De toekomst, voorbij corona. Of toch een toekomst, met corona. In ieder geval zal de cultuursector het publiek weer moeten terugwinnen. En hoe gaan we dat doen? Over rituelen, communities en innovatie.
Geschreven door: Ton van der Linden
Aarzelend publiek
In een open brief op 29 november 2021 maakten vijftig Franse operahuizen en orkesten zich zorgen over het beperkte aantal bezoekers dat naar de zalen komt. Ze zagen een diepere oorzaak achter de aarzeling van het publiek. ‘On ne peut ignorer ce qu’a pu produire le Covid et ses confinements à répétition, ces vies parallèles enfermant chacun dans son couloir, rétrécissant nos imaginaires, asséchant notre soif de découverte. Retrouver le goût des autres n’a rien d’une évidence.’ Kortom, de lockdowns vernauwen de verbeelding, doen de dorst naar ontdekking opdrogen. En het herontdekken van de zin in het onbekende is geen vanzelfsprekendheid.
Het cultuurpubliek trekt zich terug op bekend terrein. Dat blijkt ook uit een analyse van Robbert Blokland in het NRC van 4 januari jl. Het publiek durft alleen nog te kiezen voor de grote namen. Waarnemend directeur Siebe Weide van de Vereniging van Schouwburg- en Concertgebouwdirecties (VSCD) zegt daarover: ‘De coronacrisis heeft een extra drempel opgeworpen voor de theaterbezoeker. Die drempel slechten mensen graag voor grote namen die ze kennen. Maar niet voor onbekende talenten waar ze zich moeilijker een voorstelling bij kunnen maken.’
Uit cijfers van het Centraal Bureau voor Statistiek blijkt dat in 2020 de Nederlandse professionele podia ruim 14 miljoen bezoekers minder trokken dan een jaar eerder. Overigens deden klassieke concerten het beter dan gemiddeld, met een terugval van 66 procent aan bezoekers ten opzichte van 2019. Bij popmuziek daalde het concertbezoek bijvoorbeeld met 76 procent. Daarbij speelt een rol dat het publiek bij klassieke concerten meestal zit en er in die situatie minder beperkingen waren, zo meldt de VSCD.
Winterslaap
In de livesector werd er al serieus nagedacht, nu we moeten leren leven met corona, over de concentratie van evenementen in het voorjaar en de zomer. Ook minister de Jonge werd over een winterslaap voor de komende jaren bevraagd, op een persconferentie van 14 december. Maar merkt Jolanda Jansen, directeur van Ahoy Rotterdam, op: ‘Op individueel niveau is die trend onvermijdelijk en begrijpelijk, maar voor de sector als geheel vind ik dat geen goede zaak. Neem alleen de zakelijke markt, beurzen, congressen, bedrijfsfeesten. Die is onder normale omstandigheden goed voor 7,4 miljard euro, verspreid over twaalf maanden. Die omzet kun je niet genereren in drie, vier, vijf maanden. Dat wordt een onvoorstelbaar bloedbad, met als resultaat dat we straks alleen nog een paar blockbuster evenementen hebben in het voorjaar, en de rest wegvalt. Nog los van de vraag of je dat als maatschappij moet willen: we mogen het niet normaal gaan vinden om in de winter in lockdown te gaan en in de lente weer naar buiten te mogen. Evenementen - of het nou cultuur betreft of sport - zijn meer dan ‘leuke dingen’. Ze zijn goed voor ons mentale welzijn, om over de economische factor maar te zwijgen’.
Illustratie door: Martine Beetz
Rituelen
Schrijver en theatermaker Marjolijn van Heemstra vindt dat het leeg blijven van de stoelen in de theaters in 2022 om een andere insteek vraagt. Ze baseert zich op een onderzoek van Cristine Legare, hoogleraar psychologie aan de Universiteit van Texas, naar rituelen tijdens de pandemie. De pandemie heeft het verlangen naar rituelen aangewakkerd. ‘Die hang naar ceremonie is niet verwonderlijk. In perioden van angst en onzekerheid helpt een ritueel de stressniveaus verlagen. Het geeft houvast, het bestendigt onze plek in een chaotisch bestaan. Bovendien is een ritueel een markering in de tijd – iets waaraan we een chronisch gebrek hebben na lange, stille dagen thuis – en een manier om belangrijke overgangen betekenis te geven: de dood, de liefde, het verlies van de wereld zoals we die kennen.’ De podiumkunsten blijven, volgens Van Heemstra, te veel trouw aan het idee dat theater draait om de kunst die door het podium wordt gedragen, niet om de kunst van het dragen zelf. Terwijl er zo veel behoefte is aan draagkracht. Ze pleit ervoor draagkracht te zien als ‘een essentieel onderdeel van wat theater te bieden heeft’.
Community
Toen ik dit las, dacht ik aan een gesprek met Rozemarijn Romeijn, marketeer Schouwburg Concertzaal Tilburg, en haar collega Tyrone Tjon-A-Loi over hoe zij, d.m.v. de community T’Agency, jongeren aan zich binden. Zij zijn daar zeer succesvol in. Opvallend is dat de bijeenkomsten van de community niet gekoppeld zijn aan voorstellingen. Het gaat de jongeren om onderwerpen, bijv. gaming, technologie, feminisme, klimaat. Jongeren naar voorstellingen laten gaan is dan ook niet het doel. ‘Het gaat om het ontwikkeltraject en dat het van henzelf is. Dat is het belangrijkst’, zegt Romeijn. Verandert door de inbreng van T’Agency de functie van de organisatie en van het theatergebouw? Romeijn: ‘Dat is de bedoeling. De ruimtes worden op andere tijden en op andere manieren gebruikt.’ Ook Romeijn constateert dat de werkwijzen nog veel verschillen. ‘Het traject van jaren van tevoren een voorstelling boeken tot een marketingtekstje schrijven verloopt in de theatersector enorm stroperig. Dat sluit niet aan op de flexibiliteit en snelheid waarmee jongeren werken.’
Raad van Verbeelding
Dat is een beweging vooruit, lijkt mij. Anders doen ze het in de gemeente Meierijstad; daar is een Raad van Verbeelding, die bestaat uit allerlei mensen die afkomstig zijn uit Meierijstad, en op vrijwillige basis mee willen denken over de toekomst van de fusiegemeente. De voorzitter van de raad Floris Alkemade liet in november in een bijeenkomst met de gemeenteraad een schetsontwerp zien van grachten, die een verbinding vormen tussen Schijndel, Veghel en Sint-Oedenrode. Men hoeft geen kant en klaar toekomstbeeld voor Meierijstad in 2050 te verwachten. Alkemade: ‘Wat we nu doen is een aantal scenario’s schetsen. We hebben steeds gebalanceerd tussen dromen, idealen en realisme. Zo schetsen we een beeld van Meierijstad als ‘hoofdstad’. Waarom zou je bescheiden zijn? Waarom haal je niet een dependance van het Rijksmuseum hierheen? In Frankrijk zijn hier voorbeelden genoeg van.’ In het vervolg gaat de raad ook nog een Dag van de Verbeelding houden. 'Onze bedoeling is om dat jaarlijks te gaan doen. We proberen het verlangen naar veranderen aan te wakkeren', zegt Alkemade.
Illustratie door: Martine Beetz
Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst
Het Coalitieakkoord van het nieuwe kabinet Rutte, dat op 14 januari aantrad, heet 'Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst'. Op pagina 29 staat geschreven dat het kabinet structureel jaarlijks 170 miljoen euro investeert om herstel, vernieuwing en groei van de cultuursector mogelijk te maken. Aangezien voor alleen al het implementeren van Fair Practice op het huidige aanbodniveau een structurele investering van 200 miljoen per jaar nodig is, lijkt dat bedrag te gering om de doelstellingen te bereiken, stelde Platform BK nuchter vast. De Raad voor Cultuur stelde in april 2021 dat cultuur niet alleen positief bijdraagt aan mentale gezondheid en welbevinden, maar ook een belangrijke bouwsteen is in het herstel na de huidige coronacrisis. Om deze aanjaagfunctie maximaal te benutten is jaarlijks bijna 500 miljoen extra nodig.
Open Call Innovatielabs
Hoe gaat het nu verder met de culturele sector na corona? Ik ben benieuwd naar de resultaten van de Open Call van het programma Innovatielabs. Op 21 januari weten we meer. Het programma is een initiatief van oud-minister van Engelshoven (OCW) in reactie op de aanbeveling van de Raad voor Cultuur uit het advies 'Onderweg naar Overmorgen'. Het programma biedt de sector de kans om te experimenteren met nieuwe werkwijzen en verdienmodellen met als doel de sector te helpen ook op de lange termijn meer wendbaar en weerbaar te worden na de pandemie. Daarbij gaat het over de verbreding van het werkterrein en van presentatievormen, investeren in samenwerkingsverbanden en alternatieven voor bestaande verdienmodellen, over gebouwde omgeving, alternatieve ruimtes en vormen van ruimtegebruik voor de productie en presentatie van cultuur, en over de ontwikkeling van goed werkende platforms, nieuwe werkmethoden, en vernieuwing van artistieke presentaties en producties.
Stemming
Ton van der Linden (documentalist Kunstloc Brabant) peilt in zijn maandelijkse column aan de hand van de actualiteit de stemming in kunst en samenleving. Al het cultuurnieuws uit Brabant en de rest van Nederland op een rijtje, vind je in Trends & Ontwikkelingen op Kunstloc Brabant.
