Ontwerpen voor en met het water: twee designs voor de Henriëttewaard

Hun concept in het kort

In het jaar 2129 heeft Nederland, door de stijging van de zeespiegel, een grote transformatie ondergaan en is de WaterRandStad, een metropool in Noord-Brabant ontstaan. In dit ontwerp vormen historische elementen als de Zuiderwaterlinie de basis voor een modern waterbeheersysteem, met het supergemaal Coeur Forte als bruisend hart in de klimaatdijk. Naast waterbeheer biedt het gebied ruimte voor recreatie, natuur, en stadslandbouw.

Samenwerking

“In ons team ontstonden er telkens nieuwe prikkels en kregen we energie als we bij elkaar kwamen. Dat is juist bij zo’n vraagstuk rondom water in een groot gebied heel belangrijk. Iedereen denkt net wat anders en heeft een andere benaderingswijze. Dat is fijn”, vertelt hydroloog Tijmen Dekkers. Daar is Marnix van de Vijver het helemaal mee eens. “We hebben echt in co-creatie gewerkt, bouwden op elkaar. We hadden elkaar ook nodig; iedereen heeft een ander stuk kennis dat ingebracht werd. Merel en ik werkten al veel samen en zij werkte al met Aleks en Marcel. Tijmen kwam op ons pad, we wilden zijn kennis er graag bij. Uiteindelijk hadden we echt een volwaardig team en hebben in twee maanden tijd een concept neergezet voor de Henriëttewaard in Den Bosch.”

Het gebied in

“Na twee inputsessies vanuit Kunstloc Brabant en alle betrokken partners, waarin we heel veel over de historie en de technische aspecten van het gebied hebben geleerd, gingen we met z’n vijven zelf het gebied in”, vertelt Marnix. “Daarna zijn we allemaal los van elkaar gaan schetsen en verder gaan denken. We zijn allemaal doeners en makers vol energie. Wilden het op papier zetten waar we aan dachten. De natuur en het water zijn altijd leidend geweest. En het behoud van de historie van het gebied ook. De Zuiderwaterlinie die hier in 1629 doorheen liep, wilden we meenemen in het concept.”

Verschillende periodes

Tijmen vertelt verder over hun proces: “Wij hadden al vrij snel voor ogen dat we drie verschillende periodes wilden laten terugkomen in het ontwerp. 1629, het jaar waarin de eerste inundatiegebieden en hoornwerken in dit gebied ontstonden. Dan het jaar 2029, vijf jaar van nu af, waarin we op korte termijnplannen kunnen verwerken. Tot slot 2129, een utopisch jaar, waarin we voorspellingen doen hoe het gebied er dan uitziet en hoe we met water omgaan’, vertelt Tijmen. “Het is allemaal gebaseerd op meteorologische data en de verandering die het klimaat en weer teweegbrengen. We moeten het water meenemen in onze plannen, want de uitdagingen worden urgenter en extremer. Dat komt ook in ons ontwerp terug.”

Hoe kunnen we daar ook een gevoel aan geven? Daar hielden Marnix en Merel zich dan veelal mee bezig, vertelt Marnix. “We hebben sfeerbeelden van het gebied en een soort van mini-documentaire video gemaakt, om te laten zien hoe het eruit komt te zien. Wat radicaler, zodat het ontwerp echt blijft hangen. Zo hebben we een Klimaatdijk, een metropool BrabantStad en een Supergemaal opgenomen.”

Radicaal anders

Het belangrijkste van dit project, is volgens Tijmen dat het uitvoerbaar is. “We moeten radicaal anders kijken naar de waterproblematiek. Er zijn extremen in het weer; natter, droger en intenser. De energietransitie, woningkrapte en mobiliteitsvraagstukken komen naar voren. Zulke radicale veranderingen vragen om radicale oplossingen. Dat willen we laten zien. We moeten doortastend zijn en oppakken dat dit echt moet veranderen. Ons plan is zelfs door te trekken naar de rest van de regio rondom de Zuiderwaterlinie. We moeten meer met de natuur leren leven.”

Hun concept in het kort

In de Henriëttewaard ontstaat Linie 2029, een moderne waterzuiveringslinie die gebruikmaakt van historische inundatievelden om de waterkwaliteit van het Diezewater te verbeteren. Dit ontwerp stimuleert een dialoog tussen Defensie en de waterzuiveringssector om zowel militaire veiligheid als schoon drinkwater te waarborgen. Fort Crèvecoeur speelt een centrale rol als ontmoetingsplaats, waar historie samengaat met nieuwe, duurzame waterbeheerstrategieën.

Gelaagd project

Ook voor dit ontwerpteam binnen de Design Challenge, speelt de natuur een hele grote en essentiële rol. Juist door met diverse disciplines samen te werken, konden ze die rol van alle kanten bekijken. “Ons project werd op deze manier veel meer gelaagd en rijker. Iedereen heeft z’n eigen kennis en expertise en dat is heel fijn in zo’n traject. We vulden elkaar goed aan, dat is mooi”, zegt Cathelijne.

Voor het team van Sander Rombout en Cathelijne Montens was al snel duidelijk dat ze het gesprek rondom het water centraal wilden stellen. “Spraakwater is de titel van ons ontwerp en dat is altijd de rode draad gebleven. We kijken allemaal vanuit onze eigen expertise naar het water in dit gebied en wilden al die visies meenemen in het ontwerp”, vertelt Sander. 

“Het water is van ons allemaal, daarom wilden we iedereen in het gebied betrekken. Van de boeren tot aan Defensie en de waterzuivering. We hebben daarom een gesprek in gang gezet met z’n allen waarbij iedereen een ander belang vertegenwoordigde. Van het water, het historische aspect, Defensie en alle andere stakeholders van het gebied. Harrie was echt pleitbezorger van het water. We verdiepten ons allemaal in de rollen en uiteindelijk hebben door veel onderzoek en overleg daarover dit ontwerp gemaakt”, vertelt Cathelijne.

Van conceptueel denken naar kaart

“Dat ontwerp hebben we uitgewerkt tot een kaart waarin we ons conceptuele denken hebben verbeeld tot een concreet idee”, vertelt Sander. “Het ontwerp stimuleert een dialoog tussen Defensie en de waterzuiveringssector. Ook Fort Crèvecoeur speelt een centrale rol, waar historie hand in hand gaat met nieuwe, duurzame waterbeheermogelijkheden.”

Sander: “Ik hoop dat er in de toekomstplannen voor de Henriëttewaard de positie van water en de kwetsbaarheid wordt meegenomen. Het is een betekenisvolle plek, dat hebben we in ons onderzoek goed gezien. Dus we hopen dat het geen dertien-in-een-dozijn gebied wordt, maar een locatie die gezien mag worden.”