Tijdens de eerste lockdown in 2020 zijn nieuwe vormen van kunst- en cultuurbeleving ontstaan. Digitale rondleidingen in het Stedelijk Museum in Breda en online exposities zoals de eindexpositie van kunstacademie St. Joost zijn hier mooie voorbeelden van. Nu de culturele instellingen wederom hun deuren moeten sluiten, zijn deze digitale uitingen opnieuw relevant. Is de digitale ontwikkeling die de COVID-19 crisis heeft veroorzaakt het begin van een duurzame omgang met digitalisering voor de kunst- en cultuursector?
Geschreven door: Roeliena Aukema
Experimenteren met digitale technologie
De weerbaarheid die de kunst- en cultuursector toont tijdens de pandemie laat zien waarom digitale innovatie zo belangrijk is binnen deze sector. Vanaf het moment dat het voor het publiek niet meer mogelijk was om fysiek kunst en cultuur te beleven, hebben culturele instellingen vrijwel meteen grote stappen gezet in het digitaal beschikbaar maken van voorstellingen, tentoonstellingen en concerten door middel van online invullingen. Dit heeft zijn weerslag op de cultuurbeleving van het publiek, maar is ook zichtbaar in het maatschappelijke belang van kunst en cultuur. In het advies Onderweg naar overmorgen geschreven door de Raad voor Cultuur, wordt specifiek gesproken over de rol van digitalisering ook na de pandemie. De raad refereert onder andere naar het besef binnen de kunst- en cultuursector ‘dat digitalisering voor de organisaties een kans biedt om een ander publiek te bereiken’. Zo maakt de regering bijvoorbeeld geld vrij voor de zogeheten Fieldlabs, waarin de kunst- en cultuursector de mogelijkheid krijgt om te experimenteren met digitalisering.
Het belang van experiment met betrekking tot digitalisering komt voort uit de constant veranderende mogelijkheden en dimensies van technologie. Dit is ook te zien op sociaal-maatschappelijk vlak. Er ontstaan nieuwe manieren om het publiek te engageren door snelle en vernieuwende manieren van het tonen van kunst en cultuur. De Effenaar Eindhoven gaat in zijn Fieldlab ´Sociale Cohesie´ bijvoorbeeld in op het effect van nieuwe technologieën op de sociale cohesie in de maatschappij. Zo verbreedt het poppodium zijn positie binnen de culturele sector en geeft het de kans aan anderen om een onderzoeksvoorstel in te dienen om te experimenteren met de grenzen tussen technologie en de maatschappij.
Een digitaal publiek
Maaike Verberg, algemeen directeur van DEN, kennisinstituut voor digitalisering in de cultuursector, beschrijft hoe de genoodzaakte stap naar digitalisering kansen biedt voor een positieve en maatschappelijke ontwikkeling binnen de cultuursector. Door een digitale benadering kan een instelling niet alleen het bestaande publiek bereiken, maar ook een nieuw publiek aanspreken. Verberg zegt hierover: ’Tijdens de coronacrisis is bovendien gebleken dat publiek dat doorgaans de weg naar culturele instellingen niet of minder makkelijker weet te vinden, digitaal wél aanhaakt.’
Uiteraard kan een digitaal platform niet altijd de fysieke ervaring evenaren. We moeten dus zoeken naar mogelijkheden die het digitale van het analoge onderscheiden. Museum De Pont in Tilburg heeft bijvoorbeeld het multimediale platform Channel gelanceerd, waarbij de bezoeker op de hoogte kan blijven van de ontwikkelingen van het museum en een impressie krijgt van huidige en voorgaande tentoonstellingen. Dit platform speelt in op de mogelijkheden van digitalisering door de focus te leggen op zowel het tonen van video’s en foto’s, als op audiotours van huidige tentoonstellingen. Daarnaast werkt Channel als een platform voor documentatie en conservatie doordat het informatie over eerdere tentoonstellingen beschikbaar maakt.
Een inclusiever museum
Het digitaal beschikbaar maken van kunst en cultuur creëert ruimte voor een nieuw publiek, en vraagt van de instelling om op een andere manier na te denken over presentatie. Bij het Van Abbemuseum reserveert de bezoeker een tour waarmee zij met een robot op afstand door het museum beweegt. Ook kun je het museum bekijken via Google Streetview. De positie die het museum inneemt door zijn collectie online beschikbaar te maken, is in lijn met het doel om inclusiever te zijn omdat het publiek niet alleen fysiek de tentoonstellingen kan beleven, maar ook voor een digitale optie kan kiezen. Hierdoor is het museum niet alleen beschikbaar voor publiek tijdens de lockdown, maar ook bijvoorbeeld voor mindervalide bezoekers.
Van Abbemuseum op Google Streetview 2018
Digitaal bewustzijn
De versnelling van technologische ontwikkelingen in de kunst- en cultuursector zou niet tijdelijk moeten zijn. Wat er tot stand is gekomen tijdens de pandemie, laat zien dat er ruimte is voor digitale ontwikkelingen in de kunst- en cultuursector. Nog altijd is het digitale domein er een die niet de prioriteit krijgt binnen musea, theaters en concertzalen. Maar gezien de huidige maatschappij waarin digitale ontwikkeling een steeds grotere rol speelt, is het experimenteren met mogelijkheden en het creëren van een digitaal bewustzijn van belang.
Roeliena Aukema
Onderzoeker, schrijver & curator
