Kunstenaars zijn betrokken bij mensen, of die nu dichtbij of veraf zijn, in fysieke of geestelijke zin. De manier waarop kunstenaars getuigen van de wereld van mensen, om te helpen, hun situatie inzichtelijk te maken of te begrijpen, staat centraal in drie projecten van Brabantse makers.
Geschreven door: Ton van der Linden
Kornelia Dimitrova: Een gezonde omgeving
“Als je erover nadenkt, is het enige echte verschil tussen een burn-out en bodemaantasting de omvang van de uitputting. Het eerste betreft een individu, het tweede een landschap. Uitputting wordt vaak veroorzaakt door het nastreven van economische doelen, die worden verergerd door geografische, economische en raciale ongelijkheden. Het lijkt erop dat in een tijd van klimaatcrisis en pandemieën de mentale en ecologische gezondheid meer zichtbaar met elkaar verbonden raken. Maar geldt dat ook voor hun remedie?” Met deze stelling begint een artikel van Kornelia Dimitrova op de website Archined.
Dimitrova heeft de afgelopen twee jaar verkend waar geestelijke gezondheid en duurzame ontwikkeling zich ontmoeten. Ze ontwikkelt een overkoepelend verhaal voor de geleidelijke transformatie van het landgoed Grote Beek (GGz Eindhoven) tot een duurzame helende omgeving. Ze schrijft dat ze een plek heeft aangetroffen, die gefragmenteerd wordt door hekken, vooroordelen en angst. Haar opdracht omvat tevens het creëren van een aantrekkelijk openbaar stadspark met een verscheidenheid aan sferen voor diverse activiteiten en gebruikers, inclusief mensen, die er niet verzorgd worden. Door middel van een serie thematische kaarten documenteert ze drie perspectieven, die van de cliënten, de instelling en het landschap. Ze benadrukt dat het landgoed een proces nodig heeft en niet een blauwdruk van hoe het er uiteindelijk uitgaat zien. Dat ontwerp zich moet bezighouden met vragen als waarom de ruimte wordt getransformeerd en welke stappen worden genomen om dat te bereiken. Kijk eens op haar website voor meer projecten.
Reinout van den Bergh: De levenskracht in Eboundja
Het boek Eboundja van Reinout van den Bergh is door de redactie van De Volkskrant verkozen tot één van de tien mooiste fotoboeken van Nederland van 2020. De fotograaf, tevens curator van BredaPhoto, is vanaf 2011 ieder jaar zo’n zes weken in het vissersdorpje in Kameroen geweest. In die jaren is de situatie in het dorp erg veranderd, een gevolg van de aanleg van een weg voor een groot Chinees project. De toekomst van het dorp staat op het spel. Van den Bergh was er getuige van hoe pal naast Eboundja een enorme zeehaven werd aangelegd, nadat Chinezen landinwaarts ijzer hadden gevonden. Die tragedie – de dorpelingen zijn rechteloos in de aantasting van hun leefomgeving – hangt als constante dreiging boven Eboundja. Vroeger had het dorp zelf een goedlopende economie en waren er winkels en cafés.
Van den Bergh: “Aangezien het een vissersdorp is, verkochten ze ook veel vis. Maar de industrie die om hen heen ontstaan is, doet ze de das om. Daarnaast trekt de jeugd weg uit het dorp en blijven alleen wat ouderen over”. Toch overheerst in het boek niet de wanhoop, maar de levenskracht van de dorpsbewoners. Gebruikmakend van (vaak schaars) natuurlijk licht getuigt Van den Bergh van hun levens, waarbij de lange tijdspanne waarin de opnamen zijn gemaakt een extra dimensie toevoegt: een gevoel van betrokkenheid. Kijk eens naar deze prachtige foto van Serge, die in slaap is gevallen op het graf van een familielid nadat hij een ander graf gegraven heeft. Er is gecrowdfund voor dit mooie boek.
Madeleine Matzer: Een voorstelling die houvast geeft
“Het is de eerste autonome voorstelling die ik zelf geschreven heb en het was heel fijn om te doen. Het is een persoonlijk stuk, maar ik weet inmiddels: hoe persoonlijker je het maakt, hoe universeler het wordt. Ik laat het verhaal vertellen vanuit het perspectief van de dochter, maar de moeder komt ook aan het woord, net als verpleegkundigen. Actrice Juul Vrijdag speelt alle rollen. Helge Slikker, mijn vaste componist, speelt in veel gevallen live-muziek en is tegelijkertijd ook een soort klankbord. Ze kan zich ook tot hem richten. Wat ik vooral wilde was een mooie voorstelling maken, die op zichzelf kon staan. Maar ik vind ook dat theater een prachtige rol kan spelen in het maatschappelijk debat.” Theatermaker Madeleine Matzer over de voorstelling ‘Je kunt me gerust een geheim vertellen’, die op 22 januari 2021 in de Verkadefabriek in ’s-Hertogenbosch in première gaat. Matzer baseerde het stuk op haar moeder, die toen ze bijna tachtig werd, gediagnostiseerd werd met Alzheimer. Een traag voortschrijdend ziekteproces volgde, dat uiteindelijk veertien jaar zou duren.
“Deze voorstelling had me kunnen helpen er beter mee om te kunnen gaan. Ik wil mensen wat meer houvast geven. Veel mensen in dezelfde situatie die ik sprak, hadden het gevoel dat ze alles zelf moesten uitzoeken. Waarom wordt iemand boos op je? Wat als iemand je niet meer herkent? Je krijgt daar geen les in. Daarbij komt: hoe communiceer je met iemand die zijn taal kwijt is en die in een heel andere tijdsbeleving terechtkomt." Loes Barkema van het Parktheater schreef er mooi over in een blogbijdrage. Ze was onlangs aanwezig bij een online tekstlezing. ‘Je gaat er heen met verwachtingen, maar die moet je thuislaten. Laat je ego thuis en probeer in het hier en nu contact met haar te hebben’. Iemand die in de geriatrie werkte, gaf dit advies aan Matzer. Ik sluit me daar graag bij aan, ook als je kunst tegemoet treedt.
Maandelijkse column
Ton van der Linden (documentalist Kunstloc Brabant) signaleert in zijn maandelijkse column actuele ontwikkelingen bij Brabantse makers.
Al het cultuurnieuws uit Brabant en de rest van Nederland op een rijtje, vind je in Trends & Ontwikkelingen op Kunstloc Brabant.