niet per se rigoureus, maar juist klein en binnen hun eigen cirkel van invloed. Ze doen iets. Ik vraag mij af hoe het zit met de creators, de doeners, in het onderwijs. Deze uitzonderlijk veranderlijke tijd vraagt om uitzonderlijke veranderingen in de manier waarop we onze kinderen klaarstomen voor de toekomst, zou je zeggen.[blockquote text="Als je googlet op onderwijsvernieuwing of onderwijsinnovatie, tuimelen de experts over je beeldscherm om uit te leggen hoe het allemaal zou moeten. – Harm Hofmans" show_quote_icon="yes"]Twee documentaires blijven voor mij overeind: ‘Most Likely to Succeed’ en ‘Onderwijzer aan de macht’. In deze documentaries wordt niet besproken hoe het zou moeten, maar laten bovenal zien hoe het zou kunnen. Of zoals Johannes Visser, onderwijsverslaggever voor De Correspondent, schrijft over het docententeam van High Tech High: ‘’Docenten zeggen niet: ‘de wereld verandert en dit is dé oplossing,’ maar ‘de wereld verandert en wellicht zou deze vorm van onderwijs beter aan kunnen sluiten op de toekomst’.’’ Het Niekée in Roermond vierde afgelopen jaar dat zij al tien jaar verlost zijn van methodes en gestandaardiseerde toetsen. In plaats van dat leerlingen op een bepaald moment laten zien hoeveel kennis zij hebben vergaard, laten zij leerlingen samen met de docenten de wereld ontdekken en onderzoeken.[blockquote text="Niemand heeft dé kennis, dé oplossing of hét antwoord, maar er is ruimte en vertrouwen om nieuwsgierig te zijn en naar mogelijke antwoorden en oplossingen te zoeken. – Harm Hofmans" show_quote_icon="yes"]
Iets anders in Brabant
High Tech High en het Niekée zijn erin geslaagd om hun onderwijs helemaal opnieuw vorm te geven. Sjef Drummen, onderwijskunstenaar op het Niekée, zal ook als eerst beamen dat het neerzetten van het totaalmodel juist heel erg top-down tot stand is gekomen. En leraren nu wel in staat stelt om vanuit zichzelf, bottom-up, met nieuwe vormen van onderwijs te experimenteren. Op veel Brabantse scholen is te zien dat die rigoureuze ommezwaai moeilijk te realiseren is. Tegelijkertijd vinden er interessante ontwikkelingen plaats. Misschien niet zo rigoureus als bij bovengenoemde voorbeelden, maar er verandert wel degelijk iets in de relatie tussen leerling en meester. Die Brabantse meesters (m/v) die, soms als lonely wolves, binnen hun eigen invloedssfeer de wereld een beetje beter maken. Zij doen mij denken aan the creators die Lucas de Man portretteert. Mensen die aan zichzelf en de wereld durven twijfelen en tegelijkertijd een verschil maken voor hun leerlingen. Drie recente voorbeelden van Brabantse meester-creators.
1. Ga Spiegelen
Guinevere Janssen - Teresiaschool in Waalwijk
In 2012 gaat het niet goed met de Teresiaschool. De school staat onder verscherpt toezicht van de inspectie en dat brengt veel onzekerheid met zich mee. Nu directrice Guinevere Janssen vijf jaar later terugblikt op die periode bleek de onzekerheid, net als voor het Niekée gold overigens, een behoorlijk vruchtbare voedingsbodem voor een team dat zaken anders durft te doen. Zo anders dat er afgelopen zomer een themaweek over water werd georganiseerd in samenwerking met de bibliotheek en Kunstencentrum Waalwijk. In de vakantie nota bene.“Je ziet dat leraren nu meer ‘spiegelen”, zegt Guinevere. “Ze kijken niet alleen naar hetgeen de leerling maakt, maar ook naar hoe de leerling daar komt. Ze hebben niet alleen oog voor het product, maar zien ook echt het leerproces van de leerling. Door op het juiste moment de juiste vragen te stellen, ben je als een spiegel voor het leerproces van de leerling."
2. Stel de vraag centraal
Marja van Veenendaal - OBS De Regenboog in Breugel
Voor kunstenaars staat het stellen van vragen centraal. Door je te verwonderen over hoe dingen gaan, of je iets af te vragen, begin je na te denken. Leerlingen begeleiden bij het stellen van de juiste vragen, lijkt hen meer te helpen dan te leren antwoorden. De wereld begeeft zich in een stroomversnelling en alles is continu in beweging. Denk alleen al aan interactieve advertenties op stations, sitespecifieke zoekresultaten in Google of voedingstips op basis van je bewegingspatroon. De werkelijkheid is dynamischer dan ooit en dat brengt onzekerheid met zich mee. Onzekerheid over het bestaan van één juist antwoord. Want voor welke werkelijkheid geldt dat ene antwoord dan? En onzekerheid die je aanzet om de wereld te blijven bevragen. Zo hoorde ik onlangs Marja van Veenendaal de volgende ambitie uitspreken: ‘’Kinderen verlaten na acht jaar OBS de Regenboog even nieuwsgierig en creatief als dat ze zijn binnengekomen.’’ Zo’n ambitie vraagt om meesters die leerlingen blijven stimuleren de wereld te bevragen. Kinderen worden niet langer geacht de vaste antwoorden te weten op vragen. De meesters van nu moeten zelf op zoek naar manieren om nieuwsgierigheid te blijven prikkelen. Ga het antwoord niet uit de weg als je het niet weet, maar ga samen op zoek. Omarm het niet-weten. Het is een kans om samen te onderzoeken. En een mooie groene omgeving daagt kinderen daar net zo goed toe uit als de dynamische moderne omgeving die ik hierboven schetste. In Breugel heeft OBS de Regenboog het schoolplein omgebouwd tot groene vrijhaven waar onderzoek wordt gestimuleerd.
3. Ga samen maken, beoordeel niet
Pieter van Klaveren en Carolien Teunisse - St. Lucas in Eindhoven
Op de inspiratiedag Samen. Leren. Maken. gaven St. Lucas docent Pieter van Klaveren en kunstenares Carolien Teunisse een workshop aan kunstvakdocenten. In de workshop stelden VO-docenten zich voor hoe leerlingen in 2032 terugkijken op hun middelbare schoolperiode van nu. Zij gebruikten daar het uitzendbureau hubot.org voor. Het speculatieve uitzendbureau voor mens en robot. Dit kunstwerk van Koert van Mensvoort liet docenten nadenken over de beroepen die hun leerlingen over vijftien jaar uit zouden kunnen voeren. Zo kan kunst je helpen om mogelijke werkelijkheden te verbeelden en, in dit geval, de toekomst te bevragen.
De denkoefening met VO-docenten zorgde ook voor interessante inzichten. Zo was er een docente die leerlingen zelf hun vorm en proces liet bepalen, onder het mom van gekaderde vrijheid. Een situatie die er direct toe leidt dat je niet alleen het resultaat kan beoordelen, maar juist het proces.
Die beoordeling bleek een essentieel punt in de moderne leerling-meester relatie. Sommige docenten vroegen leerlingen om elkaar te beoordelen, terwijl Pieter van het St. Lucas al helemaal gestopt was met het geven cijfers. Ondanks het afschaffen van punten bleken leerlingen door het systeem waarin zij zitten, nog altijd niet open te staan voor de leerling-meester relatie die je hen eigenlijk toewenst. Pieter en Carolien vertelden over een eerder project waarbij Carolien als kunstenaar leerlingen van St. Lucas mocht begeleiden bij het maken van een kunstwerk voor de STRP Biënnale. Kunstenaar Carolien kwam binnen en zij dacht niet aan punten geven. Leerlingen dachten ook niet aan cijfers. Zij gingen samen iets moois maken. De richting van de opdracht en het uitzicht op een werk op de STRP Biënnale bood deze leerlingen en hun meesters de gekaderde vrijheid die ze zochten. Geen bewijsdrang of beoordeling, maar een gemeenschappelijk doel en plezier in het samen leren maken.
