Meedoen in de maatschappij, sociale contacten onderhouden én genieten van kunst op je eigen tempo. Met een prikkelarm aanbod zetten culturele instellingen in Brabant zich in voor optimale toegankelijkheid voor iedereen. Andere openingstijden, gedempt licht, minder geluiden en een rustruimte; zomaar een greep uit de aanpassingen die ze deden. Het Noordbrabants Museum, De Kattendans (theater en onderdeel van Wonka Podia), Chassé Theater en Theaterfestival Boulevard delen hun ervaringen.
“We wilen een breder publiek bereiken. Dat is sinds onze nieuwe directie er is, nu zo’n twee jaar, een nog belangrijker onderdeel van onze missie als museum. De groep mensen die gevoelig is voor prikkels, beslaat ongeveer 35 procent van onze samenleving. Dat kan bijvoorbeeld komen door een burn-out of een hersenletsel. Dat is echt een groot deel van onze maatschappij. Dus daar willen we graag meer voor doen. Inmiddels hebben we al bijna een jaar lang een prikkelarme openstelling op de eerste zaterdagochtend van de maand, vóór de reguliere openingstijden”, vertelt Kara Smits, coördinator hospitality bij Het Noordbrabants Museum.
Het Noordbrabants Museum - Wiosna van Bon
Prikkelarm filmaanbod
Ook bij Chassé Theater in Breda staat de toegankelijkheid voor iedereen hoog in het vaandel. Eens per maand heeft het theater ‘Prikkelarm filmaanbod’. “Daar zijn we drie jaar geleden mee gestart en we willen ook heel graag een prikkelarm aanbod maken voor het theater. Maar dat kost tijd, om dat goed neer te zetten, vandaar dat zijn begonnen bij de cinema. De wens is er zeker om het verder uit te breiden. We zijn er voor iedereen, dat willen we laten zien”, vertelt Lotte van Dongen, educator bij Chassé.
Hoe ze dat doen? “De films zijn op een rustig moment, waarop er geen andere bezoekers in het theater zijn. De muziek staat niet aan, de garderobe is dicht en mensen kunnen meteen de zaal in. Het licht is daar ook gedempt en de zaal zit niet bomvol. Ook de films die we aanbieden zitten niet vol prikkels”, vertelt Lotte. “De begeleiding en de ontvangst zijn ook ingericht op een prikkelarm bezoek. Daarnaast hebben we een document ‘visuele voorbereiding’. Samen met de stichting Onbeperkt Genieten hebben we naar ons aanbod, het gebouw en de ontvangst gekeken en daar hebben we veel kennis door opgedaan. De stichting gaf ons veel voorbeelden van andere prikkelarme programma’s en heeft meegekeken hoe we ons programma goed kunnen inrichten.”
Chassé Theater Breda - prikkelarme cinema
Prikkelgevoeligheid
Onbeperkt Genieten haakte ook bij De Kattendans in Bergeijk en de andere Wonka podia (samenwerkingsverband van vijf podia uit Zuid-Oost Brabant) aan. Om voorlichting te geven en mee te denken over een prikkelarm aanbod, vertelt Merel Sengers, marketing en communicatie bij De Kattendans. “We zijn druk bezig om onze toegankelijkheid op, onder meer, het gebied van prikkelgevoeligheid te verbeteren. Daarbij krijgen we hulp van Onbeperkt Genieten. We hebben aan het begin van het theaterseizoen een training gehad met een deel van het personeel. In de toekomst richten we ons meer op het aanbieden van prikkelarme voorstellingen. Een vervolgtraject daarop is nog bezig”, vertelt Merel.
Visuele voorbereiding
“Op onze website kun je je voor je bezoek voorbereiden. Zo staat er waar je in de foyer rustig kunt ziten, welke geluiden je kunt verwachten in het theater en beschrijven we de situatie van de zaal en foyer. Zo kan iedereen zelf inschatten wat zo’n bezoek inhoudt. Dit document hebben we ook met de stichting besproken. Daarnaast hebben we afgelopen seizoen een pilot gedraaid met een voorstelling voor publiek dat last heeft van prikkelgevoeligheid. Daar hebben we een oproep voor gedaan en een aantal mensen heeft zich daarvoor gemeld. Met hen hebben we vooraf en naderhand gesproken.”
Theaterfestival Boulevard - prikkelvriendelijke voorstelling Siriana, mijn vriendin van Karlijn Hamer - fotograaf: Karin Jonkers
Festival voor iedereen
Theaterfestival Boulevard houdt zich al een hele tijd bezig met inclusiviteit, vertelt Coralie den Adel, projectleider publieksverbinding bij het festival. “We zijn begonnen om het gratis aanbod bekend te maken voor mensen met een kleine beurs. Vaak leven die in armoede omdat ze hindernissen ervaren of een beperking hebben. En zo is ons werken aan toegankelijkheid gaan rollen”, zegt ze. “We staan elf dagen lang in Den Bosch, in de stad, maar ook in de wijken en dan is het wel zo sjiek om voor iedereen toegankelijk te zijn. Zoveel mogelijk mensen kennis laten maken met het festival, zonder drempels, is voor ons heel belangrijk.”
Prikkelarme maandag
Dat doet het festival dus op financieel vlak, maar ook door rolstoeltoegankelijk te zijn en mensen met een beperking mogelijkheden te bieden om te komen. Denk aan audiodescriptie en tolken voor Nederlandse Gebarentaal. Naar voorbeeld van de Tilburgse Kermis die een prikkelarme kermis aanbood, zag Boulevard in 2019 een kans voor een Prikkelarme maandag. “We hadden geen uitgeschreven plan of beleid, maar hebben met twee vrijwillgers die neurodivers zijn en moeite hebben met prikkelverwerking, eens gekeken hoe we zo’n dag konden inrichten. Dat was de eerste start. De jaren erna kwam corona en werd het prikkelarme aanbod nog belangrijker. Mensen waren niet meer gewend aan drukke plekken en ook de aandacht voor mentale gezondheid is toegenomen”, vertelt Coralie.
“De urgentie is er meer dan ooit. In de afgelopen vier jaar hebben we geëxperimenteerd met prikkelarme voorstellingen, rustruimtes en veel feedback gevraagd aan ervaringsdeskundigen. Sinds dit jaar werken we met Onbeperkt Genieten, we willen het graag serieuzer aanpakken. Alleen het verschil tussen prikkelarm en prikkelvriendelijk is bijvoorbeeld al groot. Communicatie is heel belangrijk, als mensen weten wat ze kunnen verwachten van een voorstelling of locatie, is dat al een hele stap vooruit”, zegt Coralie.
Theaterfestival Boulevard - Prikkelarmestoel - Fotograaf: Karin Jonkers
‘Begin gewoon’
“Kunnen we prikkelvriendelijke voorstellingen aanbieden en hoe? Daar zijn we nu mee bezig. Onbeperkt Genieten gaf aan dat we klein moeten beginnen, je kunt niet alles in één keer veranderen. Dit jaar gaan we in gesprek met een maker en een locatie om te kijken hoe we daar bezoekers prikkelvriendelijk kunnen verwelkomen. We willen graag mensen meekrijgen. En er komen overzichten van de festivallocaties en plekken om je even terug te trekken. Ons festivalhart krijgt een prikkelplattegrond. Daar kijkt de stichting bij mee. Het allerbelangrijkst is om gewoon te beginnen. Wacht niet op beleid, maar begin gewoon klein. Dat is mijn motto.”
Museum ontprikkelen
Om hun omgeving en het aanbod ook zo optimaal te maken, werkte Het Noordbrabants Museum ook met de Onbeperkt Genieten samen, vertelt Kara. “We hebben gekeken naar andere musea, zoals het CODA in Apeldoorn, om te kijken hoe zij hun aanbod neerzetten. En met Iris van Heesch van Onbeperkt Genieten hebben we een ronde gemaakt door het museum; wat kunnen we aanpassen? Wat zijn de prikkels? Als je daar zelf niet gevoelig voor bent, dan is het lastig inschatten. Zij heeft er ervaring mee, dus dat is prettig om zo samen te werken. We kwamen erachter dat de lichtsterkte niet in elke ruimte hetzelfde was bijvoorbeeld, dat hebben we aangepast”, vertelt ze.
“Ook zetten we de lichtkunstwerken niet aan. Natuurlijk wel met behoud van de beleving van het museum. Ook hebben de medewerkers een cursus gehad om tijdens deze openstellingen op de juiste manier begeleiding te geven, waar nodig. We merken dat de bezoekers in het begin nog niet veel kwamen, maar door mond tot mondreclame weten steeds meer mensen ons te vinden. Op de prikkelarme agenda van Onbeperkt Genieten staan onze openstellingen ook, dus dat is heel fijn.
Positieve reacties bezoekers
De reacties van bezoekers zijn vooral positief, merken de culturele instellingen. “Na de pilot hebben we feedback gekregen van de bezoekers, zij lieten weten dat alles waar wij als theaer invloed op hadden, heel goed was. De show duurde wel wat lang, dat is iets om in de programmering mee te nemen bijvoorbeeld. En ze vonden het document ter voorbereiding heel fijn”, vertelt Merel over de pilot-voorstelling bij De Kattendans.
Ook bij Chassé Theater is de feedback op het aanbod positief, vertelt Lotte. Zo kregen we terug van een bezoeker: ‘Mijn vader was tot een paar jaar terug liefhebber van muziek en films. In 2016 kreeg hij een herseninfarct, dat betekende dat hij snel vermoeid was en niet meer tegen veel geluid kon. Dat zorgde voor een verarming van zijn leven en van onze band. Door de prikkelarme cinema konden we weer samen op pad. Het gevoel van een bepaalde mate van vrijheid voor hem, eindelijk weer.’ Dat is natuurlijk heel waardevol, om zo weer wat te ondernemen. Juist daar willen we graag bij helpen en daarom zetten we hierop in.”
Onbeperkt Genieten
Onbeperkt Genieten is als stichting opgericht in 2016, de pionier op het gebied van prikkelarm cultuuraanbod. Samen met Onbeperkt Genieten maken culturele organisaties hun locatie of activiteit toegankelijk voor een breder publiek. Hierdoor wordt een bezoek aan een museum, (film)theater of podium mogelijk voor een grote groep mensen met een lage tolerantie voor prikkels.
Prikkelarme cultuuragenda
Ook Design Museum Den Bosch start in mei met een pilot voor prikkelarme bezoeken. Van Abbemuseum in Eindhoven biedt op reservering ook prikkelarme museumbezoeken aan. Op de prikkelarme cultuuragenda zie je alle initiatieven in Nederland.
Simone Vos
Freelance journalist & schrijver+31 6 22 15 14 30
