Het lijkt zo’n makkelijke opdracht: praat met elkaar, luister naar elkaar en heb oog voor de verschillen die er zijn die ongelijkheid en/of polarisatie in de hand zouden kunnen werken. Het is de opdracht, al dan niet expliciet, van Gloria Wekker, die op 16 april 2019 de achtste E. du Perronlezing hield en van Jan Leyers, die op dezelfde avond de E. du Perronprijs overhandigd kreeg uit handen van Marcelle Hendrickx, wethouder cultuur gemeente Tilburg. We moeten, zo betoogt Odile Heynders, hoogleraar literatuurwetenschap en voorzitter van de jury van de E. du Perronprijs, het werk van E. du Perron blijven lezen.
Zelf nadenken
Nog steeds is het werk van E. du Perron actueel, betoogt Heynders. Het land van herkomst, het standaardwerk van de schrijver uit het interbellum, helpt bij het begrijpen van de tijd waarin we nu leven. Dat is wat kunst vermag, en de literatuur in het bijzonder.
‘Representatief voor het Perroneske oeuvre, en iets dat we ook nu in de literatuur vinden, is de onderzoekende blik van een verteller die geïnteresseerd is in hoe het individu standhoudt tussen andere groepen en meningen in. Het land van herkomst is een amalgaam van dagboek, memoires, conversatie, brieven en levensbeschrijving. De roman onderzoekt hoe persoonlijkheid gevormd wordt door familie, sociale context, milieu en moment.’
En,
‘In het voetspoor van een auteur als Du Perron, zien we ook vandaag de dag dat er schrijvers zijn die het als hun taak zien om leugens te ontmaskeren en stelligheden te vermijden. De romancier is daarbij altijd ook een autobiograaf én historicus, die verbeelding en realiteit verbindt, en daarmee de lezer dwingt om zelf na te denken.’
Voorbij de witte onschuld
Gloria Wekker was getriggerd door een frase in de uitnodiging waarmee de organisatie haar vroeg voor deze lezing. Ga in, zo stond er, op ‘de kunst van het samenleven’. Ooit stelde deze regio zich daarmee kandidaat voor de culturele hoofdstad, maar de huidige maatschappij laat zien dat het nog steeds een kunst is om dat samenleven goed te laten verlopen. De centrale vraag die door de lezing van Wekker liep was dan ook:
‘Hoe kunnen we met elkaar samenleven op een manier die het verleden in ogenschouw heeft genomen, een manier van leven die afgerekend heeft met de –vaak onbewuste – patronen in ons culturele archief, waarin ongelijkheid op basis van gender en van ras/etniciteit/huidskleur zo stevig geïnstalleerd zijn?’
Wekker deconstrueerde Perrons Het land van herkomst en liet zien dat door die roman door haar ogen te lezen een andere lezing ontstaat. Haar ogen lezen anders, omdat zij een andere achtergrond heeft. Het begrip intersectionaliteit (een manier om de complexiteit in de wereld, in mensen en in menselijke ervaringen te begrijpen en te analyseren) helpt om dat te zien en te begrijpen. Gloria Wekker zei: ‘Gebeurtenissen en de voorwaarden voor sociaal en politiek leven en het zelf kunnen zelden begrepen worden als veroorzaakt door een factor. Dat alles wordt meestal door veel factoren op verschillende en elkaar onderling beïnvloedende factoren.’
Een verkorte versie van de E. du Perronlezing van Gloria Wekker is verschenen in De Groene Amsterdammer (jaargang 143, nr 21).
Lees hier de verkorte versie van de E. du Perronlezing door Gloria Wekker
Luisteren!
Jan Leyers ging in zijn dankwoord in op zijn onderzoek naar de islam in Europa. Hij reisde vier maanden door Europa, maakte de televisieserie De weg naar Mekka en schreef het vuistdikke boek Allah in Europa, waarvoor hij de E. du Perronprijs kreeg. Over zijn reis zegt Leyers:
‘Ik moet eerlijk zijn: wat mij aanzette tot mijn reis was niet de drang om te verzoenen. Het was de behoefte om te kijken, te luisteren en te begrijpen. Noem het ouderwetse nieuwsgierigheid. De nieuwsgierigheid van een buitenstaander, voor alle duidelijkheid. Ik ben zelf geen moslim. Allah in Europa is het reisverslag van een ongelovige.’
Conclusie van zijn reis is dat de vraag niet langer is of de islam en Europa verenigbaar zijn, maar wel hoe zo’n vereniging er zal uitzien. Dat ‘de waaier aan ideeën en overtuigingen binnen de Europese moslimgemeenschap veel breder is dan die in de islamitische wereld’ en dat ‘het ware conflict zich niet afspeelt tussen Europa en de islam, maar binnen de islam zelf’. Vooruitstrevende moslims hebben onze steun hard nodig, aldus Leyers.
De foto’s zijn gemaakt door William van der Voort (www.cloakture.com) en de uitreiking vond plaats in de Glazen Zaal in de LocHal in Tilburg. Volgend jaar wordt de E. du Perronprijs opnieuw uitgereikt en wordt de negende E. du Perronlezing gehouden.