Grensoverschrijdend gedrag, (machts)misbruik, pesterij, psychologische mishandeling, zwijgcultuur, het komt in alle instituties voor; in de kerk, het voetbal, de mode en in de cultuursector. Hoe gaat de cultuursector hiermee om? En welke initiatieven zijn er om dit te voorkomen?
Geschreven door: Ton van der Linden
Giftige cultuur
Recent brachten NRC en Het Parool berichten over Martijn N. Meer dan twintig mannen beschuldigen de voormalig Amsterdam Fashion Institute (Amfi)-student van verkrachting, geweld, aanranding en drogering. N. is de oprichter van Moam, een collectief dat jonge talenten koppelt aan gevestigde modeontwerpers, en was nog regelmatig op het Amfi actief als gastdocent. ‘Uit de reacties op social media en van studenten die ons direct hebben benaderd blijkt dat niet iedereen Amfi de afgelopen jaren als een veilige plek heeft beleefd’, schrijft het Amfi als reactie. Het onderwijsinstituut besluit om een onafhankelijk bureau in te schakelen om te onderzoeken ‘hoe wij onze cultuur op dit punt kunnen verbeteren.’ Na berichtgeving van RTL Nieuws over de giftige cultuur op de school, kwam de Onderwijsinspectie in actie.
Illustratie door: Aukje Kerkhof
Macht
Ook kwamen er onderzoeken, in alle gevallen door Bureau Bezemer & Schubad, naar buiten over grensoverschrijdend gedrag op de Koninklijke Akademie voor Beeldende Kunst in Den Haag, de Willem de Kooning Academie in Rotterdam en de Eindhovense Design Academy. Studenten in Eindhoven reageerden verbolgen op het rapport. De Rotterdamse kunstacademie neemt ‘passende maatregelen’, maar kon om privacyredenen niet zeggen welke.
In Den Haag stapte de directeur van de academie op, na aandringen van de Raad van Toezicht, maar studenten en docenten eisten ook het vertrek van de RvT. Een alumnus van de Haagse opleiding schreef een brief, waarin hij oproept tot een grote schoonmaak, waar de afdelingshoofden geen inspraak in mogen krijgen, want 'anders blijft de cultuur waarin de afdelingen worden geleid als kleine koninkrijkjes voortbestaan'. Over het afdelingshoofd in Eindhoven, zegt een oud-student dat hij ‘studenten constant bewust maakte van zijn machtspositie door ze of op te hemelen of juist en plein public aan de schandpaal te nagelen.’ Het afdelingshoofd blijft aan. Een nieuwe samenstelling van het docententeam zou binnen het departement moeten leiden tot een cultuurverandering.
Onderzoeken
Mensen die inmiddels op afstand staan van de opleidingen, durven zich uit te spreken. Kenmerkend is dat twee recente pleidooien voor een verandering van het kunstonderwijs anoniem ondertekend werden. Je kunt deze analyses van een ziek systeem en de aanbevelingen om tot een veiliger academie te komen, lezen op de sites van Platform BK en Metropolis M.
Eind oktober 2020 publiceerde NRC over Julian Andeweg. Hij werd al jaren beschuldigd van verkrachting, aanranding, geweld en stalking. Kunstinstellingen, galeriehouders en onderwijsinstellingen zijn herhaaldelijk gewaarschuwd voor zijn grensoverschrijdende gedrag. Maar het heeft zijn succesvolle carrière van de kunstenaar nooit in de weg gestaan, merkt NRC op. Jongstleden januari is Justitie gestart met een strafrechtelijk vooronderzoek.
Beeldende kunstsector
Op een anoniem Instagram-account volgden na de publicatie over Andeweg tientallen beschuldigingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag en fysiek geweld in de kunstwereld. Dit leidde onder meer tot de eerder genoemde onderzoeken in Den Haag, Rotterdam en Eindhoven.
Als de zaak Andeweg en de nasleep daarvan één ding duidelijk maken, is het wel dat veilige werkomgevingen in de beeldende kunstsector verre van de norm zijn, schreef Metropolis M naar aanleiding van een panelgesprek dat Nest en Zaal 3 in Den Haag op 25 november 2020 over de affaire organiseerden. De beeldende kunstsector loopt, zo bleek tijdens die avond, achter bij andere onderdelen van de cultuursector.
Drie jaar geleden werd naar aanleiding van het wangedrag van voormalig castingdirector, regisseur en producent Job Gosschalk het initiatief genomen tot Mores, centraal meldpunt waar mensen uit de film,- televisie- en podiumkunstensector met klachten - 'niet uitsluitend beperkt tot seksuele misstanden' - kunnen aankloppen. Het meldpunt werd in de loop der tijd ook toegankelijk voor mensen uit de beeldende kunstsector (kunstvakonderwijs, musea).
Slachtoffers betrekken
De affaire Marcus Azzini bij Theatergroep Oostpool, zie ook het #metoo dossier van Theaterkrant, heeft ertoe geleid dat NAPK, initiatiefnemer van Mores, werkt aan een beleidskader ter preventie van ongewenst en grensoverschrijdend gedrag in de podiumkunstensector. Dit doet NAPK met een projectgroep met leden van de vereniging, een extern expert en een klankbordgroep van direct belanghebbenden die feedback geeft. Hopelijk trekken ze lessen uit beide zaken en biedt het initiatief van NAPK perspectief voor de podiumkunstensector.
Pepijn ten Kate van Kunstenbond, nauw betrokken bij steun aan de slachtoffers van Azzini, hoopt dat ook. In een artikel prijst hij de moed en het doorzettingsvermogen van de vier slachtoffers. ‘Zij hebben vastgehouden aan een echt onafhankelijk onderzoek waarbij de slachtoffers betrokken zouden worden. 53 meldingen, een vernietigend rapport en het ontslag van de directeur zijn het gevolg.’ Het niet serieus nemen van klachten, waardoor slachtoffers zich miskend voelen, het beschermen van posities, de vrees voor imagoschade; dat zijn constanten in deze zaken.
Aanscherpen gedragsnormen
Naast de NAPK is ook de belangenvereniging voor acteurs ACT actief bezig voor veilige werksituaties. In maart 2021 is de campagne ‘Het is tijd voor verandering’ opgestart. De ACT commissie Veilige Werkvloer stuurde naar theaters, schouwburgen, kunstscholen en culturele bedrijven een statement, poster en postkaart met richtlijnen en uitleg om grensoverschrijdend gedrag en intimidatie aan te pakken. Terecht pleit de vereniging voor een gelijke man-vrouwverhouding, en meer inclusiviteit en diversiteit in de sector.
Terug naar de beeldende kunst. In een artikel in Platform BK wordt Frits Dijcks aangehaald die schreef dat er een klimaat moet worden gecreëerd, ‘waarin we elkaar aanspreken op verantwoordelijkheden.’ Platform BK vindt daarom dat een snelle doorontwikkeling van de Fair Practice Code, door aanscherping van de gedragsnormen, noodzakelijk is.
Wat kan ík bijdragen?
Er is wel degelijk solidariteit in de beeldende kunstsector, zie de actie F-Razzor, een benefietactie uit steun aan iedereen die misbruikt is in de Nederlandse kunstwereld. Een groot deel van de opbrengst gaat naar Engagement Arts NL. Deze door kunstenaars geleide organisatie werd eind 2020, naar Belgisch voorbeeld, opgericht en houdt zich bezig met seksuele intimidatie, seksisme en machtsmisbruik in de kunsten in Nederland. ‘’Verantwoordelijkheid nemen gaat niet over met de vinger naar anderen wijzen, maar ook nadenken over: ‘Wat kan ik bijdragen, wat kan ik doen?’, zegt F-Razzor.
In een artikel in Rekto Verso schetst Engagement Arts waarom de bystander-cultuur ondanks de wereldwijde #MeToo-beweging in de beeldende kunsten zo makkelijk stand houdt. De kunstenaar staat er vaak alleen voor, zowel in de artistieke praktijk als in professionele conflicten: ‘Dit isolement in combinatie met het belang van gatekeepers en een precaire economische realiteit kan ertoe leiden dat het moeilijker is voor een individuele kunstenaar om zich uit te spreken over negatieve ervaringen. Bovendien nemen instituten vaak pas hun verantwoordelijkheid als de publieke opinie hen daartoe noopt, en zelden op basis van getuigenissen van individuele kunstenaars.’
Stappen ondernemen
De organisatie benadrukt dat er gedragscodes en klachtenprocedures moeten komen, maar hamert vooral op verantwoordelijkheid nemen. ‘Zolang problematisch gedrag wordt weggemoffeld, geminimaliseerd of zelfs geïdealiseerd, zal een klachtenprocedure op papier nooit het tegengif kunnen zijn voor een verziekte werkomgeving.’ De Amsterdamse wethouder Meliani wil, n.a.v. de affaire Martijn N., in april, praten met vertegenwoordigers uit de cultuursector. Ze vindt dat de sector meer stappen moet ondernemen tegen grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer. Dat het zover moet komen, is iets wat de sector zich mag aanrekenen.
Stemming
Ton van der Linden (documentalist Kunstloc Brabant) peilt in zijn maandelijkse column aan de hand van de actualiteit de stemming in kunst en samenleving.
Al het cultuurnieuws uit Brabant en de rest van Nederland op een rijtje, vind je in Trends & Ontwikkelingen op Kunstloc Brabant.
