Pionieren in het gespecialiseerd onderwijs

Cultuur buiten de school? Gewoon doen!

Langzaam wiegen handen door de lucht. We kijken naar een jongen van een jaar of veertien, zittend op de grond. Het is een leerling van Onderwijscentrum Leypark in Tilburg, een school voor speciaal basis- en voorgezet onderwijs. Samen met klasgenoten geniet hij van een interactieve voorstelling van jeugddansgezelschap De Stilte. Vóór de voorstelling kregen hij en zijn klasgenoten een korte uitleg van de docent, zodat ze wisten wat ze konden verwachten. 

Het is niet de eerste keer dat deze klas een culturele voorstelling bezoekt. En het is ook niet de enige klas op school. Alle leergangen en niveaus maken kennis met kunst en cultuur. Leerkracht Myhra van Boxtel geeft er les op het vmbo. “De wereld van veel van onze leerlingen is heel klein. Ze komen met de taxi naar school en gaan weer met de taxi naar huis. Verder is er voor hen niet veel, behalve gamen en thuiszitten.”  De school sloeg de handen ineen met partners in de stad, zoals Schouwburg Concertzaal Tilburg, Factorium en CiST, en zorgde per klas voor een programma op maat.

Myhra: “We willen met onze leerlingen graag de school uit, het theater of het museum in. Dat alleen al is een ervaring op zich.” 

De leerlingen van Onderwijscentrum Leypark kijken niet alleen naar kunst en cultuur, ze gaan er ook mee aan de slag. Deels met de kunstvakdocenten van de school zelf, deels met professionals van buitenaf. “Het is mooi om te zien hoe leerlingen kunnen worden geraakt. Er is bijvoorbeeld een jongen die zó enthousiast werd van het theater dat hij zag, dat hij nu zelf bij een toneelvereniging zit. Die overgang van binnen naar buiten de school proberen we dan, samen met Factorium, zo soepel mogelijk te maken”, vertelt Myhra. Bijzonder: deze leerling gaat zélf met de bus naar zijn toneellessen toe. “Doordat we regelmatig met het ov naar het theater of musea reizen, was de overstap voor hem om het zelf te durven, veel kleiner.”

Myhra’s belangrijkste tip voor scholen is: ga het doen. Onderzoek, ervaar en stel bij. Haar school kwam in actie na contact met Gwen Sengers, programmeur bij Schouwburg Concertzaal Tilburg. Die samenwerking was voor Onderwijscentrum Leypark een eyeopener: er is voor leerlingen in het gespecialiseerd onderwijs heel veel mogelijk. En andersom wil Schouwburg Concertzaal Tilburg er zijn voor alle Tilburgers. Gwen: “Bij onze kindervoorstellingen op zondagmiddag zie je eigenlijk nooit kinderen met speciale behoeften. Ouders zijn bang dat het niet gaat. En bij docenten speelt vaak hetzelfde: wat als een kind de voorstelling verstoort?” Leerlingen op het speciaal en gespecialiseerd onderwijs hebben recht op dezelfde artistieke kwaliteit als ieder ander, vindt Gwen. “Het hoeft niet makkelijk, simplistisch of generiek. Juist niet. De lat mag soms zelfs omhoog. Alleen: het aanbod moet wel op maat zijn. Dat is de sleutel. En daarvoor hebben onderwijs en culturele instellingen elkaar nodig.” 

Gwen: “Er is heel veel mogelijk, als je denkt in kansen. Stel dat er een klas komt naar een voorstelling in onze grote zaal, en een aantal van de kinderen is snel overprikkeld. Dan regel ik een loge zodat ze wat rustiger kunnen kijken. Heel ingewikkeld is het niet, maar je moet het wel weten én doen.” Er is een belangrijke kanttekening. Want om deze samenwerking structureel te maken, is veel doorzettingskracht nodig. Gwen: “Het is elke keer weer schrapen om aan de financiële middelen te komen. Er zijn zoveel verschillende potjes. En de meeste regelingen zijn niet structureel. Het zou enorm helpen als daar wat aan verandert.”

De juiste balans

In de verhalen van bijna alle pioniers kwam het tot nu toe naar voren: het opzetten van samenwerkingen tussen culturele instellingen en gespecialiseerd onderwijs is een kwestie van doen. Maar tegelijkertijd vraagt het ook om de juiste balans. Dat merkt Luydgarde Rijnen, die als intermediair bij Nieuwe Veste in Breda de eerste stappen hiertoe zette. “Ik zie dat er wederzijds heel veel goede intenties zijn. Aanbieders van cultuur zeggen: ‘We zijn er voor álle kinderen.’ Maar in praktijk is er niet altijd maatwerk voor speciaal onderwijs.” En dat is gevaarlijk, zegt ze. Want juist bij deze scholen is de huiver soms al groot. “Als het dan niet uitpakt zoals ze hadden gehoopt, ben je weer tien stappen terug. En dan kun je dus weer van vooraf aan beginnen.” De belangrijkste succesfactor volgens Luydgarde? Het gesprek met én tussen scholen en aanbieders. 

“Vraag bijvoorbeeld: ‘Mag ik komen kijken wat je doet, met wie en op welke manier?’ Werken met het gespecialiseerd onderwijs is geen one size fits all. Je moet je daar vooraf in verdiepen en zorgen voor een goede aanpassing of voorbereiding. En ja, soms moet je dan als cultuuraanbieder concessies doen.” Twee weken geleden stonden leerlingen van De Spreekhoorn (Bredase school voor kinderen met een taalontwikkelingsstoornis) te swingen in de theaterzaal van Nieuwe Veste, bij De Liedjesatlas. Luydgarde: “Zorg als cultuuraanbieder dat er in je organisatie minimaal een persoon is die zich verdiept in de doelgroep, in de mogelijkheden en hoe je de activiteit daar goed kunt laten landen. Want je zult zien: dan kan er eigenlijk heel veel."