Kunst werkt voor de zorg

Tijdens het netwerkevenement Show & Tell van bkkc gaan professionele makers uit allerlei disciplines in gesprek met potentiële opdrachtgevers. Tijdens speeddates van steeds 10 minuten wordt gezocht naar wat kunst binnen een andere sector kan betekenen. Een show & tell leidt niet enkel tot grensverleggende gesprekken en een wederzijdse netwerkuitbreiding, maar in veel gevallen ook tot daadwerkelijke samenwerking.

Eten als sleutel tot interactie

Maaike Mul was in 2017 aanwezig bij een show & tell en kan er over meepraten. Als vertegenwoordiger van Vitalis, een woonzorggroep voor ouderen, ging zij in gesprek met meerdere kunstenaars. “Bij Vitalis zijn we al bekend met de waarde van kunst binnen de zorg. We hebben een eigen project genaamd Kunstblok: een mobiel reizend atelier. De afgelopen twee jaar trokken 10 kunstenaars voor steeds zeven weken in het atelier, dat reisde langs de tuinen van de Vitalis WoonZorg Groep in Eindhoven”, vertelt Maaike. Met dit in het achterhoofd, nam ze deel aan show & tell.

Het werk van Sandra Schouten sprong eruit, een kunstenares die uiteindelijk een woon- en werkplek kreeg in één van Vitalis’ verzorgings- en verpleeghuizen. “Sandra vertelt verhalen met voedsel, een thema dat mooi aansluit bij de leefwereld van ouderen”, vertelt Maaike. “Eten speelt een hele grote rol in het leven van onze bewoners, waarvan de gemiddelde leeftijd 86 jaar is. Hun leefwereld is soms heel klein geworden en de eetmomenten, die ook nog dienen als sociaal middel, vormen dan toch een hoogtepunt.” Sandra ontwikkelt haar projecten doorgaans vanuit co-creatie, waarbij interactie een sleutelrol vervult. Gesprekken met de bewoners over hun ervaringen en herinneringen, al dan niet over de betekenis van eten in hun leven, vormden dan ook het beginpunt van haar project.

Mensen in beweging brengen

Ook José Krijnen, een andere professional binnen de zorg, vond een match tijdens één van de edities van show & tell in 2017. Zij koos samen met de bewoners van Ruitersbos en Park Zuiderhout, twee woonlocaties voor mensen op leeftijd, maar liefst twee kunstenaars uit voor een samenwerking. José is zelf kunstenares en is dan ook zeer enthousiast over de projecten, die binnenkort van start zullen gaan. “In Ruitersbos gaat Desiree Hammen, een kunstenares met een achtergrond in de haute couture en textielkunst, een levenskleed borduren met de bewoners. En in Park Zuiderhout, waar religieuze bewoners met niet-religieuze bewoners samenleven in een natuurrijke omgeving, zal Soundtreks een audiodocu maken met de bewoners. Studenten van de AKV|St. Joost maken er animaties bij. Het eindresultaat wordt op verschillende locaties in Breda gepresenteerd. Ouderen raken vaak in hun eigen, kleine wereldje gevangen; daar wil je ze als verzorger uithalen. Activiteiten als de bingo zijn voor sommigen niet inhoudelijk genoeg. Met kunstprojecten kun je meer op het gebied van zingeving werken.”

Voor José is het belangrijk om de bewoners op een serieuze manier te activeren. “Eén van de moeilijkste dingen is om ze niet te laten inslapen”, vertelt ze. “Ouderen raken vaak in hun eigen, kleine wereldje gevangen; daar wil je ze als verzorger uithalen. Activiteiten als de bingo zijn voor sommigen niet inhoudelijk genoeg. Met kunstprojecten kun je meer op het gebied van zingeving werken.”

Ze roemt de projecten van Hammen en Soundtreks om hun engagerende kwaliteiten. Beide kunstwerken vragen namelijk om een participatie van de bewoners op basis van hun eigen biografie. “In de audiodocu zullen de bewoners gevraagd worden om liedjes van vroeger te zingen of te vertellen over hun leven. Bij het borduren staan ze in contact met iets wat ze vroeger deden: er komen herinneringen naar boven, die onderling gedeeld worden.” Volgens José heeft kunst het in zich om mensen in beweging te brengen en mensen zich waardevol te laten voelen, zeker wanneer het kunstproject in kwestie aansluit op de kwaliteiten van ouderen: de vele verhalen en de wijsheid die ze in de loop der jaren hebben vergaard.

Kunst als anti-stigma middel

Ook de geestelijke zorgsector vindt steeds meer de weg naar de kunstwereld. Joep Kolijn van GGZ Eindhoven is zeer blij met de samenwerking die binnenkort van start gaat met Studio Apvis. Joep zocht tijdens een show & tell bijeenkomst zeer bewust naar een partij die zou passen binnen het door hem opgerichte eLab, een kenniscentrum dat experimenteert met nieuwe technologieën en dan met name virtual reality. “Apvis, die werkt met de audiovisuele kunsten, gaat samen met ons een escape room maken waar de bezoeker dankzij virtual reality kan ervaren wat een psychose is”, vertelt Joep. Een escape room is volgens hem de logische opvolger van de psychosebril, ook een ontdekking van een kunstenares. Door deze bril op te zetten, ervaart de drager ervan een psychose: echo’s van stemmen, lichtflitsen, lawaai. Een escape room maakt de simulatie nóg echter. “Kunst kan in die zin ingezet worden als een gesprekskatalysator en een anti-stigma middel”, vindt Joep. “Kunstenaars ontdekken manieren om mensen mee te nemen in een verhaal en handen en voeten te geven aan een ervaring die ze niet kennen. Deze vorm van bewustmaking is heel waardevol voor de geestelijke zorg: het creëert meer begrip voor de patiënten en leidt tot een meer empathische samenleving."

Multimediale onderdompeling

Vanuit een heel andere hoek heeft ook Annette Wilde deelgenomen aan een show & tell. Voor Museum Helmond zocht zij naar een nieuwe invulling voor de zolder van één van de locaties van het museum, het eeuwenoude kasteel. De bedoeling was om de ruimte zelf, het oudste en meest authentieke deel van het kasteel, en haar verhaal zelf centraal te stellen. “Rapenburg Plaza en Studio Daniel Ament kwamen met de perfecte mix tussen beleving enerzijds en het historische verhaal anderzijds”, vertelt Annette. “Met multimediale vormen en technieken wordt de bezoeker ondergedompeld in een educatieve beleving. Het bouwhistorische verhaal van het kasteel krijgt vorm door onder meer een lichtshow, heel meeslepend.” Ze is helder over het grote pré om als historisch museum, met erfgoed als centrale focus, in zee te gaan met een hedendaags kunstinitiatief. “Wij willen geen stoffig museum worden. Daarom zijn wij heel geïnteresseerd in wat er mogelijk is op het gebied van audiovisuele kunsten. Door een bredere beleving te bieden, spreken we een andere doelgroep aan.”

Inspiratie in het kwadraat

Alle vier de partijen, hoe verschillend ook, zijn zeer blij met de resultaten van de samenwerking en bevestigen dat kunstenaars een blijvende rol spelen binnen hun organisatie. Tegelijk benoemen ze het knelpunt van subsidiëring en het belang om te blijven investeren in tastbare resultaten waarmee de waarde van kunst en cultuur zichtbaar wordt. De samenwerkingen waren stuk voor stuk vruchtbaar in wederkerige zin: de kunstenaars werden uitgedaagd out of the box te denken en de vragende partijen genoten van de onderzoekende, versterkende en vernieuwende kracht van kunst. Inspiratie in het kwadraat, dus!