We leven in een roerige tijd waarin maatschappelijke discussies elkaar in rap tempo opvolgen. De afgelopen maanden zetten discussies over grensoverschrijdend gedrag en stigmatisering van vluchtelingen de maatschappij weer op scherp. Niet alleen de politiek en maatschappelijke organisaties spannen zich in om maatschappelijke dialogen in gang te zetten, ook kunstenaars spelen hierin een belangrijke rol. Zij fungeren vaak als spiegel van de maatschappij. MEST sprak met een aantal ambitieuze Brabantse kunstenaars en ontdekte hoe zij een positieve impact maken.
Geschreven door: Elmay Claassen
Stigma’s doorbreken
De Bredase Manouk de Weert gebruikt woordkunst als middel om de stigmatisering van dak- en thuislozen te doorbreken. Als poëet heeft ze al meerdere keren ervaren dat woorden verbindend kunnen werken. “Vroeger liep ik zelf ook vaak met een blok om straatslapers heen,” vertelt Manouk, “Uit nieuwsgierigheid ben ik toen contact met hen gaan maken. Daaruit ontstonden super mooie verhalen. Ik besefte me dat het eigenlijk gek is dat, wanneer iets te ver van ons vandaan staat, we vaak liever helemaal wegkijken.”
Project van Manouk | Door: Manouk de Weert
Deze maand organiseert Manouk een tweedaagse ‘kunsthack’ om de dialoog op een laagdrempelige manier te stimuleren. Op de eerste dag gaat Manouk met een andere kunstenaar en een ervaringsdeskundige de uitdaging aan om 24 uur op straat te leven. Op dag twee komt de groep samen met andere makers, straatslapers en ervaringsdeskundigen om een leven zonder (t)huis zichtbaar te maken in woord en beeld. Manouk: “Dit zijn hele zware thema’s waarbij de betrokkenen elkaars taal vaak niet meer spreken. Wij willen een spreekbuis creëren zonder dat er meteen met allerlei beleidstermen gegooid wordt. Wat doet het met je om geen (t)huis te hebben en hoe kun je iemand die onbegrip heeft zich laten inleven in het perspectief van een straatslaper? Ik wil mensen stimuleren om zich in de ander te verplaatsen en daar is nu alle ruimte voor.” De inzichten worden gekoppeld aan lokale en landelijke beleidsthema’s via de Bredaasche Straatraad.
Méér dan de buitenkant
Ook in Eindhoven staat stigmabestrijding op de agenda. Yvonne van der Vloet is artistiek leider van de expositie Point of View. De expositie is een initiatief van Stichting Ervaring die Staat, een organisatie die zorg biedt aan dak- en thuislozen, in samenwerking met Klankbordgroep Dak- en Thuislozen en de Universiteit van Eindhoven.
Het project is ontstaan na een uitgebreid onderzoek naar vooroordelen en stigma’s rondom dak- en thuislozen die bij Ervaring die Staat aanklopten. Yvonne: “Iedereen is méér dan alleen die buitenkant. Als je gezien wordt als loser, dan voel je je ook een loser. Je mooie eigenschappen raken dan op de achtergrond.”
De geportretteerden in de expositie zijn in al hun kracht en kwetsbaarheid gefotografeerd, waardoor een verbinding met de kijker gecreëerd wordt. “We blijken vaak helemaal niet zo verschillend te zijn van elkaar als we denken. Soms zie je jezelf beter als een ander zich zichtbaar maakt. Beelden zeggen nu eenmaal meer dan duizend woorden,” aldus Yvonne.
Doe maar niet
We schreven eerder al over de Brabantse choreografen Lara Knoops en Lotte Timmermans die dans gebruiken als gespreksopener over fysieke grenzen. “Door de anderhalvemeterregel werden wij geïnspireerd voor deze voorstelling. We werden ons heel erg bewust van wie we wel binnen die anderhalve meter zouden willen en wie niet,” vertelt Lara. “En zo kwamen we uiteindelijk met de dansvoorstelling Doe Maar Niet, die niet meer alleen over de anderhalvemeterregel gaat maar vooral over het aangeven van grenzen met betrekking tot fysiek contact.”
Een moment uit de dansvoorstelling Doe Maar Niet | Door: Doe maar niet
Doe Maar Niet reisde al rond vóór de recente discussie omtrent seksueel grensoverschrijdend gedrag, maar is volgens het duo nu nóg waardevoller geworden. Lara: “Het thema wordt blijkbaar nóg minder besproken dan we al dachten. Met deze voorstelling kunnen we het onderwerp bespreekbaar houden, ook als het onderwerp straks uit de actualiteit verdwenen is. We doen nu ons best om op nóg meer plekken te komen en willen gaan samenwerken met een meldpunt voor grensoverschrijdend gedrag. Zo kunnen jongeren zich meteen ergens melden als de voorstelling iets bij hen losmaakt wat besproken moet worden.”
Als woorden tekort schieten
Theatermaker Judith Bruynzeels maakt seksueel misbruik bespreekbaar. De van oorsprong Bredase startte in 2017 met haar project Mijn naam is haas. Met behulp van een boekvoorstelling en audiovertelling wordt dissociatie invoelbaar gemaakt. Judith: “Ik ben zelf op jonge leeftijd misbruikt. Een paar jaar geleden laaide voor de zoveelste keer een discussie op omtrent seksueel geweld. Psychologen vertelden in een talkshow dat we herinneringen aan seksueel misbruik, die op latere leeftijd pas opkwamen, zouden moeten wantrouwen. Ik was woedend. Die discussie is zeer beschadigend voor slachtoffers.” Als ervaringsdeskundige weet Judith dat je traumatische gebeurtenissen kunt ‘vergeten’ omdat je je tijdens zo’n gebeurtenis kunt loskoppelen van je bewustzijn. Dat noem je dissociatie.
Een tijdje later, tijdens de eerste lockdown, begon Judith te tekenen. “Mijn woede werd mijn drijfveer om deze misstanden omtrent vroegkinderlijk trauma uit de wereld te helpen. Ik zocht naar manieren om uit te leggen hoe dissociatie werkt. Ik kon het idee niet verdragen dat slachtoffers naar aanleiding van die talkshow het idee hadden gekregen dat het aan henzelf lag.” Tijdens het tekenen ontvouwde zich een dierenwereld van inkt en houtskool waarin vooral hazen een rol speelden. “Zo werd het papier opeens de plek van de voorstelling,” vertelt Judith, “Door het tekenen kwam ik in verbinding met mijn dissociatieve stoornis en kon ik de emotie die van binnen leefde uiten.” Vanuit daar is de boekvoorstelling ontstaan, waarvan de pilot-editie inmiddels uitverkocht is.
Vanaf 12 mei is het boek weer verkrijgbaar. Judith: “Ik vind het wonderlijk dat mijn tekeningen nu van betekenis zijn voor andere slachtoffers. Ik krijg veel reacties en heb daardoor nu een heel ander soort contact met mijn publiek.” Voor slachtoffers van seksueel misbruik schieten woorden vaak tekort. Mijn naam is haas geeft hen nieuwe instrumenten om richting te geven. Judith: “Het is ons vak om het onzichtbare zichtbaar te maken. Wij geven vorm aan onderwerpen die bijna niet in woorden uit te drukken zijn. Dat kan binnen maatschappelijke dialogen een groot verschil maken.”
Elmay Claassen
Freelance redacteur en tekstschrijver
