Het Productiehuis Ouderen en Verhalen verbindt kunstenaars en makers met ouderen in verzorgingstehuizen en draagt zo bij aan de culturele ontwikkeling van ouderen. Naast in Nederland zijn ze ook in Curaao actief. Wat doen ze daar en wat komt er kijken bij internationaal opereren? Maartje sprak met Noortje Kessels en Joeri Oltheten van Literair Productiehuis Wintertuin en met Anke van den Broeck van Brabant C.
Geschreven door Maartje Vos-Swinkels
Het Productiehuis Ouderen en Verhalen is een samenwerking van Vitalis WoonZorg Groep en Literair Productiehuis Wintertuin. Het productiehuis verbindt middels verschillende projecten kunstenaars en makers met ouderen. Voorbeelden van projecten zijn onder andere Verhalenhuis, waarbij een schrijver in een zorginstelling met de bewoners verhalen verzamelt en het Grootletterfestival waarbij schrijvers en dichters optreden in verzorgingshuizen en een podium wordt geboden aan de verhalen van bewoners.
Noortje Kessels, Impactproducent bij Literair Productiehuis Wintertuin, vertelt: 'Het idee achter alle projecten is 'proza in plaats van Prozac'. Veel ouderen in verzorgingstehuizen worden depressief en voelen zich eenzaam. De zorg in Nederland is goed geregeld, maar de dagen zijn eentonig. Mensen zitten in een staat van verlies, mensen om hen heen vallen weg en ze zijn gefocust op wat ze niet meer kunnen. Onze projecten doorbreken de alledaagse sleur en gaan zo eenzaamheid en depressie tegen. We concentreren op wat nog wel kan. Jonge schrijvers bezoeken de verzorgingshuizen en gaan samen met de bewoners op zoek naar verhalen en herinneringen. Deze verhalen worden opgeschreven, als het kan door de oudere zelf. De schrijver helpt hierbij en geeft bijvoorbeeld herschrijftips. Elke schrijver bezoekt een jaar lang een verzorgingshuis. Aan het eind van het jaar worden de beste teksten geselecteerd en uitgegeven. De uitgave wordt gepresenteerd in de zorginstelling en op literatuurfestivals. De bewoners dragen voor uit eigen werk en na afloop vinden signeersessies plaats. Zo kan het zijn dat iemand van 80 of 90 jaar nog debuteert!'
Talentontwikkeling
De deelnemers hebben niet per se ervaring met het schrijven, maar wel allemaal interesse in verhalen of lezen. De generatie die nu in het verzorgingstehuis terecht komt wilt niet meer naar de bingo, maar bezig zijn. De projecten bieden een alternatief voor ouderen die zich willen ontwikkelen en behoefte hebben aan een intellectuele uitdaging.
Curaçao is geen NederlandToen Joeri Oltheten, werkzaam bij Wintertuin, naar Curacao verhuisde is onderzocht of Verhalenhuis ook daar zou werken. Er werd met zorginstellingen en de universiteit gepraat. Noortje reisde naar het eiland, samen met een Nederlandse schrijfster. Zij gaven workshops op de universiteit om zo vrijwilligers op te leiden die het project mee konden vormgeven. Er ging veel tijd zitten in onderzoek. Want kun je het Nederlandse project letterlijk oppakken en daar neerzetten? Nee, zeggen Noortje en Joeri. Curaçao is onderdeel van het Koninkrijk der Nederlanden, maar geen Nederland. Je moet niet als Nederlander even komen vertellen hoe het moet. Joeri: 'Op Curaçao wonen veel getalenteerde ouderen en jongeren, die talenten moet je gebruiken. Nederland heeft hierin door de kennis en ervaring met het project vooral een ondersteunende rol, zo worden fondsen aangeschreven en lokale expertise ingehuurd.' Een van de Nederlandse fondsen die het productiehuis Ouderen en verhalen ondersteund is Brabant C. Dit fonds investeert in projecten van (inter)nationaal niveau om de aantrekkingskracht van de provincie Brabant te vergroten. Op Curaçao wonen veel getalenteerde ouderen en jongeren, die talenten moet je gebruiken. Anke van den Broeck, netwerk- en communicatie coördinator bij Brabant C merkt ook dat het opbouwen van een netwerk een lange adem vergt. Het is lastig om als organisatie in bepaalde netwerken te komen, zowel in Nederland als in het buitenland. De belangrijkste tip die Anke heeft voor organisaties of makers met internationale plannen is een medewerker af te vaardigen naar het land waar je wilt gaan ondernemen. Het is belangrijk dat er iemand van je organisatie fysiek aanwezig is. Brabant C kan reis- en verblijfkosten tot dertig procent meefinancieren. Cultuurverschillen merkt ook Joeri Oltheten, inmiddels directeur Wintertuin Curaçao en projectmanager aldaar, vooral in de manier van zaken doen. 'Op Curaçao is alles veel meer op de relatie gericht. Je moet eerst energie stoppen in het leren kennen van mensen en zorgen dat ze weten wie jij bent. Pas dan komt het op gang.' Joeri is in mei 2016 begonnen op Curaçao. Eerst met het leggen van contacten, het zoeken van partners en het maken van afspraken. Het is daar gebruikelijk dat je binnen een organisatie met meerdere mensen spreekt, voordat er concrete afspraken gemaakt worden. Op Curaçao is alles veel meer op de relatie gericht. Je moet eerst energie stoppen in het leren kennen van mensen en zorgen dat ze weten wie jij bent. Pas dan komt het op gang.
Orale traditie en generatiekloof
Inmiddels is gestart met een Curaçaose pilot van Verhalenhuis. De pilot is bedoeld om te onderzoeken wat wel en niet werkt, hoe verhalen het best kunnen worden vastgelegd, hoe enthousiast en open de mensen zijn en hoe makkelijk de verhalen verteld worden. Een groot verschil is dat er in Curaçao een meer orale traditie heerst dan in Nederland. De vraag rijst bijvoorbeeld of op Curaçao ook toegewerkt moet worden naar een geschreven publicatie. Misschien is een podcast of radioprogramma beter. Ook bestaat er op Curaao een grote generatiekloof tussen jong en oud. De tussengeneratie gaat vaak in het buitenland werken of studeren. Door het verzamelen en uitbrengen van verhalen krijgt de oudere generatie een stem, dat helpt mee de kloof te dichten. In vergelijking met Nederland is er wel meer respect voor ouderen op het eiland. De kennis en wijsheid van ouderen wordt gewaardeerd en ingezet. Deze ervaring wordt meegenomen naar Nederland, waar gestart wordt met 'Q and A with the Grey'. Een busje met tachtigplussers gaat de festivals van Nederland langs waar zij tips geven op het gebied van liefde, leven en loopbaan. Op deze manier leidt de internationalisering van Verhalenhuis ook tot vervolgprojecten in Nederland.
Resultaten en tips
De resultaten van de pilot op Curaçao worden in april of mei 2018 gepresenteerd op het eerste Groot Letterfestival daar. Ook worden deze resultaten uitgewisseld met Nederland. De belangrijkste tip tot nu toe? Zorg dat er iemand op locatie aanwezig is. Dit van een afstand of zelfs vanuit een ander land regelen is onmogelijk. Zeker in een cultuur waar persoonlijke relaties belangrijk zijn, is het belangrijk dat de mensen je kennen. Anke van den Broeck voegt hier nog aan toe: 'Denk goed na over wie je partners en stakeholders zijn in het traject van internationaliseren. Het is nodig om niet alleen je beoogde publiek in kaart te brengen, maar ook je partners, overheidsinstellingen en welke landen het beste te koppelen zijn aan je project. Zorg voor een fundament, maar zorg ook dat er een markt is voor wat je aanbiedt.' Steek veel tijd in voorbereidend onderzoek, ben op de locatie aanwezig waar je als organisatie wilt ondernemen en leer de mensen kennen. Grootste valkuilen? Het idee dat een succesvol project in Nederland ook een hit zal zijn in het buitenland.